Tíminn - 26.05.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 26. maí 1990
TTMTNN
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gfslason
Skrifstofur Lyngháls 9, 110 Reykjavlk. Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöidsíman Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Prentsmiðjan Oddi
h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,- , verð I lausasölu I 90,- kr og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Lýðræði og valddreifing
í dag er kosið í langflestum þeirra 204 sveitarfélaga,
sem landið skiptist nú í. Aðeins 50 fámennir sveita-
hreppar neyta réttar síns til þess að kjósa hreppsnefndir
mánuði síðar en hinn almenni kjördagur segir til um. 30
staðir hafa kaupstaðarréttindi og þar eru kjömar bæjar-
stjómir, auk þess sem um 30 kauptún koma hér við
sögu, en þá er um að ræða hina fámennari þéttbýlisstaði
í landinu.
Hefðbundinnar flokkaskiptingar gætir ekki svo mjög
í sveitarstjómarkosningum, ef litið er á landið í heild,
jafnvel þótt listakosningar séu aðalreglan í þéttbýlis-
stöðum, þ.e. kaupstöðum og kauptúnum. Staðbundnar
ástæður af ýmsu tagi ráða því að framboð til sveitar-
stjóma fara ekki alls staðar eftir hreinum flokkslínum,
heldur byggjast þau á samstarfi mismunandi flokksfé-
laga eða annarra samtaka um stefnuskrár og röðun á
lista.
I flestum bæjarfélögum er þó aðalreglan sú að stjóm-
málaflokkamir leitast við að bjóða fram sína eigin lista.
Þegar svo er hljóta kosningar að bera að meira eða
minna leyti einkenni almennrar landsmálastefnu flokk-
anna, þar sem tekist er á samkvæmt því. Það er athygl-
isvert að yfirleitt er ekki barist undir því kjörorði í sveit-
arstjómarkosningum að einhver einn flokkur eða
framboðslisti nái meirihluta, þótt slíks séu dæmi, eink-
anlega í Reykjavík. Sveitarstjómarkosningar hafa því
almennt á sér svip lýðræðislegrar valddreifmgar og út
frá því gengið að meirihlutavald í bæjarstjómum og
öðrum sveitarstjómum byggist á samstarfí mismunandi
flokka, en ekki flokkseinræði. Með þessu er sjálfkrafa
verið að treysta eina af gmndvallarreglum lýðræðis-
skipulagsins að meirihlutavaldið færist til, sé á hreyf-
ingu frá kjörtímabili til kjörtímabils, en staðnæmist ekki
á einni hendi og staðni sem einflokksstjóm ámm og ára-
tugum saman.
Kosningabaráttan í Reykjavík mótast af þeirri stað-
reynd, að þar hefur myndast einflokkskerfi í borgar-
stjóm með ógeðugri foringjadýrkun og flokkshollu
skrifstofu- og embættisbákni. Flestir hljóta að viður-
kenna að valdabákn, þar sem saman tvinnast flokkspól-
itískur einstefnuakstur og flokksbundið skrifstofuveldi,
er gróðrarstía spillingar og misbeitingar á valdi.
Skoðanakannanir benda samt til þess að íhaldsand-
stæðingum muni ekki takast að sigra einveldið í borg-
Einflokkskerfið í Reykjavík
inni. Það hefur jafnvel komið fram, að flokksræði Sjálf-
stæðisflokksins gæti styrkst í þessum kosningum. Það
þýðir þá að stjómarandstaðan í borginni muni veikjast.
Slík þróun er andlýðræðisleg og þeim mun ógnvænlegri
að þörf er sterkrar stjómarandstöðu í svo gamalgrónu
valdabákni sem einflokksstaða Sjálfstæðisflokksins er.
Full ástæða er því til að hvetja fijálshuga kjósendur í
Reykjavík til þess að vinna gegn ofurvaldi íhaldsins.
I því sambandi kemur upp nafh Sigrúnar Magnús-
dóttur, hins reynda og dugmikla borgarfulltrúa, efsta
manns á B-lista. Skoðanakannanir em áminning til
stuðningsmanna hennar um að fylkja sér um kosningu
hennar, því að enginn á vísa kosningu nema áhugi fylg-
ismanna sé vakandi.
JrEGAR BRÉF ÞETTA er
látið á þrykk út ganga er kosn-
ingabaráttu lokið og í dag, laug-
ardaginn 26. maí, eru það kjós-
endur sem hafa orðið og velja
sér fúlltrúa í sveitarstjómir til
næstu ijögurra ára.
