Tíminn - 06.03.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Þriðjudagur 6. mars 1990
Þriðjudagur 6. mars 1990
Tíminn 9
Ofbeldið verður
að stöðva, núna
Sóknarprestur Langholtssóknar hveturtil aðgerðagegn „ánauð óttans,“ ofbeldi. Sr. Þórhallur Heimisson:
„..Daglega eru unnin skemmdarverk.
Á skólalóðinni eru börn lögð í einelti,
ofsótt af öðrum börnum og misþyrmt
andlega og líkamlega. Sum bera aldrei
sitt barr eftir upplifun æskuáranna.
Ofbeldisverk tengjast „klíkunum“ er
ráða hver á ákveðnum svæðum af
bænum. Beitt er hnúajárnum og hnífum
í baráttunni um áhrifasvæði. Farið er í
víking heim til þeirra sem á að kúga. Þar
eru rúður brotnar og allt eyðilagt sem
hægt er eyðileggja áður en lögreglan
kemur á vettvang.“
Þessar óhugnanlegu lýsingar gefur að
lesa í grein sr. Þórhalls Heimissonar
sóknarprests í Langholtssókn en greinin
er birt í nýju tölublaði Víðförla; mál-
gagni biskupsstofu. Sr. Þórhallur var
starfsmaður útideildar félagsmálastofn-
unar Reykjavíkur 1988-1989 og segir
hann að hvergi sé ofmælt í grein sinni um
næturlíf unglinga og raunar einnig full-
orðinna í Rcykjavík um helgar.
Reykjavík dags og nætur
Sr. Þórhallur sagði í samtali við Tím-
ann að í greininni lýsti hann einkum
ástandinu í miðborginni eins og það var
s.i. haust, en síðan þá væri búið að
breyta löggæslu þar þannig að samkvæmt
upplýsingum sem hann hefði frá fyrrum
samstarfsfólki sínu í útideild að ástandið
hefði eitthvað færst til og dreifst en væri
engu að síður fyrir hendi áfram.
Segja mætti að Reykjavík væri tvær
borgir - annars vegar þeirra sem ferðast
um hana að degi til og hins vegar þeirra
sem réðu ríkjum á nóttunni. Þeir sem
ekki þekktu Reykjavík næturinnar tryðu
hreinlega ekki hvernig ástandið þar væri.
„Þetta er ekkert ný til kornið," sagði
sr. Þórhallur. „Útideildin hefur starfað í
tólf ár og varð til vegna neyðarástands.
Ástandið hefur síðan verið að rokka
fram og aftur um bæinn; af Hlemmi í
miðbæinn, út í hverfin og aftur niður í
miðbæ. Þetta ástand hefur í raun og veru
verið að þróast og festast í sessi undan-
farin ár.
í grein minni í Víðförla reyni ég að
leggja áherslu á að þegar fjölmiðlar
segja frá viðburðum helganna þá gleym-
ist gjarnan það sem gerist á venjulegu
kvöldi í miðri viku og enginn veit af
nema kannski lögreglan og útideildin.“
Sr. Þórhallur sagði að um helgar þegar
flest væri í miðbænum mætti gera ráð
fyrir því að um tvö þúsund kraka hópur
safnaðist þar saman þegar veður væri
gott. Flestir fari síðan heim með síðustu
strætisvögnum en eftir verði um 3-400
krakkar sem verst eru staddir af ýmsum
ástæðum.
Sjálft lífið í húfi
Hann sagði að ofbeldi væri mikið og
mun almennara meðal unglinga en marg-
ir héldu. Margar klíkur væru til og þær
allstórar sumar. í grein sinni segir sr.
Þórhallur að starfsmenn séu jafnvel í
lífshættu við störf sín að nóttu til, eigi
þeir ekki fullt traust þeirra sem götunni
ráða. Við Tímann sagði hann að hér
mælti hann af eigin reynslu því að
unglingaklíka hefði eitt sinn ráðist á
hann við störf.
Sé enn vitnað í greinina í Víðförla þá
eru þar nefnd dæmi um bardaga með
hnífum, nauðganir, skemmdarverk og
líkamsárásir á þá sem orðið hafa viðskila
við „sinn“ hóp. Þá séu dæmi um 12 ára
börn afvelta af áfengisneyslu og jafnvel
átta ára börn á flækingi innan um
óhroðann.
