Tíminn - 01.09.1990, Blaðsíða 6

Tíminn 6
Laugar-dagur. 1. september 1990
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin ( Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Glslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Augtýsingastjóri: Steingrfmur Gíslason
SkrHstofur Lyngháls 9,110 Reykjavlk. Sfml: 686300.
Auglýslngaslmi: 680001. Kvöldsfmar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð I lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Hlutverk NATO
Á leiðtogafundi Atlantshafsbandalagsins í London
5. og 6. júní sl. var samþykkt yfirlýsing um ffamtíð-
arhlutverk bandalagsins í ljósi þeirra breytinga sem
orðið hafa í Evrópu á síðustu mánuðum, síðustu
tveimur misserum. í upphafi þessarar yfirlýsingar
var gengið út ífá því sem meginstaðreynd að nýtt
skeið glæstra vona væri hafið í sögu Evrópu.
Þessar glæstu vonar um nýtt tímabil í Evrópusög-
unni áttu samkvæmt Lundúnayfirlýsingu leiðtoga
Atlantshafsbandalagsins að byggjast á lýðræðisþró-
uninni í Austur-Evrópu. Múramir sem áður lokuðu
þjóðimar inni og komu í veg fyrir eðlileg samskipti
við aðrar þjóðir em hmndir. Þetta hlaut að gerbreyta
eðli Atlantshafsbandalagsins og leiða hugaim að
breyttum verkefnum þess. Það kom að vísu skýrt
ffam í Lundúnayfirlýsingunni að hemaðarhlutverki
bandalagsins væri ekki lokið, en það var líka lögð
áhersla á að bandalagið yrði að efla stjómmálahlut-
verk sitt, sem ástæða er til að skilja svo að í því fel-
ist ekki síst viðleitni til að draga úr vígbúnaði og
stuðla að beinum friðaraðgerðum í heimshluta
bandalagsins.
í Lundúnayfirlýsingunni er gengið svo langt í að
sýna viðhorfsbreytingar á síðustu mánuðum, að lagt
er til beinum orðum að Atlantshafsríkin og ríki Var-
sjárbandalagsins gefi út sameiginlega yfirlýsingu,
þar sem staðfest sé að þessar fyrmrn öndverðu fylk-
ingar séu ekki lengur andstæðingar. í Limdúnayfir-
lýsingunni er að finna ýmis fleiri ákvæði sem ganga
í þá átt að staðfesta að kalda stríðinu sé lokið, Atl-
antshafsbandalaginu hafi heppnast það hlutverk að
vemda friðinn í Evrópu í 40 ár og sjá þann ávöxt
hugsjóna vestræns lýðræðis að alræðishyggja
kommúnismans hryndi þar sem hún hafði búið um
sig.
Þessari myndarlegu Lundúnayfirlýsingu leiðtoga
Atlantshafsbandalagsins var vel tekið í aðildarríkj-
um þess. Menn þóttust mega leggja þá merkingu í
orð hennar að Atlantshafsbandalagið ætlaði að vísu
að vera það sem það hefur verið, hemaðarbandalag,
en myndi í engu breyta því eðli sínu að vera banda-
lag lýðræðisþjóða Evrópu og Norður-Ameríku, þar
sem Norður-Atlantshaf er tengiliður og nafngjafi
bandalagsins. í yfirlýsingunni er hvergi ýjað að því
að Atlantshafsbandalagið færi út kvíamar, breiði sig
út yfir allan heiminn eftir því hvemig lætur í óífið-
arseggjum hér og þar.