Á hátíðisdegi íyrir mörgum ár-
um hóf ágætur ráðherra aðal-
ræðu dagsins með þeim orðum,
að í dag er sjómannadagurinn
um land allt. Menn kímdu að en
ráðherrann hélt reisn sinni eftir
sem áður, enda varð honum ekki
annað á en meinlaus fótaskortur
á tungunni og engum datt í hug
að leggja það út til verri vegar.
Á sama hátt má’segja, að í dag
er kosninagdagur um land allt
og er kosið í öllum hinum stærri
sveitarfélögum landsins. En þótt
víða sé hart barist til að ná hylli
kjósenda og mönnum heitt i
hamsi í mörgum byggðarlögum
snýst opinbera umræðan að
mestu um kjörfylgið í Reykjavík
og allra síðustu daga fyrir kosn-
ingar í næstu bæjum, eða þeim
sem eru nánast sambyggðir höf-
uðborginni.
Þama em að vísu fjölmennustu
byggðárlög landsins en það get-
ur verið álitamál hvort þau em
að sama skapi hin mikilvægustu.
Um það má deila eins og margt
annað.
Ástæðan til að stjómmálaum-
ræðan nær helst ekki út íyrir
höfuðborgarsvæðið er að nokkr-
ir öflugustu fjölmiðlar landsins
hafa þráfaldlega kostað skoð-
anakannanir á flokkafylgi, fyrst
og fremst í Reykjavík, og síðan
hefúr ein könnun verið gerð
seint og síðar meir i nágranna-
byggðum og á Akureyri.
Um niðurstöður skoðanakann-
ananna er svo rætt og ritað.
Stjómmálamenn segja álit sitt á
þeim, fréttaskýringar em á tak-
teinum og út af þeim lagt á ýmsa
vegu.
Allt beinir þetta athyglinni að
því bæjarfélagi þar sem oftast er
kosið í gamni, eins og skoðana-
kannanir um flokkafylgi gefa
sig út fyrir að vera, því t.d. út-
hlutun fúlltrúa fylgir ávallt með
í leiknum.
í margar vikur fyrir kosningar
hefúr með þessu móti tekist að
halda umræðunni um kosningar,
sem svo sannarlega em haldnar
um land allt, við Reykjavík og
það ótrúlega fylgi sem borgar-
stjóraflokkurinn nýtur þar.
Síðasta orðið
Vel má vera að ekki sé við hæfí
að ræða um skoðanakannanir á
kosningadegi, á þeim degi sem
sú eina og afgerandi skoðana-
könnun fer ffam. Hún er ekki
pöntuð og greidd af meira og
minna vilhöllum fjölmiðlum,
heldur era almennar og leyni-
legar kosningar mikilvægasti
homsteinn þess lýðræðisskipu-
lags sem við búum við og viljum
hafa til ffambúðar.
Urslitum kosninga verður ekki
áfrýjað og þau em endanleg um
hverjir sitja munu í sveitar-
stjómum næsta kjörtímabil.
Skoðanakannanir segja hins
vegar alls ekki síðasta orðið í
kosningabaráttunni. En það
verður æ meira áberandi hve rik-
an þátt þannig „forkosningar“
hafa á frambjóðendur og kjós-
endur. I áróðurshrinunum fyrir
kosningamar er sífellt verið að
skírskota til skoðanakannana
rétt eins og að þar sjái menn fyr-
ir sér endanleg kosningaúrslit og
að engu verði umbreytt á sjálfan
kosningadaginn.
Það er alveg sama hve hlutlaus
þau fyrirtæki og stofnanir sem
gera kannanir á fylgi stjómmála-
flokka segjast vera og að þau
geri ekki annað en mæla viðhorf
kjósenda á vísindalegan hátt,
það er staðreynd að skoðana-
kannanir hafa mikil áhrif á sjálf-
ar kosningamar, þótt ekki sé
nema vegna þeirrar miklu um-
ræðu sem þær vekja og að
stjómmálaflokkar og. frambjóð-
endur reyna að notfæra sér nið-
urstöður sér í hag. Fara margir til
dæmis frjálslega með útkomum-
ar þegar svo ber undir.
En það er i kjörklefúnum sem
úrslitin ráðast og það ættu menn
að hafa hugfast að talning at-
kvæða og skipting þeirra á milli
flokka og frambjóðenda er það
sem endanlega ræður hveijir ná
kosningu í sveitarstjómir en
ekki útreikningar sem byggðir
em á svömm lítils úrtaks og eiga
að mæla skoðanir fólks á hvem-
ig það heldur að það kjósi þegar
þar að kemur.
