Tíminn - 07.09.1990, Blaðsíða 14

14 Tíminn 1 Föstudagur 7. september 1990
Krístján Jónsson
Snorrastöðum
Fæddur 24. aprfl 1897
Dáinn 31. ágúst 1990
„Eg elska þig málið undurfriða,
og undrandi krýp að lindum þínum. “
E.B.
Kristján Jónsson, Snorrastöðum,
Kolbeinsstaðahreppi á Snæfellsnesi,
andaðist 31. ágúst sl. Þar er genginn
þjóðkunnur mannkostamaður.
Hann var fæddur að Snorrastöðum
24. apríl 1897. Foreldrar hans voru
hjónin Jón Guðmundsson, sem ætt-
aður var úr Borgarfirði, og Sólveig
Magnúsdóttir, sem átti ættir sínar að
rekja í Húnavatns- og Strandasýslur.
Kristján var yngstur margra bama
þeirra hjóna og kveður síðast. Meðal
bræðra hans vora Stefán lengi skóla-
stjóri og námsstjóri í Stykkishólmi
(d. 1969) og Magnús bóndi á Snorra-
stöðum (d. 1955). Allir voru bræður
þessir kunnir fyrir störf sín að félags-
og menningarmálum. —^
Snorrastaðaheimilið hafði orð á sér
sem mikið menningarheimili. Þannig
var það í tíð foreldra Kristjáns og
ekki síður eftir að hann og bræður
hans tveir tóku þar við búsforráðum.
í fyrstu tíð stóð Margrét systir þeirra
fyrir búi með bræðrum, en 1931
kvæntist Sveinbjöm Margréti Jó-
hannesdóttur frá Haukatungu, sem
þar hefur átt heima siðan og er enn á
lífi. Á Snorrastöðum var góður bóka-
kostur og mikið lesið. Menning þjóð-
arinnar, saga og tunga, var hugleikið
umræðuefhi. Þar átti félagshyggjan
djúpar rætur. Þar rikti glaðværð og
gestrisni eins og best gerist í íslensk-
um sveitum. Þar átti samvinnuhreyf-
ingin og Framsóknarflokkurinn sér
góða málsvara. Búskapurinn var með
myndarbrag. Vel byggt, mikið rækt-
að og snyrtimennska úti sem inni.
Það eru meira en 50 ár síðan ég
kynntist Snorrastaðaheimilinu. Mér
var strax ljóst að það átti sér djúpar
menningarlegar rætur. Ég átti því láni
að fagna að starfa hjá Stefáni við
bamaskólann i Stykkishólmi árin
1937-1939 og búa á heimili hans.
Þangað komu bræður hans á Snorra-
stöðum einn af öðmm. Á útmánuð-
um 1939 gengumst við nokkrir félag-
ar í Umf. Snæfelli i Stykkishólmi
fyrir þvi að endurreisa Héraðssam-
band Snæfellinga með fundi á Vega-
mótum. Þar tók Kristján á Snorra-
stöðum að sér forystu sambandsins.
Vinátta og kynni okkar hafa haldist
síðan, mér til mikils ávinnings. Eftir
það lagði ég oft leið mína að Snorra-
stöðum. Hann kom af og til á heimili
mitt, einkum eftir að ég flutti á Akra-
nes og var ætíð mikill aufusugestur
okkar hjóna. Það var sem góð
kennslustund að fá Kristján í heim-
sókn og sitja við fótskör hans.
