Tíminn - 13.09.1990, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 13. september 1990
Tíminn 7
Jón Sigurðsson, Samvinnuháskólanum:
Afram — ekki aftur á bak
íslendingar þurfa nýja sókn í samvinnumálum eftir vanda og
vantrú síðustu ára. Engin uppgjöf má veröa og samvinnustarf
hefur miklum hlutverkum að gegna í þjóðfélagi framtíðarinnar.
Nú standa skipulagsbreytingar yfir í samvinnuhreyfingunni.
Ég skora á forystu hreyfingarinnar að fylgja samvinnustefnu
við allar ákvarðanir. Um leið skora ég á forystuna að láta sam-
vinnuviðhorf koma fram í öllum málflutningi og fréttum af mál-
efnum hreyfingarínnar.
Þessi áskorun er fram komin vegna
tilmæla sem ég hef fengið ffá sam-
vinnufólki víðs vegar um land. Það
er vægilega til orða tekið að sam-
vinnumenn hafa áhyggjur.
Það er skylda forystunnar að bregð-
ast vel við þessari áskomn og það er
mjög auðvelt fyrir hana í fram-
kvæmd. Almennir skilmálar sam-
vinnustarfs em alls ekki spennitreyja
utan um atvinnurekstur. Þeir em
sveigjanlegir og sé litið til útlanda
kemur mikil fjölbreytni í ljós. Is-
lensk lög um þessi málefhi em frum-
stæð og ófullnægjandi. Það fer vel á
því að samvinnustarf sé unnið í ólik-
um réttarformum, t.d. í hlutafélög-
um eða sameignarfélögum ef réttir
skilmálar em í heiðri hafðir.
Ég hef aflað efhis í greinargerð um
skilmála samvinnustarfs. Þessi
greinargerð á erindi við allt sam-
vinnufólk f landinu. Alþjóðlegir
skilmálar samvinnustarfs skiptast í
fjögur meginatriði og tvö viðbótarat-
riði. I öllum þessum þáttum er gerð-
ur nokkur munur á grunnsamvinnu-
félagi, samvinnusambandi og sam-
starfsfélagi samvinnufélaga við aðra
aðila.
1. Innganga meö
viöskiptum
Innganga í félagið er heimil öllum
þeim sem eiga viðskipti við félagið
og samþykkja að lúta samþykktum
þess. Viðskipti við félagið f þessu
samhengi skal skilgreina í sam-
þykktum þess; t.d. getur verið um að
ræða verslun, afurðasölu, trygging-
ar, banka, flutninga eða hvers konar
aðra starfsemi, ffamleiðslu eða þjón-
ustu; slík viðskipti geta einnig falist í
starfi hjá félaginu ef um framleiðslu-
eða starfsmannasamvinnu er að
ræða. I þessari skilgreiningu við-
skipta við félagið þarf að koma ffam
hvers eðlis tengsl félagsmanns séu,
hvort hann er t.d. ffamleiðandi, neyt-
andi, sparifjáreigandi, þjónustuþegi,
starfsmaður eða jafhvel fleira en eitt
afþessu.
í samþykktum félagsins skal koma
ffam að ekki verði um mismunun
vegna skoðana, kynferðis, uppruna
eða efnahags að ræða eða sérstakar
takmarkanir af slíkum toga, umffam
það sem beinlínis tilheyrir starfsvett-
vangi félagsins.
Á hinn bóginn þarf félagið ekki að
vera opið öðmm en þeim sem eiga
skilgreind viðskipti við það og félag-
ið þarf ekki að vera bundið tilteknu
svæði. Eftir sérstökum reglum má
félagið vera opið öðmm en einstak-
lingum, þ.e. öðmm lögaðilum að því
tilskildu að grundvallareinkenni
raskist ekki við það.
Varðandi inngöngu skiptir ekki
máli hvort um grunnsamvinnufélag
er að ræða eða samvinnusamband
eða samstarfsfélag samvinnufélaga
og annarra aðila.
2. Lýðræðisregla
Lýðræðislegir stjómarhættir ráða í
félaginu. I þessu felst að almennir
fundir hafa æðsta vald og stjómun er
á höndum eða í umboði lýðræðis-
lega kjörinna fulltrúa félagsmanna
og þessir fulltrúar fylgja lýðræðis-
reglum um ákvarðanir, upplýsinga-
miðlun, ábyrgð, endurkjör o.s.frv.
Meginregla er að hver félagsmaður
eða félagsaðili, ef aðrir lögaðilar em
í félaginu, hefur eitt atkvæði og allir
hafa jafhan atkvæðisrétt.
