Tíminn - 24.04.1990, Blaðsíða 7

Þriöjudagur 24. apríl 1990
Tíminn 7
HHIIIIIIIIIil.il aðutan . ■" lllllllllllllllllllilliLl.i,: 1 |:|:||IIIIIIIIIIIHIII;I:I.I, ' i I:|:|!|IHHHHHII|:| I;II|I|HHHHIHI|!| r:; i.l.liliHHHHIHIIIIIIIIIIIH:., Illllllllll
Móðir eignast barn til að
bjarga lífi annars barns síns
Tæknin komin fram úr siðfræðinni
Þegar Mary Ayala elur barnið sitt bráðum verður það
áreiðanlega gleðilegur atburður í fjölskyldu hennar.
En fæðingin á líka eftir að vekja ákafar deilur um
læknasiðfræði um öll Bandaríkin.
Ayala, sem býr í Kaliforníu, hefur tekið þann kost að
eignast barn nr. tvö, vegna þess að dóttir hennar þjáist
af hvítblæði. Mary ætlar að nota nýfædda barnið sem
það sem gagnrýnendur hennar kalla „varahlut“ til
mergflutnings í sjúku dótturina.
Mary Ayala ætlar að eignast barn til að fá hentugan merg til færslu í dóttur sína Anissu, sem þiáist af
hvítblæði.
Ekkifarið leynt
með ástæðuna til
þungunarinnar
Mary og maður hennar Abe
hafa ekki haldið leyndri ástæðunni
til þess að hún er nú barnshafandi.
Þau segja hreinskilnislega að það
hafi orðið einfaldlega vegna þess
að dóttir þeirra Anissa, 17 ára
gömul, þarfnist mcrgígræðslu ef
takast eigi að bjarga lífi hennar.
Leit um öll Bandaríkin að hentug-
um merggjafa hafði ekki borið
neinn árangur, svo að hjónin, sem
búa í Los Angeles, ákváðu að
eignast annað barn.
Allt var þetta þó áhættusamt.
Abe hafði áður látið gera sig ófrjó-
an en gekkst nú undir aðgerð til að
fá frjósemina aftur, vitandi að
ltkurnar væru ekki nema ein á móti
fjórum að nýja barnið fengi sama
beinamerg og stóra systir. En
heppnin fylgdi hjónunum, þau hafa
fengið að vita að barnið sé telpa og
99% líkur séu á að hún hafi merg
sem henti Anissu.
Sérfræðingar í lækna-
siðfræði áhyggjufullir
Þetta tilfelli hefur vakið áhyggj-
ur meðal sérfræðinga í læknasið-
fræði, sem velta vöngum yfir því út
á hvaða braut sé verið að fara. Þeir
segja að það þurfi að ræða þá
spurningu hvers vegna sé verið að
skapa börn. Flestar mæður séu
ekki þess sinnis að fæða barn í
heiminn til að gegna einhverju
einstöku markmiði, svo sem eins
og því að bjarga lífi annarrar
manneskju.
Þó að líkur bendi til að Marissa-
Eve (nafnið sem Ayala-hjónin hafa
gefið hinni ófæddu dóttur sinni)
verði fær um að bjarga lífi systur
sinnar, ganga vangavelturnar líka
út á það hvað hefði gerst ef mergur-
inn hennar hefði ekki hentað An-
issu.
„Hefðu hjónin þá látið eyða
fóstrinu og ákveðið að gera aðra
tilraun?“ er spurning sem siðfræð-
ingarnir spyrja. „Hver tekur
ákvörðun í slíkum málum? Hvort
lífið er mikilvægara, kornabarnsins
eða systur hennar? Enginn vafi
leikur á því að á hverjum degi
leggur læknisfræðileg nútímatækni
siðfræðilegar spurningar fyrir okk-
ur sem við höfum aldrei áður orðið
að takast á við,“ segja siðfræðing-
arnir.