Kristján varð snemma með afbrigð-
um námfus og hinn mesti lestrarhest-
ur. Hann dvaldi i lýðskóla Sigurðar
Þórólfssonar á Hvítárvakka vetuma
1916-1918 og hafði mikil not af þvi
námi. Eftir það var hann á Snorra-
stöðum og þar vann hann lifsstarf
sitt. Umf. Eldborg i Kolbeinsstaða-
hreppi var stofnað 1915. Eftir að
Kristján kom heim af Hvítárbakka-
skóla valdist hann í forystusveit fé-
lagsins og var þar virkur félagi fram á
efri ár. Hann var formaður Héraðs-
sambands Snæfellinga 1939, eins og
áður getur og gegndi því starfi næstu
árin. Alls átti hann sæti í stjóm sam-
bandsins í meira en 30 ár. Hann var
lengi fulltrúi þess á þingum U.M.F.Í.
og stundum ritari þeirra. Hann var
ungmennafélagi af lífi og sál. Stefna
þeirra: Ræktun lands og lýðs, var
sem töluð ffá hjarta hans.
Mörgum öðrum trúnaðarstörfum
gegndi Rristján fyrir sveit sína og
hérað. Hann var í skólanefhd Kol-
beinsstaðahrepps, skattanefhd, deild-
arstjóri Kaupfélags Borgfirðinga og
lengi fulltrúi á aðalfundum þess.
Hann var í byggingamefhd Lauga-
gerðisskóla og hafði áður verið í for-
ystusveit fyrir byggingu sundlaugar
að Kolviðamesi. Þá var hann í áfeng-
isvamamefnd í fjöldamörg ár og
mikill áhugamaður um áfengisvamir.
Kristján var skáldmæltur og orti
nokkuð. Hann var í útgáfunefhd
Snæfellingaljóða og þar birtust
kvæði eftir hann. Ennfremur hafa
nokkur kvæði eftir hann birst í Skin-
faxa - tímariti U.M.F.Í.
Þrátt fyrir félagsstörf i héraði og for-
ystu fyrir ýmsum menningarmálum
mun Kristján þó vera þekktastur fyrir
áhuga sinn á islensku máli og mál-
rækt. Samband hans við þá orðabók-
armenn er orðið langt og munu fáir
hafa enst þeim lengur. Þar kom best í
ljós ást hans á íslenskri tungu,
óvenjulega gott minni og þrotlaus
lestur um allt það sem snertir sögu og
bókmenntir þjóðarinnar. íslendinga-
sögumar hafði hann áreiðanlega lesið
aftur og aftur, svo vel var hann að sér
um efhi þeirra. Hann kunni reiprenn-
andi ffam á gamals aldur fjölda
kvæða eftir aldamótaskáldin. Hann
var hafsjór af fróðleik og bar mikla
virðingu fyrir menntun og menningu,
þótt sjálfhr ætti hann ekki kost á
langri skólagöngu. Islensk tunga og
saga vom kjörgreinar hans. Þar var
hann hinn leitandi maður. Leitandi að
sannleikanum í hveiju tilviki. Ekki er
að undra þótt slíkur maður reyndist
mikill viskubrunnur. Kristján sagði
skemmtilega ffá og gat bragðið fyrir
sig leikrænni tjáningu, þegar hann
vildi svo við hafa. Það gaf ffásögn-
inni aukið gildi.
Eitt sinn er fundum okkar Kristjáns
bar saman fyrir fáum árum var hann
mjög miður sín yfir því að hann
mundi ekki hver hafði ort ljóðið sem
þetta erindi er i:
„Styðjast staf
stolin svör
skilur haf
hjarta og vör. “
Hann nefndi hl 2-3 góðskáld en var
ekki viss. Ekki dugði annað en hafa
það á hreinu hver hefði gefið þjóð-
inni slíka perlu. Því miður gat ég ekki
gefið honum óyggjandi svar við því.
Stuttu síðar var ég að blaða í ljóða-
safhi Einars Benediktssonar og fann
þá fyrir hreina hlviljun þetta brot í
kvæðinu Skýjaferð. Ég hringdi snar-
lega í Kristján og sagði honum frá
höfundi þess og hvar kvæðið væri að
finna. Hann varð allshugar feginn að
þetta væri komið á hreint. Ég hygg að
það séu ekki margir um nirætt sem
viðhalda ljóðakunnáttu sinni af slíkri
nákvæmni. Mér finnst saga þessi
dæmigerð um þá menningaræð sem
honum var i blóð borin og lifði með
honum til endadægurs.
