Tíminn - 27.09.1990, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 27. september 1990
Tíminn 9
Austur-Evrópu, kunni að taka til sín
fé sem annars yrði varið til þróunar-
landanna. Þótt taka þurfi erfiðar
ákvarðanir, er nauðsynlegt að iðn-
ríkin finni hið rétta jafnvægi í þessu
efni.
Ef heimsverslun á að aukast og ná
jafnvægi þurfa efnahagslegar fram-
farir að koma til, bæði í Mið- og
Austur-Evrópu og meðal þróunar-
landanna. Létta verður af þeim ofur-
þunga þeirrar skuldabyrðar sem á
þeim hvflir og ákveða hvernig þró-
unarlöndin og iðnríkin geti deilt
með sér fjármagni á réttlátari hátt.
Fjárhagslega aðstoð og eftirgjöf
skulda verður að tengja víðtækum
áætlunum um grundvallarbreyting-
ar í uppbyggingu efnahagslífsins. Til
að brúa bilið milli norðurs og suð-
urs verður einnig að veita félagsleg-
um þáttum meiri athygli, svo sem
heilsugæslu, næringu og menntun.
Þess skyldum við einnig minnast, að
bein tengsl eru á milli umhverfis og
þróunar.
Verndun umhverfisins er eitt af
þeim brýnustu úrlausnarefnum,
sem Sameinuðu þjóðirnar standa
frammi fyrir. Á því sviði hefur mikil-
vægt grundvallarstarf þegar verið
unnið með skýrslu Sameinuðu þjóð-
anna um umhverfi og þróun, þar
sem verkefnum var raðað í for-
gangsröð og tillögur gerðar um val-
kosti í framtíðinni.
Fyrir ísland, sem er að langmestu
leyti háð auðlindum sjávarins, skipt-
ir vernd umhverfisins öllu máli. Frá
sjónarhóli íslendinga er mest nauð-
syn á því að gerðar verði ráðstafanir
sem duga til að koma í veg fyrir
mengun hafsins, ekki síst frá land-
stöðvum og af völdum geislavirkra
úrgangsefna.
Verndun hafsins gegn mengun af
geislavirkni hefur ekki verið nægi-
lega sinnt. Eftir Chernobylslysið
hefur talsverðri athygli verið beint
að kjarnakljúfum á landi. Við getum
þó ekki lokað augunum fyrir því, að
kjarnakljúfar í skipum eru í raun og
veru hreyfanleg kjarnorkuver.
Meðan á núverandi allsherjarþingi
stendur munu íslendingar leggja til
að sérfræðingum á vegum Samein-
uðu þjóðanna verði falið að kanna
þær hættur, sem umhverfi hafsins
kynni að stafa af slysum í tengslum
við kjarnakljúfa á sjó. Að áliti íslend-
inga nægja þeir löggerningar, sem
fýrir hendi eru á sviði umhverfis-
verndar, ekki til að ná þeim árangri
sem sóst er eftir, og úr því þarf að
bæta. Gera þarf alþjóðasamninga
um ákveðna þætti umhverfisins.
Vonandi verða samningar um lofts-
lagsbreytingar og verndun fjöl-
breytni lífríkisins samþykktir á ráð-
stefnu Sameinuðu þjóðanna um
umhverfi og þróun árið 1992. En
nálgast verður viðfangsefnið af
meiri heildarsýn. Það sem þörf er á,
er að ná samkomulagi um þær und-
irstöðureglur, sem vísað geti samfé-
lagi þjóðanna veginn til að tryggja,
að lífið á jörðinni haldist óskert í
framtíð inni. Þær reglur skyldi síð-
an fella inn í nýjan, gagnoran lög-
gerning, sem ríkisstjórnir gætu síð-
an samþykkt sem alþjóðasáttmála.
Ráðstefnan um umhverfi og þróun
kann að vera besta tækifæri okkar til
að stíga raunhæf skref í þá átt að
snúa við blaðinu hvað snertir hnign-
un umhverfisins á jörðinni. Gæta
verður þess að ráðstefnan verði ekki
að vettvangi fyrir innantóm orð, yf-
irlýsingar án þess að gerðir fylgi, eða
uppburðarlitlar framkvæmdaáætl-
anir. Taka verður ákveðin umhverf-
isvandamál til raunhæfrar meðferð-
ar, innan þess ramma sem heilbrigð
og varanleg frambúðarþróun setur.
Tíminn vinnur ekki með okkur við
þetta starf. Talið er að allt að 40
milljón hekturum af regnskógum
hitabeltisins verði eytt á næstu
tveimur árum.
Andrúmsloftinu verður spillt með
tólf milljörðum tonna af koltvísýr-
ingi og öðrum mengunarefnum.
Eftir tvö ár munu 50 milljarðar
tonna af gróðurmold hafa tapast.
Það er vissulega mikið starf hinum
endursköpuðu samtökum okkar á
komandi árum og áratugum, að
snúa slíku til réttrar áttar.
