Tíminn - 27.09.1990, Blaðsíða 10

Eftir
Stefán
Eiríksson
Heilbrigðisþjónusta fyrir börn
á íslandi síðri en í grannlöndum
10 Tíminn
Fimmtudagur 27. september 1990
Fimmtudagur 27. september 1990
Tíminn 1;
Norrænir barnalæknar hafa lýst yfir áhyggjum sínum vegna heilbrigðisvanda íslenskra barna:
Þessa dagana stendur yfír samnorræn ráð-
stefna um faraldursfræðilegar rannsóknir í
barna- og unglingageðlækningum á Hótel
Örk í Hveragerði. Ráðstefnan er skipulögð af
norrænum rannsóknarhópi barna- og ung-
lingageðlækna sem hefur undirbúið ráð-
stefnur innan sérgreinarinnar á undanförn-
um árum á Norðurlöndum. Helga Hannes-
dóttir barnageðlæknir sagði í gær að mark-
mið með svona ráðstefnu væri fyrst og
fremst að reyna að breyta forgangsröð verk-
efna í okkar þjófélagi varðandi heilsufars-
vanda íslenskra barna og unglinga. Um væri
að ræða samnorræna ráðstefnu og það var að
frumkvæði starfsbræðra íslenskra barnageð-
Iækna frá hinum Norðurlöndunum að hún
var haldin hér á landi.
Ástæðan fyrir því var sú að þeir höfðu
áhyggjur af heilbrigðisvanda íslenskra barna
og þeim fannst að heilbrigðisyfirvöld hefðu
ekki brugðist við sem skyldi á undanförnum
árum við uppbyggingu heilbrigðisþjónustu
fyrir börn hér á landi og að ísland hefði dreg-
ist aftur úr á mörgum sviðum hvað varðaði
heilbrigðisþjónustu fyrir börn.
Tíðni barnageðlæknisfræðilegra vandamála
er mismundandi eftir löndum. Ef gengið er
út frá að lágmarkstíðni geðrænna vandamála
meðal barna hér á landi sé svipuð og annars
staðar, mætti gera ráð fyrir að rúmlega 10
þúsund börn þyrftu árlega á meðferð að
halda hérlendis. Mjög litlum hluta þessara
barna er sinnt og ekki hefur enn tekist að
koma á fót skipulagðri barnageðlæknisfræði-
legri þjónustu úti á landsbyggðinni. Slysa-
tíðni meðal íslenskra barna er afar há, eða
37,9% hjá eins árs börnum, sem er raunar sú
hæsta í Evrópu. Helga bendir á að samfara
fjölgun sjálfsmorða meðal unglingsdrengja
og aukins ofbeldis meðal barna hljóti að vera
knýjandi þörf á bættu samstarfi milli þjón-
ustuaðila og sameiginlegu átaki ríkis- og
bæjarfélaga.
Engar rannsóknir
ekkert skipulag
Helga sagði að margt merkilegt hefði komið
fram á ráðstefnunni. Það merkilegasta mætti
telja að gerðar hafa verið geysimargar og víð-
tækar rannsóknir á hinum Norðurlöndun-
um um þessi efni en aftur eru hér á íslandi
sárafáar og nánast engar faraldursfræðilegar
rannsóknir í sambandi við heilbrigði barna.
Þegar hinir erlendu ráðstefnugestir hefðu
gert sér grein fyrir þessum staðreyndum
hefði þá nánast rekið í rogastans.
Helga sagði að íslenskir barnalæknar og
—geðlæknar hefðu átt í miklum erfiðleikum
með að stunda rannsóknarstarfsemi vegna
þess að allt eftirlit í sambandi við rannsókna-
vinnu væri viðamikið hér á landi. Dóms-
málaráðuneytið gefur leyfi til þess að stunda
rannsóknavinnu í landinu og það eru að
hennar sögn alls kyns ljón í veginum fyrir
því að rannsaka ýmsa þætti hér á landi, ólíkt
því sem tíðkaðist á hinum Norðurlöndunum:
„Það getur tekið eitt símtal að fá leyfi til að
gera rannsókn þar en hérna þarf að standa í
bréfaskriftum á annað ár og maður fær yfir-
leitt ekki nein svör,“ sagði hún um þetta efni
og hélt áfram: „Á hinum Norðurlöndunum
er rannsakendunum treyst að fullu en hérna
orðna fólkinu eftir þegar það fer út að
skemmta sér, eins og það er kallað, en einnig
væri að hluta um að kenna eftirlitsleysi lög-
regluyfirvalda.
