Tíminn - 22.06.1990, Síða 14

14* Tíminrr
Föstudágur22. 'júní '1990
" ' - •• •.«
UR VIÐSKIPTALIFINU
Niðurgreiðsla
ríkisskulda
á Bretlandi
■c
ro
o
ro
ro
■o
250
200
150

|_SJð_áf««tri61ð j: j N«pát«on»»tyfj«ldknr [:
= 100
ro
ic
50
Ríkisskuldir sem % af vergri þjóöarframleiðslu Bretlands fra 1700.
Heimlld: Robert J. Barro, Macroeconomics, New York, 1988.
I stórum dráttum eru breskar ríkis-
skuldir þrenns konar: l) Ríkisskulda-
bréf til langs tíma og á fbstum vöxt-
um, út gefin af Englandsbanka fyrir
hönd fjármálaráðuneytisins (að upp-
hæð 197,3 milljarðar punda um mitt
ár 1988). 2) Spariskírteini ríkissjóðs
(að upphæð 28,4 milljarðar punda
1989. 3) Erlendar skuldir (að upphæð
4,7 milljarðar punda 1988). Frámiðj-
um níunda áratugnum hefur breska
ríkið leyst inn skuldabréf umfram
þau sem í gjalddaga hafa fallið, þann-
ig að útistandandi upphæð þeirra hef-
ur lækkað. Annars vegar hefur inn-
lausn þeirra tengst einkavæðingu fyr-
irtækja og hins vegar skattstigi sem
hefur verið hækkandi hlutfall þjóðar-
tekna. Nú eru jafnvel að því leidd rök
að breska ríkið gæti, ef kapp á það
legði, leyst að öllu inn skuldabréf sín
til langs tíma fyrir 1997.
Til innlausnar ríkisskuldabréfanna
segir á breskum peningamarkaði.
Helstu kaupendur þeirra eru vátrygg-
ingafélög og lífeyrissjóðir. Á sjöunda
og áttunda áratugnum keyptu þau
meira að segja ríkisskuldabréf á
kostnað annarra. Skuldabréf fyrir-
tækja (debentures) námu 1965 um
15,3% af- eigum vátryggingafélaga
en 1986 um 3,2% þeirra; og 1965 um
15,7% af eigum lífeyrissjóða, en
1986 um 1,2% þeirra. Ef þau tækju í
fyrra mæli til við kaup á skuldabréf-
um fyrirtækja myndu þau leggja
þeim um 32 milljarða punda til í
lánsfé.
Fyrsta einkavæðingin
I tilefni síðari einkavæðingar breska
stáliðnaðarins 1988 gaf Historians
Press i London út stutta bók um hina
fyrri 1953 sem oftast er nefnd „fyrsta
einkavæðingin“. (Kathleen Burk,
The first privatization, the politici-
ans, the City and the denationaliz-
ation of steel, ix — 158 bls., paper-
back, 4,95 pund.) Til fróðleiks
áhugamönnum um þau efhi er bókar-
innar getið.
I fyursta hluta bókarinnar segir frá
umræðum á peningamarkaðnum í
London um hvemig staðið skyldi að
sölu hinna þjóðnýttu stálsmiðja, en
hin fyrsta, United Steel Company,
var seld i nóvember 1973. Sala þeirra
varð þó ekki gróðavegur sem þjóð-
nýttra fyrirtækja á níunda áratugnum.
Einkavæðing „bæj-
ar“íbúða á Bretlandi
Á Bretlandi var þriðja hver íbúð í
eigu bæjarfélaga 1979, þegar íhalds-
flokkurinn undir forsæti Thatchers
myndaði ríkisstjóm. Fyrir forgöngu
stjómarinnar vom þær boðnar íbú-
endum til sölu með afföllum. I fyrstu
allt að 60% eftir 15 ára búsetu. Affbll
til íbúenda vom lækkuð 1986 niður í
44% eftir tveggja ára búsetu en 70%
eftir 15 ára. Höfðu liðlega milljón
bæjaríbúðir verið seldar 1986. Sakir
sölu þeirra fjölgaði eigendum eigin
íbúða úr 50% í 56% frá 1979 til
1986. Meðalverð íbúða til íbúenda
var 13.800 pund í september 1986.
Stígandi
MINNING
Tómasdóttir
Helga
Fædd 24. september 1908
Dáin 15. júní 1990
Hún amma er dáin! Osköp er undar-
legt að eiga ekki eftir að hitta hana
oftar í þessu lífi. Þó veit ég vel að hún
var komin yfir áttrætt og síðustu ævi-
árin hafa verið samfellt veikindastrið
en samt er erfitt að kveðja.