í samskiptum þjóða dugir
ekki tungumálakunnáttan
„Hvaö áttu við þegar þú segir að við séum búnir að semja? Ég tók í
höndina á þér til að kveðja.“
Tungumálaskólar
spruttu upp eins og
gorkúlur á haug á sl.
vori til að verða við
þörfinni fyrir tungu-
málakunnáttu hjá
1.000 fyrirtælqum
innan Evrópubanda-
lagsins sem höfðu
tekið upp samvinnu
við fyrirtæki í öðrum
löndum innan banda-
lagsins.
Berlitz, stærsti tungu-
málaskóli Evrópu,
hefur því sem næst
tvöfaldað kennslu-
stundaíjöldann frá því
sem hann var 1985.
Ef síðan er margfald-
að með meðalkennslu-
gjaldi hvers einstak-
lings, um 2100 ísl.
kr., kemur í Ijós að í
tungu málakennslu
felast mestu viðskipti
álfunnar.
Fyrirtækjum hefur verið talin trú
um að lykillinn að velgengni sé að
kunna skil á ólíkum tungumálum.
Ekki eru þó allir á einu máli um
það. Milli 60 og 70% af málinu er
ekki tjáð með orðum, segja sál-
fræðingarnir. Þeir sem þjálfa aðra
upp til alþjóðlegra samskipta taka
undir að menningarleg viðhorf séu
mikilvægur þáttur í samskiptum.
Nýleg rannsókn staðfestir að til að
starfa sem embættismaður í öðru
landi en eigin sé ekki þörf á að hafa
yfir að ráða meira en tíunda hluta
orðaforða þess innfædda. Um
þessa hlið mála er fjallað í grein í
blaðinu The European nýlega.
Orð segja ekki nema
hálfa söguna
Þessir þættir kunna að vera
mismunandi eftir kynferði og
kynþætti, tíma og stað. En undir
öllum kringumstæðum eru skila-
boðin þessi: Orð segja ekki nema
hálfa söguna. Engum skynsömum
manni kemur á óvart að hinn
helmingur sögunnar verður til úr
líkamsmáli, helgisiðum og álykt-
unum.
Það sem kemur mörgum Evrópu-
manninum á óvart er hversu mik-
ill munurinn er á þessum atriðum,
eftir því hvort er í andrúmslofti
skrifstofu í Barcelona eða Búda-
pest. Spænskir og grískir yfirmenn
t.d. tilheyra menningu þar sem
mikið samhengi er milli efnis og
orða, þar sem mörgu er komið í
verk með því að gefa í skyn og
álykta. Hins vegar eru Svisslend-
ingar og Þjóðverjar, sem byggja á
annarri tegund menningar, vanir
að orða hugsanir sínar nákvæm-
lega. Svona tvíræðni á ekkert er-
indi á sameiginlegan markað.
Forstjóri fýrirtækis, sem selur
kennsluefni í samskiptum þjóða,
segist sjá það að mörg fyrirtæki
eigi eftir að verða fýrir geysilegu
menningaráfalli 1992. „Þau hafa
ekki búið sig undir að mæta
menningarlegum þörfum. Það á
eftir að koma þeim illilega í koll.“
Kennsluefni í „félags-
legri innleiðingu“
í annað þjóðfélag
Fyrirtæki, sem undirbúa sig sem
best þau mega, hafa snúið sér að
þjálfun sem vísar í margvíslega
menningu. Nokkurs konar af-
brigði af „félagslegri innieiðingu" í
annað þjóðfélag sem þróað hefur
verið til að upplýsa bandaríska yf-
irmenn um umgengnishætti um
allan heim, hefur ekki fyrr en ný-
lega verið tekið upp af evrópskum
fyrirtækjum. Þó að rannsóknir
sýni að Evrópumenn séu aðlögun-
arhæfari — aðeins einum af sjö yf-
irmönnum á erlendri grund mis-
tekst að standa við samningstíma-
bilið, en fjórðungur Ameríkana
gefst upp — má enn treysta því að
þeim takist að fremja einhver axar-
sköft.
Við „Centre for International
Briefing", stofnun sem fæst við að
uppfræða fólk um umgengnis-
hætti í öðrum löndum, í Surrey í
Englandi hafa flestir nemendurnir
verið evrópskir yfirmenn fjöl-
þjóðafýrirtækja á leið til vinnu í
nýlendum, bæði fyrr og nú. En á
þessu ári heldur stofnunin í fyrsta
sinn sérsniðin námskeið fyrir Evr-
ópubúa og er fuil þörf á, þegar álf-
an er komin á faraldsfót.
Fólki hættir til að
draga vitlausar
áfyktanir vegna
ókunnugleika
Forstjóri stofnunarinnar segir:
„Ég hef svo oft orðið vitni að því að
margt fólk hefur gert tóma vit-
leysu í dvöl sinni erlendis, einfald-
lega vegna þess að það dregur vit-
lausar ályktanir." Og þessi mis-
skilningur getur vaxið eftir því
sem fjarlægðin er minni. „Það er
oft ekki það sem maður veit, held-
ur það sem maður ekki veit, sem
skaðanum veldur, og því nær sem
viðkomandi land er, því frekar
gengur fólk út frá því sem vísu að
það skilji það sem þar fer frarn."