Ayala-hjónin halda því fram að
þau muni elska nýja barnið sitt
jafnvel þó að mergflutningurinn
takist ekki, en þó eru sérfræðing-
arnir ekki sáttir við að aðgerðin
verði gerð án samþykkis smábarns-
ins, sem sennilega verður sex mán-
aða gamalt þegar hún verður
framkvæmd.
Verður þessi aðferð
notuð í stærri stíl?
Það eru fleiri áhyggjuefni á ferð-
inni svo sem að þetta kunni að
leiða til fleiri „Frankenstein-legra“
tæknibrellna, sem gætu bjargað lífi
þeirra sem eldri eru. Sumir hafa
látið sér detta í hug hvort þetta
gæti orðið krabbameinsstöðvum
hvatning til samvinnu við frjósem-
isstöðvar um að nota gervifrjóvg-
unartækni til að fjöldaframleiða
fóstur með viðeigandi líkamsvefi
fyrir krabbameinssjúklinga sem
þarfnast mergtilfærslu.
Sérfræðingarnir vara við því að
svo kynni að fara að hvítvoðungar
fæddust, gerð verði á þeim aðgerð
og síðan fengju barnlaus hjón þau
til ættleiðingar. Einn þeirra sem
hugleiða þetta mál gengur svo
langt að segja að þessari þróun
mætti líkja við að eldri kynslóðin
sýndi mannætutilburði við notkun
varahluta frá yngri kynslóðinni.
Hugmyndin um að slík tækni
verði tekin í notkun er ekki hreinn
vísindaskáldskapur. Læknar eru
þegar farnir að gera tilraunir með
að vinna gegn Parkinson-sjúkdómi
með vefjum úr látnum fóstrum.
„Enn hefur ekkert slíkt tilfelli
komið fram, en hvaða siðfræði
styddist kona við ef faðir hennar
væri að deyja úr Parkinson-sjúk-
dómi, hún væri ófrísk og léti síðan
fóstrinu til að hægt væri að grípa til
vefjanna í lækningaskyni?" spyrja
siðfræðingar.
Vantar lagasetningu
Peir bæta því við að augljóst sé
að læknar verði að taka slíkar
ákvarðanir á degi hverjum. „En
hvað gerist ef ekki er samkomulag?
Enginn annar en dómstólarnir geta
fellt úrskurð um hver sé siðferði-
lega leiðin í slíkum málum meðan
ekki er til nein lagasetning,“ segja
siðfræðingarnir.
Spurningin um læknissiðfræði
verður sífellt mikilvægari í Banda-
ríkjunum samfara því sem tækni-
þekking fer út yfir þau mörk sem
til þessa hafa þekkst. Á hverju
sjúkrahúsi er siðfræðideild, sem
tekur til athugunar hvert það mál
sem ekki er samstaða um. Til þessa
hefur verið algengast málið um
„réttinn til að fá að deyja“. Áttatíu
og fjögurra ára gamall maður í
Cincinnati hefur nú höfðað mál
gegn sjúkrahúsi þar fyrir að hafa
bjargað lífi hans eftir hjartaáfall,
sem hann er lamaður eftir.
Hvar á að draga mörkin?
En mál Ayala-hjónanna dregur
alveg nýtt vandamál fram á sjónar-
sviðið. Þar er verið að skapa
mannslíf eingöngu til hagsbóta
öðru mannslífi. Þar er farið með
mannlega veru eins og hlut og ekki
tekið tillit til dýrmætis hvítvoð-
ungsins sjálfs. Fljótt á litið virðist
Ayala-hjónin vera að gera það
rétta, og þau hafi sagt að þau muni
elska nýfædda barnið hvernig sem
allt fer. En sérfræðingarnir segja
að þau séu á mjög hálli braut.
Einhvers staðar verði að draga
mörkin, en spurningunni um hvar
þau skuli dregin sé ákaflega vand-
svarað.