í eðli sínu var Kristján ákaflega
hógvær maður og hlédrægur. Hann
gerði lítið af þvi að halda ræður,
nema þar sem skyldan bauð honum
vegna ýmissa trúnaðarstarfa. Þá vora
þær vel imdirbúnar á vönduðu máli.
Ég spurði hann einu sinni um störf
hans i byggingamefhd Laugargerðis-
skóla, en stofhun hans var mikill
menningarviðburður á Snæfellsnesi
— nánast bylting í skólamálum —
þar sem nær allir sveitungar sýslunn-
ar sameinuðust tun byggingu glæsi-
legs skólaseturs við hinar bestu að-
stæður og lögðu jafhffamt farkennsl-
una niður. Svar Kristjáns var eitthvað
á þessa leið: Mín störf skiptu þar
engu máli. Ég var aðeins fundarritari
hjá Gunnari á Hjarðarfelli. Nefnd
þessi starfaði í 9 ár. Vann merkilegt
starf sem lengi verður minnst og ég
efast ekki um að fundargerðir Krist-
jáns séu sannar og góðar heimildir
um allt sem þar gerðist. Gunnar var
formaður byggingamefndarinnar og
bauð öllum erfiðleikum birginn, eins
og Snæfellingum er kunnugt um. En
þar sem annars staðar var Kristján
hinn trausti samstarfsmaður, sem
aldrei brást skyldu sinni og foringinn
gat treyst i einu og öllu, enda hefur
Gunnar rómað samstarfið við Krist-
ján — bæði nú og áður. Kristján gekk
heill til allra starfa og lagði ávallt gott
til málanna. Hann átti viturt hjarta og
bar velvildarhug til samferðamanna
Gígja Vilhjálmsdóttir
Fædd 9. mars 1930
Dáin 28. ágúst 1990
Kveðja frá vinnufélögum
Mánudagur, fólk streymir til
vinnu, ný vinnuvika er að hefjast,
helgarfríinu er lokið. Fólk hcilsast
og spjallar saman um atburði helg-
arinnar. Nú þegar sumri hallar fara
margir til berja, flestir sér til
ánægju, því fátt er betra en að
dvelja í fallegri berjalaut. Gígja
hafði farið í berjamó um helgina
ásamt eiginmanni sínum, Ingvari
Sigmarssyni, eflaust ætlað afrakst-
urinn bömum og bamabömum. En í
berjamónum þar sem fullþroskuð
berin biðu þess að verða tind, kom
aðsvifið sem kallaði hana burt úr
dagsins önn, burt frá fjölskyldu og
vinum, allt of snemma að okkur
finnst sem eftir stöndum.
Gígja, sem í mörg ár hafði starfað
við embætti bæjarfógetans á Akur-
eyri, var þekkt fyrir hógværð og lip-
urð. Hún var búin þeim góðu mann-
kostum að geta með hlýju og alúð
umgengist alla. Hún var auk þess
mjög vandvirk í starfi, enda naut
hún trausts allra.
Það haustar að í veröld og fyrr en
varir verður kominn vetur. Það
haustaði lika snögglega að á vinnu-
staðnum okkar. Skyndilega var
höggvið skarð í hópinn. Vinnufélagi
horfinn, vinnufélagi sem með kær-
leika hafði umgengist alla svo aldr-
ei bar skugga á. Kveðjan í lok
vinnuviku, „sjáumst eftir helgi“,
rættist ekki og upp í hugann koma
ósögð kveðjuorð. Við eram þakklát
fyrir að hafa mátt eiga Gígju fyrir
vin, þakklát fyrir allt það sem hún
miðlaði til okkar.
Með þessum fátæklegu línum vilj-
um við votta eftirlifandi, eigin-
manni, bömum, bamabömum,
tengdabömum og systram samúð
okkar. Við biðjum þess að guð leggi
líkn með þraut.