Það hlýtur því að vekja undmn og ugg að hlusta á
hrokafullan ofstopa Margrétar Thatcher á fundi
ihaldsflokka heimsins í Helsinki (þeir kalla sig lýð-
ræðisflokka og halda að þeir hafi til þess einkarétt)
þar sem hún krefst þess að Atlantshafsbandalagið
sem slikt ráðist með heri sína inn í Austurlönd nær í
naíhi ífiðargæslu. Þessi hugmynd breska forsætis-
ráðherrans er ekki í neinu samræmi við Atlantshafs-
sáttmálann sjálfan né Lundúnayfirlýsingu leiðtoga-
fundar Atlantshafsbandalagsins í vor. NATO er stað-
bundið vamarbandalag en ekki alþjóðalögregla sem
gegnir útkalli hvaðan sem það kemur.
r
C)ðum Hður á sumarið og
haustið fer að taka við. Þótt þetta
sumar hafi verið eitt hið jafnbesta
sem búast má við á íslandi og geti
vissulega lengst enn með góðu
hausti og sumarauka, er birkilaufið
þegar farið að minna á að gróðrar-
tíðin er senn á enda. En þá er þess
að minnast að sumarið hefúr verið
gróðursælt, grös, tré og blómjurtir
hafa dafnað vel og uppskeran mun
verða eftir því. Bóndi í fremur
harðbýlli sveit, þar sem túnkal er
ekki ótítt og heyskapur hefúr oft
brugðist fyrir þær sakir eða vegna
ótiðar, sagði í viðtali við Tíma-
mann nú í vikunni, að þar hefði á
mörgum bæjum verið tvíslegið og
heyfengurinn miklu meiri en þörf
væri á handa sífækkandi fénaði.
Það hefur löngum verið siður á ís-
landi að meta árferðið eftir búnað-
arhögum og afkomuhorfúm
bændastéttarinnar, en ekki síður
hvemig áraði til sjávarins og
hvemig aflabrögð og sala sjávaraf-
urða gengi. Þrátt fyrir gerbreytt
þjóðfélag og atvinnulíf fVá því að
mikill meirihluti vinnandi manna
tengdist framleiðslustörfúm til
lands og sjávar til þess að vinna við
frumframleiðslu er á pappírum að-
eins lífsframfæri minnihluta þjóð-
arinnar, gera flestir skynsamir
menn sér ljóst að framleiðsla hinna
fomu atvinnugreina — frumfram-
leiðslan — er megindrifkraftur
efnahagslífsins. Menn deila a.m.k.
ekki um þjóðhagsgildi sjávarút-
vegsins vegna þess að hann er und-
irstaða útflutnings og gjaldeyrisöfl-
unar. Það skilja jafnvel þeir sem
nærsýnastir em, þótt þeir fyrirverði
sig ekki fyrir að opinbera heimsku
sína þegar rætt er um málefni land-
búnaðarins. En jafnvel þótt slíkir
menn séu hávaðasamir í íslenskri
fjölmiðlaumræðu, þá em þeir í
rauninni fáir miðað við þá sem
skynsamir em og gera sér grein
fyrir margbreytni efnahagslífsins
og undirstöðuþáttum þess.
r
Ovægin umræða
Vikan sem nú er að líða hefúr ver-
ið eins konar landbúnaðarvika, því
að landbúnaðarmál hafa verið mik-
ið til umræðu og þó framar öðm, að
Stéttarsamband bænda hefúr verið
að halda aðalfúnd sinn síðustu
daga. Sá fundur vekur alltaf athygli
og er mikið umræddur og hlaut að
verða það að þessu sinni. Þótt því
hafi verið haldið fram hér á undan,
að þjóðin geri sér almennt grein
fyrir gildi frumframleiðslu fyrir
efnahagslífið og Iandbúnaður ætti
að njóta þess, er hinu ekki að leyna
að þessi atvinnugrein hefúr átt í
vök að veijast fyrir stríðri og óvæg-
inni fjölmiðlaumræðu, jafnvel pól-
itískum árásum, sem svo má kalla
vegna þess að gagnrýni á landbún-
að, landbúnaðarstefnu og hags-
munamál bændastéttarinnar hefúr
þá byggst á öfgum og rökleysum,
sem ekki hafa neinn vitlegan um-
ræðugmndvöll.