I gegnum lífið safnar maður sífellt í
lífsreynslupokann. Oft er litið í hann
og athugað hvað nýtist hverju sinni.
Reynist þá vel ýmislegt frá bemsku-
dögum sem ofl hefur komið frá elstu
kynslóðinni. Eg hef átt því láni að
fagna að þekkja báðar ömmur mínar
vel og eiga þær að vinum. Föður-
amma mín, Guðrún Ámundadóttir,
lést þegar ég var tólf ára gamall en
svo ótrúlega rifjast upp fyrir mér ým-
islegt sem hún sagði mér og kenndi.
Móðurömmu mína, Helgu Tómas-
dóttur, kveð ég í dag, nú þegar ég er
að byrja að potast upp á fertugsaldur-
inn. Minningasjóðurinn er stór. Sam-
band okkar hefur alltaf verið sterkt
þó það hafi tekið eðlilegum breyting-
um með aldri okkar beggja.
Amma var fædd að Tröð í Fróðár-
hreppi 24. september árið 1908. For-
eldrar hennar voru hjónin Tómas
Sigurðsson (1865-1952) og kona
hans Ragnheiður Ámadóttir (1879-
1973) enn þau bjuggu í Tröð um
þetta leyti. Tómas var sonur Sigurðar
Pálssonar (1819-1883) bónda að
Höfða í Eyrarsveit og seinni konu
hans Jóhönnu Sigurðardóttur (1829-
1901). Jóhanna var dóttir Sigurðar
Natanelssonar (1789-1869) sem síð-
ast bjó að Hömrum í Eyrarsveit og
Helgu Halldórsdóttur f. 1791 frá
Miðhúsum í Þingi. Helga giftist aldr-
ei en átti tvö böm með Sigurði. Helga
þessi var hagmælt og svo var einni
með Jóhönnu og Tómas. Amma bar
nafn þessarar langömmu sinnar.
Ragnheiður Ámadóttir, móðir
ömmu, var fædd að Kársstöðum í
Helgafellssveit, dóttir Áma Jónas-
sonar (1848-1901) bónda þar og
konu hans Kristínar Sigurðardóttur
(1850-1940). Ámi var sonur Jónasar
Ögmundssonar (1809-1878) bónda
að Kársstöðum og konu hans Ragn-
heiðar Ámadóttur f. 1812 Jónssonar
bónda að Laxfossi í Stafholtstungum
og Borg í Miklaholtshreppi. Kristín
var dóttir Sigurðar Natanelssonar
sem áður er getið og konu hans Sól-
veigar Gísladóttur. Faðir hennar var
Gísli Sigurðsson „skógstrendinga-
skáld“, bóndi á Klungurbrekku á
Skógarströnd.
Foreldrar ömmu, Tómas og Ragn-
heiður, vom gefin saman 10. nóvem-
ber árið 1900 og hófu sinn búskap að
Nýlendu í Fróðárhreppi. Síðar fluttu
þau að Ósi sem var nýbýli sem þau
stofnuðu rétt við Nýlendu. Þaðan
flytja þau að Tröð árið 1907 og þar
fæðist amma árið eftir. Amma var
sjötta bam foreldra sinna en tvo
þeirra höfðu dáið í frumbemsku.
Þegar amma var á þriðja ári fiutti
fjölskyldan að Tungukoti í sömu
sveit.
í Tungukoti var lítill torfbær og þar
bættust fjórar systur í hópinn svo
bömin urðu alls tíu en átta komust til
fullorðinsára. Bömin sem upp kom-
ust vem þessi í aldursröð: Kristensa,
Pálína, Sigurður, Helga, Guðrún, Að-
alheiður, Sigríður og Kristjana.
Þegar amma var ellefur ára fiutti
fjölskyldan að Bakkahlíð á Brimils-
völlum í sömu sveit. Amma lýsti því
sem hreinu ævintýri að fiytja að
Völlum. Fjölskyldan komst í betri
húsakynni og á Völlum var margt
fólk á þessum tíma, líf og og fjör.
Þetta vom dálítið sérstakar aðstæður,
Vallnabærinn var höfuðbólið en síð-
an vom einar níu hjáleigur sem höfðu
grasnyt en aðalframfæri hafði fólkið
af fiskveiðum. Þama vom stórar Qöl-
skyldur og mikið af ungu fólki scm
safnaðist saman þegar tími var til og
skemmti sér við leik og dans. Amma
ljómaði alltaf af gleði þegar hún lýsti
unglingsárunum, enda er fallegt á
Völlum og þar hefur áreiðanlcga ver-
ið á margan hátt gott að vera á meðan
mannlíf stóð í blóma.