Aðrir siðfræðingar álíta að málið
snúist ekki aðeins um Ayala-hjónin
og þeirra ákvörðun. Heldur um
hvernig almenningur bregðist við
slíku. Tæknin sé komin fram úr
getu mannsins til að fást við sið-
ferðilega skilgreiningu og hvergi sé
leiðsögn að finna. „Þó að maðurinn
ráði yfir tækni til að framkvæma
ákveðið verkefni, þýðir það að við
eigum að gera það?“ spyrja þeir.
Mary Ayala, sem er 43 ára að
aldri, er ekki í neinurn vafa um það
sem hún er að gera. „Mér finnst
ófædda barnið mitt vera guðs
blessun," segir hún. „Ég hafði ekki
átt von á því að eiga eftir að verða
barnshafandi á mínum aldri, en
þegar sú staða kemur upp að
barnsins manns bíður ekki annað
en dauðinn, gerir maður hvað sem
er til að koma í veg fyrir það,“ segir
hún.
VIÐSKIPTALÍFIÐ
Hvað nú, EBE?
f Bandaríkjunum sem í Vestur-
Evrópu eru þær raddir uppi að
umturnunin í Austur-Evrópu 1989
krefjist endurmats á stöðu Efnahags-
bandalags Evrópu. Hvort sem dæmi-
gerð verður talin um þær verður hér
stuttlega rakin grein um þessi efni í
Newsweek 12. mars 1990 eftir Scott
Sullivan.
„Sjálft er EBE farið að sýnast
gamaldags, hluti af þeirri austur-
vestur skipan mála sem forgörðum
fór á liðnu ári. í Vestur-Evrópu álíta
ýmsir að bandalagið hljóti um síðir
að veita löndum Austur-Evrópu inn-
göngu. Á þessu stigi hefur Jacques
Delors, forseti stjórnarnefndar
EBE, tekið af skarið um að banda-
lagið megi ekki við þvf að færa út
kvíar á næstu árum. Lönd í Austur-
Evrópu verða að bíða átekta að
undanskildu Austur-Þýskalandi sem
sjálfkrafa gengur í EBE þegar það
sameinast Vestur-Þýskalandi. Og
bið þeirra verður væntanlega löng.
Áður en inn verða tekin ný lönd
telur Delors að Efnahagsbandalagið
verði að koma á hjá sér sameiginleg-
um markaði, sameiginlegum gjald-
miðli og pólitískri samfellingu.
Snemma árs 1989, allnokkru fyrir
andkommúnísku sprenginguna í
Austur-Evrópu, setti Delors fram
hugmynd um „náin samskipti" í stað
aðildar - í því skyni að telja Austur-
ríki af umsókn um fulla aðild. Það
tókst ekki. Austurríki lagði fram
formlega inntökubeiðni í júlí 1989.
Sex lítil en háþróuð lönd sem mynda
Fríverslunarsvæði Evrópu - Sviss,
Svíþjóð, Noregur, Finnland, ísland
auk Austurríkis - hófu hins vegar
um það leyti könnunarviðræður við
Efnahagsbandalagið. Fyrir þeim
vakti víðfeðm samkomulagsgerð fyr-
ir hönd allra EFTA-ríkjanna sex.
Síðla árs 1989 hófust formlegar
viðræður á milli Fríverslunarbanda-
lags Evrópu og Efnahagsbandalags
Evrópu. Hyggjast þau ganga frá
texta að samkomulagsgerð fyrir árs-
lok 1990. Samkomulag hefur þegar
náðst um útfærslu „fríðindanna
fjögurra" - óhefta tilfærslu fólks,
varnings, fjármagns og þjónustu - til
Fríverslunarbandalagsins. Einnig er
afráðið að landbúnaður verði undan-
þeginn samkomulagsgerðinni. Óút-
kljáð eru nokkur vandasöm atriði
um málsmeðferð. Lönd Fríverslun-
arbandalagsins vilja eiga hlut að
ákvörðunartöku EBE um mál sem
þau snerta og þau vilja eiga fulltrúa
í dómstóli sem lögsögu fær í kæru-
málum sem af samkomulagsgerðinni
spretta. Þá efast ýmsir hópar í Frí-
.verslunarbandalaginu - launþega-
samtök sænsks „hvítflibba“-
starfsliðs, austurrískir umhverf-
isverndarmenn og svissneskir banka-
haldarar - um að nokkur ávinningur
verði af samkomulagsgerðinni.