Sr. Þórhallur tilgreinir marga orsaka-
þætti þessa ástands. Meðal þeirra séu
almennt sinnuleysi um börn, mikil vinna
og fjárhagsvandræði foreldra sem báðir
vinni myrkranna í milli. Afleiðing þessa
verði sú að heil kynslóð vaxi upp við það
að ganga sjálfala. Kynslóð sem lifir og
hrærist í ofbeldisheimi myndbanda og í
ofbeldisdýrkun í lokuðum aldurshópi
jafnaldra sinna.
Hann segir að margir vinni gott og
þarft verk til lausnar þessum vandamál-
um, svo sem starfsmenn útideildar, lög-
reglan og fleiri. Meira þurfi þó að gera
og aðgerðum verði að skipta í tvennt:
Annarsvegar verði að stöðva ofbeldið og
fara út á göturnar og hjálpa þeim sem
vildu losna af götunni og koma þeim á
stofnun (sem enn vantar) og endurala þá
upp.
Hins vegar verði að styrkja hag fjöl-
skyldunnar og búa svo um hnúta að börn
og unglingar séu ekki aðskilin frá foreldr-
um sínum meira og minna allt árið.
Jafnframt þurfi að efla skóla og dagvist-
unarheimili þannig að þau hafi bæði
mannafla og kraft til að veita börnunum
skjól meðan foreldrarnir vinna. Jafn-
framt þurfi að kenna hinum fullorðnu að
of seint sé að gera eitthvað fyrir börnin
þegar allt er í óefni komið.
Sjálfala böm og unglingar
En hverjar eru aðstæður þeirra barna
og unglinga sem hertaka miðbæinn og
fleiri bæjarhluta og hversvegna eru þeir
að þessu? Svarið er sjálfsagt margþætt.
Sameiginlegt virðist þó vera með þeim
flestum að þeir búa við mikið frelsi sem
til er komið af ýmsum toga.
Mörg heimili eru fjárhagslega illa stæð
og foreldrar, oft einstæðir, vinna langan
vinnudag til að sjá sér og sínum farborða.
Börnin ganga þá meira og minna sjálfala
og hafa ofan af fyrir sér með því að glápa
á sjónvarp og myndbönd og hjá drengj-
unum nær myndbandasmekkurinn
sjaldnast út fyrir myndir þar sem ofbeldi
er beinlínis dýrkað. Dæmi um slíkt má
nefna svonefndar Ninjamyndir og mynd-
ir með Bruce Lee karatefauta og fleiri
ámóta snillingum. Börnin ogunglingarn-
ir lifa sig inn í þessa vitleysu og sumir
sjálfalninganna fara að líta á það sem
sjálfsagða mannasiði að fá niðurstöðu í
öll mannleg samskipti með því að lumbra
á náunganum.
Þannig eru raunar dagleg samskipti á
heimilum sumsstaðar. Sr. Þórhallursegir
í Víðförlagrein sinni að dæmi séu um
börn frá heimilum þar sem ofbeldi,
fyllirí og misþyrmingar tíðkast - hrein-
lega leggist út og búi í hitaveitukofum
eða ruslakjöllurum.
Sálfræðingar sem rætt var við sögðu að
oftar en ekki væru það krakkar frá
slíkum heimilum sem söfnuðust í ofbeld-
isklíkur Reykjavíkur næturinnar og réðu
þar ferðinni. 1 mörgum þessum klíkum
tíðkast einnig talsvert að neyta áfengis
og vímuefna og þegar fram í sækir fer öll
tilveran meira og minna að snúast um
efnin.
En það eru víst ekki allir jafn miklir
harðjaxlar: Þeir sem lenda í því að verða
kúgaðir af ofbeldisseggjum fara oft illa
og verða innilokaðir og hræddir. Þegar
búið er að brjóta einstakling niður einu
sinni er oft eins og aðrir minni bógar og
spámenn ofbeldisins finni það fljótt og
treysti sér líka í að níðast á hinum hrakta
þannig að hrakningar hans aukast meir
og meir - allir sem vettlingi geta valdið
leggj ast á hann - hann er lagður í einelti.
Unglingaheimili ríkisins—heimili
frœdslustofnun - nauðarvistun
Steinunn Hjartardóttir er forstöðu-
maður unglingaráðgjafar Unglingaheim-
ilis ríkisins. Hún sagði að ofbeldisdýrkun
og beiting ofbeldis hefði verið meiri hjá
unglingum undanfarið en oft áður. Hún
sagði að þetta væri eins konar tískubóla
sem virtist nú vera í hámarki.