Frávik frá jöfnum atkvæðisrétti
mega vera t.d. ef félagið er deilda-
skipt og hver deild hefur lágmarks-
fjölda fulltrúa þótt fámenn sé. Þá má
veita aukið vægi atkvæðis, t.d.
vegna eignarhlutar samkvæmt
þröngu ákvæði um hámark, t.d.
mætti hugsa sér 7% hámark miðað
við ákvæði núgildandi íslenskra laga
um að ekki séu færri en 15 manns
við stofnun. Loks má veita aukið at-
kvæðavægi vegna eignarhlutar ef
um er að ræða lögaðila sem sjálfur er
lýðræðislegt félag og þá þarf ekki að
setja hámarksákvæði.
Varðandi lýðræðisreglu skiptir máli
hvort um grunnsamvinnufélag er að
ræða eða samvinnusamband því að í
samvinnusambandi má hafa ákvæði
um að atkvæðavægi fari einnig að
hluta eftir viðskiptahlut, en í sam-
starfsfélagi samvinnufélaga og ann-
arra aðila skal þess minnst að aðrir
þurfa ekki að sæta lýðræðisreglu.
3. Aröur reiknaður á
tvennan hátt
Ávöxtun hlutafjár eða stofnfjár skal
annaðhvort miðast við verðtrygg-
ingu að hámarki eða aðeins lága al-
menna bankavexti umfram það. All-
ur arður umfram þetta er reiknaður
samkvæmt viðskiptahlut við félagið
en ekki samkvæmt eignarhlutnum
sjálfum.
En samvinnufélagi ber engin
skylda til að hafa aðrar hömlur á
meðferð eiganda á eignarhlut og
ákvæði núgildandi íslenskra laga um
takmörk á fijálsræði við ráðstöfun
stofnsjóðseigna em óviðkomandi
samvinnureglum. Þó er óhjákvæmi-
legt að hafa ákvæði um sölu eignar-
hlutar t.d. til kaupanda sem ekki
uppfyllir skilyrði til inngöngu og er
þá eðlilegt að hafa ákvæði um sölu
eignarhlutar t.d. til kaupanda sem
ekki uppfyllir skilyrði til inngöngu
og er þá eðlilegt að hlutur eða stofh-
sjóðseign breytist i skuldabréf eða
„áhættuséreign“ eða verði greidd út;
sama getur átt við ef félagsmaður
gengur úr félaginu.
Rétt er að nefha að bankavextir rnn-
ffam verðtryggingu eru hreint ekki
svo lítil ávöxtun miðað við íslenskar
aðstæður. Mörg dæmi eru þess er-
lendis í samvinnustarfi að þessi skil
ávöxtunar á eignarhlut annars vegar
og á viðskiptahlut hins vegar séu
ekki í þessum þröngu skorðum, t.d.
ef um samstarfsfyrirtæki, dótturfyr-
irtæki eða rekstrardeildir er að ræða
og móðurfyrirtæki fylgir síðan sam-
vinnureglum í meðferð þess arðs
sem því heimtist. Og til em blönduð
félagsform sem gera ráð fyrir að
samhliða sé fylgt venjulegri hlutafé-
Ávöxtun hlutafjár eða
stofnfjár skal annað-
hvort miðast við verð-
tryggingu að hámarki
eða aðeins lága al-
menna bankavexti um-
fram það. Allur arður
umfram þetta er reikn-
aður samkvæmt við-
skiptahlut við félagið en
ekki samkvæmt eignar-
hlutnum sjálfum.
Almennir skilmálar
samvinnustarfs stand-
ast allar kröfur nútíma-
efnahagslífs. Engar
efnahagslegar ástæður
eru til þess að hverfa af
braut samvinnunnar —
nema þá að menn vilji
það af öðrum sökum.
Það er margt á seyði í
íslenskum samvinnu-
málum og rétt að menn
fylgist vel með.
lagsreglu að hluta og samvinnureglu
að hluta og er hlutafé eða stofnfé þá
skipt eftir þvi hvers konar ákvæði
eiga við um hvom hlutann; íslensk
ákvæði um samlagsfélög eða sam-
lagshlutafélög gætu m.a. átt við um
þetta.
Reglan um takmörkun á ávöxtun
eignarhlutar á jafht við um grann-
samvinnufélag sem samvinnusam-
band en í samstarfsfélagi við aðra
aðila verður að taka tillit til óska
samstarfsfélaganna.
4. Sameiginleg
ráöstöfun arös
Ráðstöfun arðs, umfram það sem
ofar greinir, er ævinlega sameiginleg
og yfirleitt bindandi fyrir allt félagið.