Góðar horfur eru á að aðildar-
löndin sex að Fríverslunarbandalagi
Evrópu, á meðal þeirra hið hálfvolga
Sviss, hafi fallist á náin tengsl við
Efnahagsbandalagið fyrir árslok
1992. Þau munu þá mynda „annan
hringinn" af hinum sammiðja evr-
ópsku hringum Delors. Innri hring
mynda hin núverandi tólf aðildar-
lönd EBE. Þriðja eða ysta hringinn
mynda fremur laustengd lönd í Aust-
ur-Evrópu ásamt evrópskum jaðar-
löndum - Tyrklandi, Möltu og
Kýpur.
Þótt ríkisstjórnir allra aðildar-
landa EBE séu í meginatriðum sam-
þykkar framgangi Delors er hann
fáum þeirra að skapi. Breska forsæt-
isráðherranum, Margaret Thatcher,
hefur alltaf þótt vafasamt að EBE
verði „dýpkað“ á kostnað þjóðlegs
fullveldis aðildarríkjanna. Hún var-
ar nú við EBE, aðskildu bæði
Bandaríkjunum og Austur-Evrópu.
Forseti Frakklands, Mitterrand, fer
ekki dult með ótta sinn af ofvöxnu
sameinuðu Þýskalandi og leitar bak-
tryggingar í nánum tengslum við
Rússland Gorbatsjefs. Jafnvel hin
smáu og snauðu aðildarlönd EBE,
Portúgal, Grikkland og írland, ótt-
ast að hinum vænu styrkjum sem
þau hafa fengið frá Brússel verði
beint til uppbyggingar í Austur-Evr-
ópu, þess nýja málstaðar.
Helmut Kohl ríkiskanslari heldur
enn á loft tryggð Þýskalands við
Atlantshafsbandalagið en Sósíal-
demókrataflokkurinn (SPD) krefst
að í stað hernaðarbandalaganna
tveggja (Atlantshafsbandalagsins og
Varsjárbandalagsins) komi allsherj-
ar evrópsk skipan öryggismála.
Tölvur í krafti Ijósvakans
Snemma í febrúar 1990 sýndi AT
& T Bell Laboratories í New Jersey
tölvu á tilraunastigi sem Ijósgeislar
knýja en ekki rafeindir. Höfundur
tölvunnar er bandarískur vísinda-
maður af kínverskum ættum, Alan
Huang. Ef tölva þessi kemst af
tilraunastigi munu horfur á tölvum
100 til 1000 sinum öflugri þeim sem
nú þekkjast.
Frá tilraunatölvu þessari sagði
Newsweek 12. febrúar 1990: „Þó spá
margir vísindamenn nú að tækið
muni hafa áþekk áhrif sem „integrat-
ed circuit“ sem opnaði möguleika á
einkatölvum. Fræðilega virðast fot-
ons vera rafeindum betur fallnar til
tilflutnings tákna í tölvum. 1 einn
stað fara foton um tíu sinnum hraðar
en rafeindir. Og þótt rafeindir hafi
áhrif hverjar á aðra geta ljósgeislar,
sem eru án massa eða hleðslu, farið
í gegnum hverja aðra án truflana.
Rafeindir þurfa að fara um leiðslur
en foton fara í lausu lofti.“
Á sjötta áratugnum var farið að
gera tilraunir með geislatölvur. í
upphafi sjötta áratugarins varði IBM
100 milljónum dollara til tilrauna
með leysigeisla í tölvum án árangurs.
Þáttaskil urðu 1986 þegar bandarísk-
ur vísindamaður, David Miller hjá
AT & T Bell Laboratories, bjó til
örsmáan rofa sem er 0,00004 þuml-
ungar að þvermáli.
Stígandi