Blessuð sé minning hennar.
Samstarfsfélagar á
bæjarfógetaskrifstofunni
á Akureyri.
sinna. Með honum var því gott að
vinna.
Snorrastaðir era fallegt býli í sögu-
ríkri sveit rétt sunnan við Éldborgar-
hraunið á Snæfellsnesi. Þar skartar
sjálf Eldborgin eins og kóróna á
hrauninu í nokkurri fjarlægð. Stutt
leið er til sjávar. Þar er fyrir landi ur-
mull eyja og skeija. Víðsýni er mikið
út Snæfellsnesið og inn til landsins.
Þama vann Kristján hörðum höndum
við bústörf langa ævi. Jörðin var vel
fallin til búskapar. Haglendi gott fyr-
ir sauðfé í Eldborgarhrauni og auk
þess mikil fjörabeit. Smalamennskan
var hins vegar erfið í hrauninu og
mikil flæðihætta við sjóinn. Það kom
lengi f hlut Kristjáns að vera fjár-
gæslumaður á Snorrastöðum og hygg
ég að hann hafi unað því vel. Þar
gafst oft gott næði til að bijóta heil-
ann um hin ólíkustu efni, sem lesið
var um. Þetta gat hins vegar kostað
margar vökunætur við sjóinn þegar
hætta var á ferðum vegna sjávarfalla.
Kristján kvæntist ekki né átti böm.
Á heimilinu ólust samt sem áður upp
7 böm þeirra Margrétar og Svein-
bjamar bróður hans. 4 drengir og 3
stúlkur. Mér fannst alltaf Kristján
vera sem annar faðir þeirra og sýna
þeim hina fyllstu umhyggju. Eitt er
vist að eftir að Kristján lét af bústörf-
um og aldur færðist yfir hafa bömin
ffá Snorrastöðum og makar þeirra
verið samtaka um að létta honum ell-
ina og sýna honum frábæra ástúð og
umhyggju með margvíslegum hætti.
Er það þeim til mikils sóma. Síðustu
æviárin dvaldist Kristján á Dvalar-
heimili aldraðra í Borgamesi.
Löngu og merku ævistarfi er lokið.
Fræðaþulurinn, sem ungur að árum
tók ást við tungu og sögu þjóðarinn-
ar, hefur lokið lífsferli sínum. Tung-
an er afsprengi þjóðarsögunnar og
þar verður ekki greint á milli. Hvað
er tungan? Þannig spyr Matthias og
svar hans var:
„ Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona,
dauðastunur og dýpstu raunir,
Darraðarljóð frá elstu þjóðum
heiftareim og ástarbrima,
örlagahljóm og refsidóma,
land og stund i lifandi myndum
Ijóði vígðum, geymir i sjóði. "
Sjálfboðaliðar á akri íslenskrar
tungu eiga skilið þakklæti alþjóðar
fyrir málræktarstörf sín. íslenskt
þjóðemi er fólgið i tungunni, sem
skapar sjálfstæði þjóðarinnar og til-
verarétt. Hér er því mikið í húfi.
Kristján á Snorrastöðum var einn af
þessum sjálfboðaliðum. Blessuð sé
minning hans.
Daníel Ágústsson
Á einum fegursta degi þessa sólríka
sumars, berst mér ffegn um að nafni
minn, vinur og lærifaðir, hann Krist-
ján Jónsson ffá Snorrastöðum, væri
látinn. Enda- þótt mér yrði nokkuð
svo hverft við og teldi mig æði miklu
fátækari effir, þá fann ég um leið að
hér hafði gerst mjög eðlilegur atburð-
ur. Maður sem lifað hafði á tfunda
tug ára og var þrotinn að kröftum og
heilsu dró hér tjaldhæla sina úr jörðu.