Arði skal ráðstafað með það megin-
sjónarmið í huga að enginn félags-
maður eða félagsaðili hljóti arð af
viðskiptum annars eða á kostnað
annars.
Þetta verður gert með sameiginlegri
ákvörðun félagsmanna með þessum
aðferðum, einni eða fleirum hverju
sinni:
A) Arði er ráðstafað til eflingar
starfsemi félagsins. Á íslandi er
venja að arður renni þá til varasjóðs
og óskiptiiegra sameignarsjóða, en
áhersla skal lögð á að félaginu er
fijálst að Ieggja þetta fé við stofh-
sjóðseign eða gefa út jöfhunarhluta-
bréf auk varasjóðs eða að hafa sér-
staka „séreignarreikninga áhættu-
fjármagns" félagsmanna og félags-
aðila sem eigandi getur leyst til sín
að eigin vild eða eftir sérstökum
reglum.
B) Arði er ráðstafað til samfélags-
þjónustu, menningar- og líknarstarf-
semi eða annarra þjóðþrifa o.s.frv.
C) Arði er ráðstafað til skiptingar
og útgreiðslu meðal félagsmanna og
félagsaðila í réttu hlutfalli við skil-
greind viðskipti þeirra hvers og eins
við félagið. Hafa má ákvæði um að
hluti útgreiðslu sé lagður við stofn-
sjóðseign hvers um sig, sbr. núgild-
andi islensk lög.
Ekki virðist skipta máli hvort um
grunnsamvinnufélag eða samvinnu-
samband eða samstarfsfélag sam-
vinnufélaga og annarra aðila er að
ræða varðandi ráðstöfun arðs; aðrir
aðilar kynnu þó að æskja þess að
þessar ákvarðanir væra ekki bind-
andi fyijr alla.
5. og 6. Vióbótar-
ákvæöi
Fræðsla fyrir starfsmenn og stjóm-
endur, félagsmenn og almenning um
einkenni og starfsháttu samvinnu-
starfs, bæði hagræn og félagsleg.
Samstarf við önnur samvinnusam-
tök innan lands og utan.
Eftirmáli
Ljóst er af þessari greinargerð að
samvinnustarf getur samkvæmt ís-
lenskum lögum átt sér stað í mis-
munandi réttarformum: samvinnu-
félagi, hlutafélagi, sameignarfélagi,
sjálfseignarstofhun, samlagsfélagi
og samlagshlutafélagi. Æskilegast
vasri við endurskoðun laga um sam-
vinnufélög að sett verði stutt
rammalöggjöf um samvinnustarf er
kveði m.a. svo á að menn geti valið
um mismunandi réttarform eftir at-
vikum en um sé að rasða „samvinnu-
félag“ og „samvinnustarf* með til-
heyrandi ákvæðum um aðstöðu,
skatta, opinbert eftirlit, fyrirgreiðslu
o.s.frv. EF OG ÞVÍ AÐEINS AÐ til-
teknir skilmálar séu í heiðri hafðir.
Samkvæmt þessu þarf hins vegar
að breyta nafni núverandi „Laga um
saamvinnufélög“ í t.d. „Lög um
byggðasamvinnufélög o.fl.“ í sam-
ræmi við ráðandi einkenni núver-
andi samvinnufélaga og heimila öðr-
um félagsmönnum einnig að nota
nöfhin „samvinnufélag", „kaupfé-
lag“, „pöntunarfélag“ í samræmi við
nýju rammalöggjöfina. Jafhframt er
sjálfsagt að bæta og lagfæra ýmis
ákvæði í „lögum um byggðasam-
vinnufélög o.fl.“.
Almennir skilmálar samvinnustarfs
standast allar kröfur nútimaefha-
hagslifs. Engar efnahagslegar ástæð-
ur era til þess að hverfa af braut sam-
vinnunnar — nema þá að menn vilji
það af öðram sökum. Það er margt á
seyði i íslenskum samvinnumálum
og rétt að menn fylgist vel með.
Almennir skilmálar samvinnustarfs
standast allar kröfur nútimaefna-
hagslífs. Engar efnahagslegar ástæð-
ur era til þess að hverfa af braut sam-
vinnunnar — nema þá að menn vilji
það af öðrum sökum. Það er margt á
seyði í íslenskum samvinnumálum
og rétt að menn fylgist vel með.