Miklum fjölda barna, allt niður í 14 og 15
ára aldur, er hleypt inn á stóra skemmtistaði
þar sem eftirlitið á að vera mun meira en
raunin er. Vínveitingastaðir eru sem kunn-
ugt er ætlaðir 20 ára og eldri. Helga sagði að
útiganga barna væri mjög algeng hérlendis
og af mörgu tagi. „En útiganga barna er ekki
bara vandamál foreldranna heldur einnig
ýmissa annarra sem eiga að hafa eftirlit með
höndum og annast velferð barna."
Geðræn vandamál meðal
barna og unglinga tvímæla-
laust að aukast
Mikið hefur verið rætt að undanförnu um
að ofbeldi meðal barna og unglinga hafi ver-
ið að aukast. Þetta var borið undir Helgu og
spurt hvort það benti til aukningar á geð-
rænum truflunum hjá börnum og ungling-
um. Helga sagði að svo væri tvímælalaust. Þá
benti fjölgun sjálfsmorða meðal unglings-
drengja til hins sama. Undanfari slíks væri
oftast tengdur ýmsum vandamálum í fjöl-
skyldu og úmhverfi og viðkomandi væru
gjarnan, áður en til svo alvarlegs verknaðar
kæmi, þunglyndir, mjög uppstökkir eða of-
beldishneigðir.
Hugsanlega ástæðu fyrir fjölgun sjálfs-
morða meðal unglingspilta sagði Helga að
almennt hefðu vandamál unglinga í þjóðfé-
laginu vaxið. Prófessor Philip Graham frá
Bretlandi er gestafyrirlesari á ráðstefnunni.
Hann er forseti samtaka barnalækna og er
mjög vel að sér í velferðarmálum barna.
Helga sagði að hann hefði líkt unglingum við
jarðskorpuna. Þeir væru oft eins og eldfjöll
sem misstu stjórn á sér og spryngju og gerðu
þá eitthvað óhóflega. Þeir söfnuðu inn á sig
svo mikilli reiði og svo miklu vonleysi, þung-
lyndi og fjölskylduerfiðleikum og loks
springi allt hjá þeim og þá gætu þeir gert
voðaverk eins og að skjóta sig.
Helga sagði að mikið hefði verið rætt um
hugsanlegar ástæður íyrir auknu ofbeldi og
horft hefði verið til þess að nú væri þessi svo-
kallaða „vídeókynslóð" að vaxa úr grasi.
Helga sagði að einnig hefði verið rætt um
íþróttir sem hugsanlegan áhrifavald. Ef
íþróttakappleikir eru ekki nægilega vel
mannaðir og ekki haft nægilega mikið eftir-
lit, þá gætu þeir leitt til ofbeldis. Til dæmis er
ofbeldi í kringum knattspyrnuleiki þekkt
vandamál á Bretlandi og víðar í Evrópu. Ekki
væri hægt að tala um einn áhrifaþátt heldur
væri þarna um að ræða samspil margra
þátta.
Helga sagði að það ætti eftir að koma í ljós
hvort von væri á úrbótum í þessum málum.
Það væri náttúrlega langtímamarkmiðið en
um væri að ræða pólítískar ákvarðanir og
um forgangsröðun peningavaldsins. „Það
tekur engan tíma að byggja jarðgöng á Vest-
fjörðum og ákveða að eyða í það mörg
hundruð milljónum, en að stuðla að bættu
skipulagi á heilbrigðisþjónustu barna sem
velferð þjóðarinnar í framtíðinni byggist á,
það er látið sitja á hakanum," sagði Helga að
lokum.
vantar allt traust. Þetta er m.a. ein af ástæð-
unum fyrir því að nánast ekkert er til af
rannsóknaniðurstöðum af þessu tagi í iand-
inu. Svona rannsóknir stuðla að skipulagi og
ef við höfum engar rannsóknir og niðurstöð-
ur úr þeim, þá höfum við heldur ekkert
skipulag, enda er það svo að hér á landi höf-
um við hvorugt."