Hann var tilbúinn til vistaskipta og
átakalaus brottfor hans mildaði nokk-
uð söknuð þeirra er eftir stóðu. Ég
var mjög svo ákveðinn i að minnast
hans á prenti, helst í löngu máli, og
hafði til þess nægan efhivið. En áður
en það varð framkvæmt bar skugga
mikillar sorgar yfir okkur Snorra-
staðafólk. Penninn féll úr hendi
minni og verður ekki notaður um
sinn. Aðeins þessi örfáu orð festi ég á
blað, rétt til að þakka honum Krist-
jáni á Snorrastöðum fyrir mig. Þakka
honum fyrir 12 ára samvera á æsku-
skeiði mínu, þar sem hver dagur var
ljúf kennslustund sem jafhgilti há-
skólagöngu ef nemandinn hefði haft
þá gáfu til að bera sem þurfti til að
meðtaka fræðin. Þakka honum fyrir
fómfúst og óeigingjamt ævistarf í
þágu Snorrastaðaheimilisins, þar sem
ekki var spurt um laun, aðeins þörf.
Þakka honum vináttu hans við dýr og
hversu ljúflega og drengilega hann
uppfyllti þarfir búpenings, án þess þó
að vera ætið með gæluorð á vörum.
Kristján á Snorrastöðum lifði
vammlausu lífi. Ósamræmi á milli
kenninga hans og lífsstíls fyrirfannst
ekki.
Höfundur þessara kveðjuorða lýtur
höfði með þakklæti og virðingu.
Kristján Benjamínsson
Timinn hefur skýrt frá andláti Krist-
jáns Jónssonar frá Snorrastöðum.
Hann var orðinn 94 ára og hafði ver-
ið nokkur síðustu æviárin á elliheim-
ili i Borgamesi. Annars var ævi hans
öll á Snorrastöðum þar sem hann var
fæddur, sonur hjónanna Jóns Guð-
mundssonar og Solveigar Magnús-
dóttur. Þar bjó hann svo langa ævi í
félagi við Sveinbjöm bróður sinn og
fjölskyldu hans. Andlegum kröftum
hélt hann mjög vel ffarn að síðustu
stundum, las og fylgdist með því sem
gerðist og skrifaði þegar með þurfti.
Kynni mín af Kristjáni urðu á veg-
um ungmennafélaga og áfengis-
vama. Leiðir okkar lágu saman á
fundum og vegna þeirra mála varð ég
næturgestur þeirra bræðra. Nokkur
bréf fóra á milli okkar Kristjáns.
Enda þótt við hefðum ekki margt
saman að sælda vissum við hvor af
öðrum.
Kristján á Snorrastöðum er einn
þeirra manna sem mér finnast
ógleymanlegir. Hann hafði sig ekki í
frammi að óþörfu en var traustur og
öraggur liðsmaður sem vildi kosta
sér öllum til vegna góðra mála. Hann
var að mótast til manndóms ffá
bemsku þegar ungmennafélögin
urðu áhrifamikil félagshreyfmg í
landinuu. Þeim fylgdu ffá Noregi
þjóðleg sjálfstæðisbarátta, málvemd
og málvöndun auk þess sem þau
mynduðu við hlið templara íslenska
bindindishreyfmgu. Takmark sér-
hvers félaga var að verða þjóð sinni
að liði og ein forsenda þess að svo
mætti verða var sjálfsvarðveislan svo
að hæfileikar nýttust sem best.
Þannig mótaðist Kristján á Snorra-
stöðum. Þannig var hann alla ævi.
Þvi er bjart yfir minningu hans og
gott að búa að henni. H.Kr.
Fríðjón Sveinbjömsson |
sparisjóðssljóri, Borgamesl
verður jarðsunginn frá Borgameskirkju laugardagirín 8. septem-
ber kl. 14.
Þeir sem vildu minnast hans látið Hjartavemd njóta þess.
Björk Halldórsdóttír
Sigríður, Margrét og Halldóra Björk Fríðjónsdætur