Amma fór snemma að vinna fyrir
sér og var í vistum eða vann í fiski.
Þegar hún var rétt um tvitugt var hún
eitt sumar í kaupavinnu á Mófells-
stöðum í Skorradal. Þegar kaupa-
vinnuni lauk um haustið keypti hún
orgel á Gmnd í sömu sveit og fór
með það vestur að Völlum. Um vet-
urinn sótti hún nokkra tíma í orgel-
leik til Ólafsvíkur. Þetta var eina til-
sögnin sem hún fékk en áhuginn var
brennandi og hún náði umtalsverðri
leikni i orgelleik. Amma átti þrjú org-
el um ævina og þótti henni ákaficga
vænt um þessi hljóðfæri. Hún var
mjög músíkölsk og skilaði mikið á
meðan hún gat. Amma hafði einnig
háa og fallega sópranrödd og hafði
mikið yndi af söng. Það veitti henni
mikla lífsfyllingu að syngja og spila
undir á orgelið. Hún tók virkan þátt í
starfi kirkjukóra og söng meðal ann-
ars með kirkjukór Óháða safnaðarins
í tuttugu ár.
Ógleymanleg em mér aðfangadags-
kvöldin hjá afa og ömmu þegar öll
Qölskyldan safnaðist við orgelið hjá
ömmu og sungnir vora jólasálmamir.
Söngur og tónlist gáfu henni mikið
og því hafði það djúp áhrif á hana
þegar hún hafði misst söngröddina
og gat ekki lengur spilað á orgelið
sitt.
Amma giftist 14. júní árið 1930
leikfélaga af æskuslóðunum. Þetta
var hann afi, sem reyndar heitir Ámi
Kristinn Hansson, fæddur 5. desem-
ber 1907 á Holti á Brimilsvöllum.
Foreldrar hans vom Hans Bjami
Ámason (1883-1958), formaður og
bóndi á Holti, og kona hans Þorbjörg
Þórkatla Ámadóttir (1879-1969). Afi
ólst upp á Holti en þaðan var stutt til
Bakkabúðar og hafa þau sjálfsagt
fengið nóg tækifæri til að gefa hvort
öðm auga í leik og starfi. Þetta varð
langtímahjónaband, það varði í sex-
tíu ár og einn dag.
Amma og afi hófu búskap í Hjalla-
búð á Brimilsvöllum þar sem þau
bjuggu fyrstu sjö árin. Þar fæddust
þeim tvær dætur, Björg Ragnheiður
1931 og Ingibjörg 1935. Margar sög-
ur sagði amma mér frá Hjallabúðar-
ámnum og lífinu á Völlum, þar skipt-
ust á skin og skúrir. Þau höfðu lítið
bú sem sá fyrirþörfum heimilisins og
afi stundaði sjóinn. Hann var formað-
ur á síðasta bátnum sem gerður var út
frá Völlum. Vegna hafnleysis lagðist
útgerðin af 1937-38 og fólkið á hjá-
leigunum flutti burtu.
Afi og amma fiuttu til Reykjavíkur
og bjuggu þar í leiguhúsnæði. Þar
fæddist yngsta dóttirin árið 1939,
Ragnheiður Dóróthea, móðir undir-
ritaðs. Erfitt var að fá vinnu í lok
kreppunnar og því fluttu þau til Ól-
afsvíkur snemma vors 1940, rétt áður
en landið var hemumið. I Ólafsvík
byggði afi hús og notaði í það efni úr
Hjallabúðarbænum. Þetta hús köll-
uðu þau Sólvelli og stendur það enn.