Helga Hannesdóttir segir að þetta hafi bitn-
að mest á þeim börnum sem eiga við lang-
tímavanda að etja, ekki einvörðungu af geð-
rænu tagi, heldur væri um að ræða öll hugs-
anleg heilsufarsleg vandamál barna.
Kröfumar of miklar
og eftiriit of lítið
Aðspurð hver væru helstu geðrænu vanda-
málin sem íslensk börn ættu við að stríða,
sagði Helga að það hefðu verið gerðar nokkr-
ar umfangsmiklar rannsóknir á fyrri árum til
að reyna að komast eftir því. Halldór Hansen
barnalæknir stóð fyrir fjögurra ára rannsókn
í tengslum við ungbarna- og smábarnaeftir-
lit og prófessor Sigurður Björnsson stóð fyr-
ir rannsókn fýrir tuttugu árum þar sem
gréind voru helstu heilsufarsleg vandkvæði
barna í okkar þjóðfélagi. Helga sagði að það
sem ef til vill mætti telja höfuðvandann í
þessum efnum væri samþætting erfiðleika í
fjölskyldum, félagslegra vandamála og skorts
á samfelldum skóladegi auk almenns eftir-
litsleysis með börnum, skorts á skilningi og
umhyggju foreldra, og á eftirliti með smá-
börnum. Háa slysatíðni á börnum hljóti að
vera hægt að rekja til fyrrnefnefndra atriða.
Þá sagði hún að sér virtist sem óhóflegar
kröfur væru gerðar til barna og unglinga,
kröfur sem ekki væru í neinu samræmi við
aldur þeirra og þroskastig. Hún sagði að
þjóðfélagið tæki ekki sérstaklega tillit til
þarfa barna og að það gerði í rauninni of
miklar kröfur til þeirra. „Börnum er hrint út
í þjóðfélagið og þessar óhóflegu kröfur sem
gerðar eru til þeirra ógna velferð þeirra."
Aðspurð hvað væri til ráða, sagði Helga að
hér væri um ræða pólítískar ákvarðanir eins
og gilti um allt í þjóðfélaginu. Það þyrfti að
eyða meiri peningum í forvarnir og heil-
brigðismál barna og það þyrfti að upplýsa
stjórnvöld betur um heilbrigðismál barna í
landinu og hvar skórinn kreppti mest. Þá
þyrfti að samtengja meira þá þjónustu sem
er fyrir hendi og auk þes að byggja upp marg-
ar nýjar greinar hennar. Helga nefndi dæmi
um vandamál sem farið hefði vaxandi í okkar
þjóðfélagi. Það eru svonefnd lyklabörn sem
virðast oft á tíðum hafa lítil fjölskyldutengsl.
Einnig fjölgaði mjög svokölluðum götubörn-
um, börnum sem hanga hér og þar á götunni
Halldór Hansen bamalæknir og Helga Hannesdóttir bamageðlæknir. Helga segir m.a. í greininni að lítið sé til af faraldursfræðilegum rannsóknum f bamageðlæknisfræðum hér á landi. Þannig rannsóknir stuðli að skipulagi slíkra
mála. En þar sem engar rannsóknir eru gerðar höfum við heldur ekkert skipulag. Timamynd: Amí Bjama
og væru eftirlitslaus að rangla um langt fram
á nætur. Dæmi væru um að foreldrar ættu í
vaxandi erfiðleikum með að fá börn sín heim
fyrir kl. þrjú og fjögur á næturnar. Slíkt hlýt-
ur að teljast afar óæskilegt en ástæður slíks
eru þær að náin tilfinningatengsl milli for-
eldra og barna hafa rofnað og börnin leita frá
fjölskyldu sinni og heimilum og hreinlega út
á göturnar. Bæði væri um það, hvað varðaði
götubörn, að ræða að unglingar fylgi full-