Eitt af þvi sem einkennir hina
stríðu umræðu um landbúnaðarmál
er að menn festast í deilum löngu
liðins tíma og jagast um ástand og
viðhorf sem ekki em lengur raun-
hæf, svo að umræðan fer að stjóm-
ast meira og minna af þráhyggju,
þessari hvimleiðu skoðanaþrá-
hyggju sem er svo algeng meðal ís-
lenskra atvinnustjómmálamanna
og sérhagsmunaforkólfa, sem líta á
allar umræður um þjóðfélagsmál
eins og vopnaskak á vígvelli, þar
sem vigfimin á að felast í þvi að
halda ffam svo miklum firrum með
stóryrðum að þar verði engum
vömum viðkomið með vitlegum
orðum. Eins og við er að búast
hrekjast flestir skikkanlegheita-
menn út af slíkum umræðuvett-
vangi sem endar með því að þar
verða ekki aðrir eftir en þeir sem
heimfæra má undir orðtakið: Sækj-
ast sér um líkir. Landbúnaðarmál
hafa ýmsum málefnum fremur
goldið þessarar dapurlegu hnign-
unar lýðræðislegrar umræðumenn-
ingar. Ekki verður reynt að leiða
getum að því hvemig á því stendur
að landbúnaðarumræðan verður
svo harkalega úti í þessu efni, því
að ekki verður séð að málsvarar
bændastéttarinnar og landbúnaðar-
ins gefi tilefni til þess að þannig sé
að málefnum þeirra vegið. Ööm
nær. Forystumenn bændastéttar-
innar temja sér hófsaman málflutn-
ing og leggja sig ffam um að skýra
málefni sín ljósum orðum bæði
með tölum og talnasamanburði og
glöggri yfirsýn um þróun landbún-
aðarmála, stöðu þeirra og stefnu.
Formannsskýrsla
Framsöguræða Hauks Halldórs-
sonar, formanns Stéttarsambands
bænda, á aðalfundi samtakanna nú
í vikunni hafði þau einkenni sem
hér hefur verið lýst. Hún var glögg,
upplýsandi og skilmerkileg.
Skýrsla stjómar sambandsins var
að sama skapi greinargóð og gerð
af hófsemi, sem önnur hagsmuna-
samtök í landinu gætu mikið af
lært. Þar vottar hvergi fyrir þeirri
nærsýnu sérhagsmunafrekju sem
gerir stéttarmálefni á íslandi að
eintali hinna innvígðu og virðist
ekki ætlað utanaðkomandi mönn-
um til kynningar og skilningsauka.
í ræðu sinni kom formaður Stéttar-
sambandsins víða við hvað snertir
einstök og afmörkuð atriði land-
búnaðarmála, en ekki er síður vert
að benda á hversu góða yfirsýn um
stöðu landbúnaðar í nútímasamfé-
lagi var að finna í máli formanns-
ins.
Hér verður stiklað á stóru í einum
efnisþætti þessarar yfirgripsmiklu
ræðu Hauks Halldórssonar, þar
sem hann gerir grein fyrir viðræð-
um Stéttarsambandsins við land-
búnaðarráðherra um nýjan búvöru-
samning. Þessi kafli ræðunnar er út
af fyrir sig ekki nákvæm útlistun á
einstökum greinum hugsanlegs nýs
búvörusamnings. Hins vegar er hér
að finna rök Stéttarsambandsins
fyrir nauðsyn þess að tefja ekki
gerð slíks samnings, þar er gerð al- -
menn grein fyrir þeim grundvallar-
markmiðum sem bændasamtökin
telja að hafa beri i huga við fram-
kvæmd landbúnaðarstefnunnar. í
þessum kafla ræðunnar er einnig að
finna gagnlegar upplýsingar um
þróun landbúnaðar á allra síðustu
árum eftir að ný landbúnaðarstefha
var tekin upp.