Foreldrar þeirra beggja vom þá einn-
ig komnir til Ólafsvíkur og bjuggu í
næsta nágrenni, á Kaldalæk og
Fögravöllum. Ólafsvíkurárin urðu
sjö og nú var fiutt búferlum suður á
Kópavogsháls. Þar keyptu þau sum-
arbústað sem seinna varð Digranes-
vegur 62. Á þessum stað bjuggu þau
næstu Qömtíu árin. Afi fór að vinna
við trésmíðar, dreif sig síðan í Iðn-
skólann og varð trésmíðameistari og
starfaði við það æ síðan. Á Digranes-
vegi 62 komu þau sér vel fýrir,
byggðu við húsið og ræktuðu falleg-
an garð. Garðurinn skipaði stóran
sess hjá ömmu og hún sinnti honum
vel eins lengi og hún gat. Kópavogs-
hálsinn var nú ekki mjög blómlegur
frá náttúmnnar hendi og því þurfti
talsvert átak til að koma þar upp
garði. Garðræktaráhuginn hafði fýlgt
ömmu alveg frá Hjallabúðarámnum,
þar byrjaði hún að safna að sér plönt-
um, aðallega íslenskum. Mér finnst
gaman að því að eiga venusvagn sem
amma ræktaði fýrst í Hjallabúð. Á
Sólvöllum kom hún sér einnig upp
garði en á þeim ára vom Ólsarar nú
lítið í garðræktinni og þótti þetta
hálfundarlegt uppátæki. Við Digra-
nesveginn vora skilyrði betri og þar
óx upp reglulegur skrúðgarður sem
ber eljusemi ræktendanna fagurt
vitni.
Þegar ég var bam fannst mér garð-
urinn hjá afa og ömmu hreinn ævin-
týraheimur. Amma kenndi mér
snemma að umgangast gróðurinn af
varfæmi með því að láta mig klappa
blómunum og segja „esku lómin“.
Þetta hafa sennilega verið fýrstu
kennslustundimar í garðyrkju og ýtt
undir það að garðyrkja er nú orðin
mitt aðalstarf. Þessi garður var ekki
bara blómagarður, þar uxu líka rifs-
ber, sólber og jarðarber. Þetta var
mikið lostæti og alltaf var hægt að fá
leyfi til að bragða á berjunum. Amma
var einstakur aðdáandi allra berja og
hvers konar nýting á berjunum minn-
ir mig alltaf á hana. Eftir að þau fiuttu
suður var farið vestur á hverju ári til
berja og komið heim með krækiber
og bláber í kílóatali. Ég hef aldrei
kynnst annarri eins eljusemi við
berjatínslu og hjá ömmu og afa.
Amma var lagleg kona, ffernur lág-
vaxin, með falleg brún augu. Hún var
alltaf smekklega klædd og vildi líta
vel út allt til síðasta dags. Húsmóður-
starfið var hennar aðalstarf eftir að
hún stoftiaði heimili. Þar var henni
metnaðarmál að heimilið og um-
hverfi þess væri fallegt og snyrtilegt.
Mér finnst í minningunni að allir
hlutir hafi alltaf verið á sínum stað,
en þó var þetta allt þannig að manni
leið alltaf vel en var ekki þvingaður
af einhverjum finheitum. Amma var
mjög lagin í höndunum og saumaði
margt og föndraði um ævina. Hafði
hún af þessu mikið yndi á meðan
heilsan entist.
Eins og fýrr segir eignuðust amma
og afi þrjár dætur sem allar giftust og
barnabömin urðu níu. Bamabama-
bömin em orðin sex.
Síðustu æviárin vom ömmu á marg-
an hátt erfið. Heilsan var mjög léleg
af ýmsum orsökum, þetta þreytti
hana mjög og tók frá henni alla
starfsorku og starfslöngun. Afi hlúði
að henni á allan hátt eftir bestu getu
og sýndi einstaka fómfysi og þolin-
mæði. í ágúst 1987 var svo komið að
þau treystu sér ekki lengur til að
halda heimili og fengu inni á Hrafn-
istu í Reykjavík, þar sem þau hafa
dvalið síðan. Þrátt fýrir margvísleg
veikindi fékk amma að halda sínum
andlega styrk til hinstu stundar. Við
töluðum lengi saman í síma kvöldið
áður en hún dó og ræddum margt
gamalt og nýtt í lífinu eins og svo oft
áður. Hún var hress í máli en orðin
langþreytt á veikindastríðinu. Daginn
eftir er hún öll og ég er hnugginn yfir
því að hitta hana ekki oftar en um
leið þakklátur fýrir allar þær stundir
sem við áttum saman.
Ég ætla að enda þessi kveðjuorð
með bæn sem amma kenndi mér.
Vertu nú yfir og allt um kring
með eilifri blessun þinni
sitji Guðs englar saman í hring
sœnginniyfir minni.
(H.P.)
Ég veit að systkini mín em, eins og
ég, ákafiega þakklát ömmu fýrir þá
umhyggju sem hún sýndi okkur alla
tíða. Élsku afi, við biðjum Guð að
vera með þér og styrkja þig um
ókomin ár.
Arni Brynjar Bragason