Kosið um lífsstíl
Þótt kosningar geti verið
spennandi og oft er tilhneiging
til að gera þær að keppni eða ati,
eins og boltaleiki og dægurlaga-
söng, em þær í eðli sínu alvar-
legur hluti þess stjómkerfis sem
við búum við og í kosningum
velur fólk sér lífsstíl, svo notað
sé tískuorð um hvers konar um-
gerð kynslóðimar kýs að hafa
um æviskeiðin.
Kýs fólk sér fúlltrúa sem telur
að félagshyggja og samvinna
séu farsælustu stjómunarformin
og að mál eigi að leysa með
þarfir og óskir fjöldans í huga?
Eða telja kjósendur að sér-
hyggjufólk sem heldur fram rétti
hins sterka í samkeppninni við
meðbræður sína, sé líklegast til
að stuðla að þeim lífsstíl sem
líklegastur er til farsældar ein-
staklinga og fjölskyldna?
I lýðræðisskipulagi er það rétt-
ur kjósanda að velja og hafna í
kosningum og það er skylda
frambjóðenda, þótt ekki sé hún
lögbundin, að kynna undan-
bragðalaust hver þeirra valkost-
ur er.
Sá kostur sem kjósendum er
boðið upp á er yfirleitt kallaður
kosningaloforð, og þykja þau
ekki merkileg. Lýðskrumarar
hafa nefnilega lagt það í vana
sinn að lofa ýmsu því sem þeir
geta ekki efnt, eða kæra sig ekk-
ert um að standa við þegar þeir
hafa náð þeim áfanga að verða
kjömir fúlltrúar.
Sá leiði vani stjómmálamanna
að lofa upp í ermina á yfirleitt
rætur að rekja til þess að þeir
álíta að framkvæmdir og eyðsla
sé vinsæl í augum atkvæðanna,
en tekjuöflun hins opinbera
óvinsæl. Hún er heldur aldrei
sótt annað en í vasa sömu at-
kvæða og verið er að gylla bruð-
lið fyrir.
En þetta em þær leikreglur sem
pólitíkusar hafa tamið sér og við
þær verða þeir að búa og kjós-
endur þeirra að virða þeim til
betri vegar.
Alvaran tekur við
Þegar svo kosningaatinu lýkur
tekur atburðarásin nýja stefnu. í
einstaka sveitarfélögum fær einn
listi hreinan meirihluta og þar
með nokkurs konar einræðisvald
til að ráðskast og ráða næstu
fjögur árin. Það er að segja ef
meirihlutinn samanstendur ekki
af einhvers konar sambræðingi
margra lífsstíla sem bjóða upp á
árekstra í daglegu amstri sveitar-
stj ómarmálefnanna.
Annars staðar verður að fara að
semja um starfhæfa meirihluta
til að fara með málefni þau sem
sveitarstjómir þurfa að leysa, og
getur orðið þvælið að samhæfa
viðhorfm og ekki síður gömlu
kosningaloforðin. En alltaf tekst
það um síðir, þótt síðar á kjör-
tímabilinu kunni að slitna upp úr
samstarfi hér og hvar, eins og
dæmin sýna að alltaf getur gerst.
Að starfhæfúm meirihluta
fengnum, sem tekur að sér stjóm
sveitarfélags í mikilli óþökk
minnihlutans sem hótar virkri
andstöðu, hefst siðan starfið sem
öll kosningarimman stóð um.
Það er að móta og ffamfylgja
stefnu í stjóm og rekstri bæjarfé-
lagsins sem flestir geta við unað
og tryggt fúlltrúum fólksins pól-
itískt langlífi og fleytt þeim
áfram í valdastöður eftir enn
næstu kosningar.
Hin hversdagslegu
nauðsynjaverk
Á milli kosninga felst stjóm
sveitarfélaga í flestu öðm en því
að agnúast út í pólitíska and-
stæðinga og standa í illdeilum
milli meirihluta og minnihluta. í
þeim samfélögum sem kallast
sveitarfélög þarf mörg mál að
leysa og samhæfa til þess eins að
lífið geti gengið sinn vanagang.
Rennandi vatn i krana eða mið-
stöðvarkerfi, tregðulaus niður-
skolun úr klósettum, greiðar
samgöngur milli heimila, vinnu-
staða og skóla, skipulag nánasta
umhverfis og ótalmargt fleira
sem stendur okkur svo nærri í
dagsins önn, að við tökum ekki
eftir þvi fyrr en rafmagnið fer af