Formanni Stéttarsambandsins fór-
ust svo orð:
„Eitt meginviðfangsefni Stéttar-
sambandsins á síðasta starfsári hef-
ur verið undirbúningur nýs búvöru-
samnings. Á síðasta aðalfúndi voru
settar fram hugmyndir Stéttarsam-
bandsins að efnisatriðum nýs bú-
vörusamnings og hefúr verið unnið
að málinu á grundvelli þeirra.
Mikilvægt er að átta sig á því í
hvaða stöðu þessar viðræður fara
fram.
Eg hef hér að framan spjallað um
stöðu einstakra búgreina og greint
frá helstu viðfangsefnum og vett-
vangi þeirra hverrar um sig. Jafn-
framt hef ég reynt að lýsa í víðara
samhengi því starfsumhverfi sem
landbúnaðurinn býr við og hvaða
breytinga kann að mega vænta á
því á næstunni. Þau viðhorf sem ég
hef lýst hafa óhjákvæmilega áhrif á
aðstöðu okkar til samningagerðar
og einnig á möguleika stjómvalda í
því sambandi.
Segja má að búvörusamningar
hafi hingað til nær einvörðungu
fjallað um verðábyrgð ríkisins á til-
teknu magni mjólkur og kinda-
kjöts. I yfirstandandi viðræðum er
hins vegar verið að fjalla um heild-
arramma fyrir þróun landbúnaðar-
ins til lengri tíma.
Viðræðumar fram til þessa hafa
því fyrst og fremst fjallað um
stefnu í landbúnaðarmálum en út-
færsla einstakra atriða er enn
skemmra á veg komin.
Síðar í dag mun ég kynna þau efn-
isatriði sem til umræðu eru og lýsa
efni og umfangi þess samnings sem
rætt er um. Stjóm og samninga-
nefnd Stéttarsambandsins telja
nauðsynlegt á þessu stigi málsins
að fá fram afstöðu aðalfúndarins til
þeirra gmndvallarstefhumiða sem
þama er verið að fjalla um.
Grundvallaratriði
í stómm dráttum má segja að rætt
hafi verið um þijú gmndvallar-
markmið.
í fyrsta lagi áframhaldandi aðlög-
un framleiðslunnar að innlendri
markaðsþörf og hvemig hún geti
orðið með viðráðanlegum hætti.
I öðm lagi er spumingin um það
hvemig starfsumhverfi í landbún-
aðinum verður tryggt á komandi
ámm.
I þriðja lagi það hvemig auka
megi hagkvæmni í framleiðslunni
og styrkja stöðu búvaranna á mark-
aðnum, jafnframt því að gera land-
búnaðinn samkeppnisfærari en nú
er um vinnuafl og fjármagn.
Eg mun nú víkja að hverju þessara
atriða um sig og þá fyrst áfram-
haldandi aðlögun framleiðslunnar
að innlendri markaðsþörf.
Rætt hefur verið um það sem
gmndvallarmarkmið nýs samnings
að viðhalda ákveðnu jafnvægi milli
ffamleiðslu mjólkur og sölu mjólk-
ur og mjólkurafúrða á innanlands-
markaði og aðlaga sauðfjárfram-
leiðsluna innlendri markaðsþörf og
þeim erlendu mörkuðum sem hag-
stæðir geta talist á hveijum tíma.
Varðandi mjólkurframleiðsluna
má í stómm dráttum segja að um sé
að ræða að viðhalda því jafhvægi
sem þegar hefúr náðst. Þó er rétt að
minna á að á þriðju milljón lítra
fúllvirðisréttar í mjólk em bundnir
í leigusamningum og gætu orðið
virkir á ný á næstu 2-3 árum.
Staða sauðfjárræktar
Hvað varðar sauðfjárræktina er
staðan allt önnur og erfiðari. Þegar