Ástæður væru vafalaust margar en
þeir unglingar sem hún hefði kynnst og
ástundað hefðu ofbeldi gagnvart öðru
fólki ættu allir eitt sameiginlegt: Þeir
ættu í eða hefðu átt í langvarandi
vandamálum af ýmsu tagi, bæði á heimili
og í skóla. Flestir hefðu verið mikið einir
og horft ótæpilega á myndbönd.
Þá væri það og algengt að þegar þessir
unglingar kæmu saman þá æstu þeir
hvern annan upp innan hópsins til ódæð-
isverka. Það gengi yfirleitt mótbárulítið
enda væru aðstæður einstaklinganna
svipaðar og sameiginlegt væri með þeim
að líða ekki of vel.
Steinunn sagði að unglingaráðgjöfin
væri eins konar göngudeild frá Unglinga-
heimili ríkisins. Þangað leituðu bæði
unglingar og foreldrar, skólar, félags-
málastofnanir og barnaverndaraðilar.
Um 100 ný mál bærust á ári hverju að
jafnaði. Mörg væru fremur auðveld og
nægði að greiða úr flækjunum með
viðtalsmeðferð. Önnur væru mun erfið-
ari - margþætt vandamál er inn í fléttað-
ist vímuefnaneysla, heimilisofbeldi og
taugaveiklun auk annarra vandkvæða.
Lang flest þeirra máia sem koma til
kasta unglingaráðgjafarinnar sagði
Steinunn að tengdust samskiptavanda-
málum innan fjölskyldna og í alvarlegri
tilfellum þyrfti að vísa krökkum til
meðferðar hjá Unglingaheimili ríkisins.
Rannsóknarvistun
Hjá unglingaheimilinu væri bæði mót-
tökudeild og vistunardeild. Á móttöku-
deildinni sem að hluta til er lokuð, getur
lögreglan vistað unglinga undir 16 ára
aldri og þangað koma gjarnan þeir
krakkar sem komið hafa við sögu líkams-
árása og ofbeldismála auk annarra af-
brota.
Á móttökudeild eru krakkar oftast
vistaðir í sólarhring eða skemur. Oftar
en ekki kemur þó fyrir að krakkinn er
vistaður svokallaðri rannsóknarvistun
sem getur jafnvel orðið fimm vikna löng.
Barnaverndaraðilar fara gjarnan fram
á rannsóknarvistun og meðan á henni
stendur er gerð allsherjar úttekt á mál-
efnum viðkomandi unglings, bæði á
hugsanlegum afbrotaferli og heimilisað-
stæðum. í lok rannsóknarvistunar er
síðan ákveðið hvað gera á við viðkom-
andi ungling, hvort hann fari aftur til síns
heima eða verði komið fyrir í vist á
fósturheimili eða búi á, eða á vegum
Unglingaheimilis ríkisins.
Lögbundin skólaganga unglinga á
glapstigum er oftast í molum og á vegum
heimilisins er leitast við að halda námi
allra skjólstæðinga þess gangandi. Á
vegum heimilisins er rekinn grunnskóli
sem heyrir beint undir sérkennslufuiltrúa
ríkisins og þjónar öllum skjólstæðingum
unglingaheimilisins, einnig þeim sem
vistaðir eru áðurnefndri rannsóknarvist-
un.
Byrgja brunninn áður...
„Þegar krakkar eiga í erfiðleikum
félagslega þá leita þeir gjarnan í vímu-
gjafa til að komast inn í klíkur. Þeir leita
oft einhverra óæskilegra leiða út úr
vanda sínum vegna þess hve félagsskap-
ur er þeim mikilvægur á unglingsárun-
um.
Við teljum okkur því vera að vinna
fyrirbyggjandi starf með því að kenna
slíkum unglingum að umgangast hverja
aðra með stuðningi. Unglingarnir eru þá
á okkar vegum í litlum vernduðum hópi
einhvem tíma. Hópurinn hittist þetta
þrjú kvöld í viku til að ræða saman og
ýmislegt er gert til að reyna að víkka
sjóndeildarhringin krakkanna. Þannig
eru t.d. stundaðar íþróttir eða farið í
leikhús svo fátt eitt sé nefnt. Þetta gerum
við til að unglingarnir læri að upplifa sem
flest af því sem er í gangi í þjóðfélaginu
og læri líka að vinna í hópi og að
umgangast aðra á eðlilegan hátt,“ sagði
Þórunn Óskarsdóttir forstöðumaður
unglingadeildar Félagsmálastofnunar
Reykjavíkur við Flúðasel.- sá