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
Franskir bankar auka eignarhlut sinn í atvinnufyrirtækjum
Frá nokkurri stefnubreytingu í
frönskum bankamálum sagði Econ-
omist 4. ágúst 1990: „Undanfarin tvö
ár hafa þrir af stærstu viðskiptabönk-
um Frakklands, Crédit Lyonnais,
Banque Nationale de Paris (BNP) og
Société Générale, fest kaup á miklu
af hlutabréfum í frönskum fyrirtækj-
um. Verðmæti þeirra er nú alls um 50
milljarðar FFr (9,3 milljarðar $), en
(slík verðbréfaeign þeirra) nam 7
milljörðum FFr 1987. Hvað vakir
fyrir bönkimum? Að verða að
franskri ímynd Deutsche Bank. Náin
tengsl þess banka við þýskan iðnað
vekur öfund fjármálamanna í París.
Áhyggjuefni er þeim, að franskir
bankar sækist fremur eftir völdum en
arði.
Augljóst er, hvers vegna franskir
peningamenn mæna yfir Rin. Saman
hafa stóra vestur-þýsku bankamir
þrír, — Deutsche Bank, Dresdner
Bank og Commerzbank, — traust tök
á bestu þýsku fyrirtækjunum. Meðal
þeirra fyrirtækja, sem Deutsche Bank
einn saman á hlut i, era Daimler-
Benz (28%), Philip Holzmann (30%)
og Siidzucker (23%). Að nokkra sak-
ir þeirrar hlutafjáreignar sinnar hafa
stóra bankamir þrir tvo tugi stjómar-
manna í tíu stærstu firmum Þýska-
lands. Þá á hver þessara banka hlut í
hinum tveimur.
Á Frakklandi var það ekki fyrr en
1966, að innlánsstofhunum varð
heimilt að kaupa hlut í öðram en
bankafyrirtækjum. Fáir viðskipta-
bankar hafa fært sér þá heimild í nyt.
Hafa þeir talið þau kaup vera fyrir
fjárfestingarbanka (banques d’affair-
es) eina svo sem Paribas og Suez.
Upp á síðkastið hafa bankar þó aukið
eignarhlut sinn í fyrirtækjum, eink-
um Crédit Lyonnais, sem er í eigu
ríkisins, og Société Générale, sem
einkavæddur var 1987. Sú hluta-
bréfaeign þeirra 1987 nam 4 millj-
örðum FFr, um það bil fjórðungi
eignar Paribas. Nú nemur hún sam-
tals 36 milljörðum FFr, 5,5 milljörð-
um FFr umfram þá hlutafjáreign þess
banka.
Með Deutsche Bank að fyrirmynd
hefur Jean-Yves Haberer, aðalbanka-
stjóri Crédit Lyonnais, ratt brautina
og alla jaiha beitt fyrir sig Clinvest,
fjárfestingarfclagi bankans. Það á
hlut í Bouygues, stærsta byggingar-
félagi i Evrópu, og Lyonnais des Ea-
ux, samsteypu i öram vexti... Annar
banki í eigu ríkisins, BNP (Banque
Nationale de Paris), hefst Iíkt að.
Upp í 13 milljarða FFr hefiir hann
aukið eignarhlut sinn (í atvinnufyrir-
tækjum), á meðal þeirra glergerð, Sa-
int Gobain, og stærstu hugbúnaðar-
þjónustu i Evrópu, Gemini Sogeti, en
stendur alllangt að baki Crédit Ly-
onnais, sem á 18 milljarða FFr
(slíkra) eignarhlutabréfa.... En bank-
inn hefur Hka augastað á annarri
framvindu í ffönskum bankamálum,
bancassurances. Franska fjármála-
ráðuneytið hefur fyrir skömmu heim-
ilað BNP að auka upp í 10% eignar-
hlut sinn i UAP, stærsta vátryggjand-
anum á Frakklandi. ... Hins vegar er
Société Générale á hælum Crédit Ly-
onnais. Hlutabréf þess banka í at-
vinnufyrirtækjum era líka kringum
18 milljarðar FFr að verðmæti, og
listinn yfir þau er sem upptalning
helstu franskra fyrirtækja, frá Mich-
elin til Pemod- Richard..."
„Franskir bankar sönkuðu að sér
hlutabréfum i iðnfyrirtækjum eftir
kauphallarhranið i október 1987.
Vonsviknir era bankamir ekki, því að
útboð og sala hlutabréfa á kauphöll-
inni í Paris jókst nálega um helming
1988 og um þriðjung 1989. En fleira
býr undir. Að sögn Simon Luel, aðal-
ffamkvæmdastjóra Clinvest, vona
þeir að slikur stofh renni stoðum
undir franska hliðstæðu hinnar vest-
ur-þýsku Hausbank- skipanar, sem
felst í því, að einn banki sjái fyrirtæki
fyrir þörfum þess á veltufé og fjár-
festingarfé.“ Fáfnir