Hann vitnar til dæmisins um
breska framleiðandann sem hafði
ákafa löngun til að skipta við hol-
lenskt fyrirtæki og lagði fram
sundurliðað og vel frá gengið til-
boð sem ekkert vantaði upp á
nema borðann utan um til að allt
væri klappað og klárt, hélt hann.
Tilboðinu var hafnað — ekki vegna
þess að sundurliðunin væri óvið-
eigandi, heldur vegna þess að hún
var þarna. Skólastjórinn segir að
Hollendingar vilji ræða samninga-
mál fram og aftur frá grunni og
hafi andúð á að fá rekið upp í and-
litið það sem lítur út fyrir að vera
orðinn hlutur. Menningarleg hlið-
stæða sannar skoðun hans, hol-
lenskt uppboð byrjar á dýrasta
hlutnum og heldur áfram niður
verðlistann, breskt uppboð gengur
öfugt fyrir sig.
Engu að síður er
tungumálakunnáttan
mikilvæg
Báðir aðilar gera sér grein fyrir
hættunni á slíkum misskilningi.
Hollendingur, sem starfar við al-
þjóðlega þjálfunarráðgjöf, segir að
tungumálakunnáttan ein nægi
ekki þegar farið er frá einu menn-
ingarsvæði til annars.
Þessi vitneskja dregur þó ekki úr
mikilvægi tungumálakunnáttu.
Samt segir skólastjóri enska skól-
ans að ef hann yrði að velja milli
þess að fá kennslu í tungumálum
eða um menningu landsins, myndi
hann velja menningarfræðsluna,
vegna þess að tungumál sé aðeins
hægt að skilja í samhengi við
menningu landsins. „Og það getur
farið svo að þó að maður hafi not-
að öll réttu orðin, hafi viðbrögðin
samt orðið þveröfug við það sem
ætlað var.“
Rannsóknir leiða til sömu niður-
stöðu. Sálfræðingar, sem fýlgdust
með tungumálanotkun í samn-
ingaviðræðum Brasilíumanna og
Norður-Ameríkana, töldu hversu
oft orðið „nei“ hefði verið notað. Á
einum hálftíma tóku Ameríkan-
arnir sér það níu sinnum í munn
en Brasilíumenn 83svar. Hins veg-
ar kom í ljós að tíðni orðsins end-
urspeglaði alls ekki samsvarandi
neikvæða afstöðu þeirra.
Skýr orð geta breytt
um merkingu
eftir samhenginu
Sama tungumál, sama megin-
land, en mismunandi meining.
Sama forskrift gildir líka í Evrópu.
Svo virðist sem skýr orð breyti um
lit, rétt eins og kameljón, eftir
samhenginu.
Eftirköstin geta lagt allt í rúst í
samningamálum fyrirtækis. Ford-
verksmiðjurnar sendu nefnd hátt-
settra forstjóra til að hitta Enzo
Ferrari. Þeim samdist um að Ford
keypti framleiðsluhlið fyrirtækis-
ins og tókust í hendur til að inn-
sigla samninginn. Skömmu síðar
var hópur lögfræðinga Fords
mættur á Ítalíu með samninga og
birgðatalningamenn. Ferrari var
misboðið, það sem var eðlilegur
framgangur í Bandaríkjunum
fannst honum bera vott um van-
traust á sig. Hann endurskoðaði
afstöðu sína og seldi síðan Fiat
framleiðslulínuna sína. Samn-
ingamennirnir höfðu „ekki talað
sama tungumál".
Framkoma samninga-
manna ákaflega
mikilvægt atriði
Indverskur forstjóri fýrirtækis
sem veitir forstjóraþjálfun heldur
því fram að meira máli skipti fram-
koma samningamanna nú en
nokkru sinni fyrr, vegna þess að
fólk vilji eiga viðskipti við fólk sem
því líkar vel við.
Hann tekur til umfjöllunar sér-
stök atriði, eins og t.d. augnsnert-
ingu. Hann segir t.d. Norðmenn
horfa stöðugt í augu þess sem þeir
ræða við án þess að hvika. Bretar
séu aftur vanir því að líta undan
öðru hverju — og það sem er rugl-
andi, oft því frekar þegar þeir eru
að segja eitthvað sem þeir vilja að
viðmælandinn taki sérstaklega eft-
ir.
Þannig að Englendingurinn er að
hugsa: „Ég vildi að þessi maður
hætti að stara svona á mig“, með-
an Norðmaðurinn spyr sjálfan sig:
„Hvers vegna er hann svona flótta-
legur?" Þetta er ekki tilfeliið um
að hegða sér í Róm eins og Róm-
verjarnir, heldur, svo að vitnað sé í
einn sem nýlega hefur sótt svona
námskeið, er það mikilvægt að vita
hvernig hinn aðilinn myndi hegða
sér. Annars hefðu samræðurnar í
besta falli verið ruglandi og í því
versta eyðileggjandi.