Tíminn - 15.11.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 15. nóvember 1990
AÐ UTAN

\
iif manni að vera sem varð al-
varlega hjartveikur fyrir þrem ár-
um er Gerrit, nú 55 ára, nú orðinn
vel settur. Hann er aftur farinn að
vinna gamla starflð sitt, í hluta-
starfi, skokkar svolítið (læknir
hans ráðleggur honum aðeins að
forðast lyftingar) og er að eigin
sögn „stálhraustur".
Fjárhagslega gengur honum
mjög vel. Þrátt fyrir hvað honum
hefur batnað vel hefur hið alltum-
lykjandi hollenska velferðarkerfi
nýlega hækkað örorkumatið hans
upp í 80%. Það hefur það í för með
sér að Gerrit, sem vinnur hálfa vik-
una, hefur meiri tekjur en starfs-
bræður hans í fullri vinnu.
Gerrit, sem var undrandi á ör-
læti ríkiskassans, spurði vinnuveit-
anda sinn hvort hér væri ekki um
mistök að ræða en fékk það svar að
svo væri ekki. „Ég gæti auðveldlega
unnið fulla vinnu ef ég vildi en eng-
inn neyðir mig til þess. Hvers
vegna ætti ég þá að gera það? Ég lifi
eins og blómi í eggi og skattborgar-
arnir sjá fyrir því,“ segir hann.
Einn af hveijum sex
„óvinnufær“
Slík misnotkun á velferðarkerfinu
er algeng. Það er svo einfalt að
verða yfirlýstur öryrki í Hollandi að
á þessu ári voru 860.000 starfs-
menn eða einn af hverjum sex frá
vinnu, „óvinnufærir", þar af var um
þriðjungur starfandi manna
óvinnufær af sálrænum orsökum,
margir þeirra kvörtuðu undan
streitu.
Hópur „arbeidsongeschikteri',
eins og þeir óvinnufæru eru kallað-
ir, hefur vaxið um 100.000 manns á
hverju ári. Þess vegna hefur því
verið spáð að nema því aðeins grip-
ið verði til einhverra ráðstafana
verði allt að ein milljón frá vinnu á
árinu 1993.
Fjölgun þeirra sem sækja um
bætur hefur neytt Hollendinga til
að endurskoða hugmyndir sínar
um þær, þó að þeir hafí lengi verið
stoltir af víðtæka velferðarkerfinu
sínu. Rudolph Lubbers forsætis-
ráðherra hefur hótað því að segja af
sér ef áframhald verði á útþenslu
velferðarkerfisins. Formaður hinna
stóru samtaka vinnuveitenda,
VNO, hefúr spáð því að efnahagur
landsins hrynji innan 20 ára. Þetta
er alvörumál í einu ríkasta landi
Evrópu, með litla verðbólgu, ágætt
heilbrigðískerfi og mikla fram-
leiðni.
Kröfur um að
velferðarkerfið verði
skorið niður
Hollenska skilgreiningin á örorku
felur ekki aðeins í sér líkamlega
fötlun, heldur líka þá sem þjást af
streitu, taugaveiklun á háu stigi og
í Hollandi getur fólk llfað góðu lífi þó að það sé óvinnufært Og kaffihúsin og götulífið hafa upp á ýmislegt að bjóða.
Að óbreyttu hrynur hollenska velferðarkerfið og ríkið með 2010:
Bótaþegar bera jafnvel
yf ir 100% launa úr býtum!
alvarlegum geðrænum kvillum.
Þeir sem standast mat mega eiga
von á að fá 70% af launum sínum,
greidd af ríkinu, þar til ellilífeyris-
aldri er náð. Stundum bætast við
laun frá vinnuveitanda þannig að
greiðslumar ná 100%, eða jafnvel
þar yfir eins og í tilfelli Gerrits sem
sagt er frá hér að ofan. Örorkubæt-
ur kosta hollenska ríkið 6,5 millj-
arða sterlingspunda á ári og er
stærsti kostnaðarliðurinn í trygg-
ingaútgjöldum ríkisins, næst á eft-
ir ellilífeyrisgreiðslum.
Kröfur hafa verið settar fram um
að velferðarkerfið verði skorið nið-
ur og tillögur um að þeim sem ekki
taka sér veikindaleyfi verði umbun-
að með aukafrídögum. Svipuð um-
ræða á sér stað í Svíþjóð, þar sem
kóngurinn olli uppnámi nýlega
með því að gefa í skyn að vinnusið-
ferðið í landinu væri langt frá því
að vera eins og æskilegt væri.
Af hverju tilkynna svo
margir
veikindaforfoll?
Ein hollensk kenning um þessar
rausnarlegu örorkubætur er sú að
viðskiptaheimurinn hafi notfært
sér þær í kreppunni á árunum fýrir
1980, sem auðvelda útgönguleið til
að fækka starfsfólki. En þetta skýr-
ir ekki hvers vegna svona mikill
fjöldi vinnandi fólks tilkynnir veik-
indaforföll á hverjum degi. Hjá
hinu borgarrekna almenningssam-
göngukerfi í Amsterdam er það allt
að þriðjungur starfsfólksins.
„Þetta er fáránlegt," segir tals-
maður VNO. „Eftirlitsmenn ríkis-
ins, sem eiga að fylgjast með öllu
þessu veika fólki, eru leikmenn.
Það eina sem þeir gera er að
hringja dyrabjöllunni hjá fólki og
gá hvort það er heima við. Þeim er
alveg sama hvort það er rúmfast
eða ekki.
Við stefnum að kreppuástandi.
Þeim sem ganga undir þessari
byrði fer sífellt fækkandi vegna
minnkandi barneigna, á sama tíma
og fjöldi þeirra sem njóta bóta
margfaldast. Ef þetta heldur svona
áfram getum við kannski haldið í
horfinu til ársins 2010, en þá er
óhjákvæmilegt að kerfið hrynji —
og efnahagur Hollands þar með."
Hugsar fólk meira
um heilsuna en áður
— eða leiðist því
í vinnunni?
Forystumenn verkalýðsfélaga halda
því fram að svona mikið sé um fjar-
vistir frá vinnu — tvöfalt meira en
annars staðar í Evrópu að meðaltali
— vegna þess að fólk hugsi meira
um heilsuna en áður og sé ófúsara
til að taka að sér leiðinleg störf.
Starfsmannastjóri hjá einni bfla-
verksmiðju Volvo segir fólk hafa
það á tilfinningunni að aðrir geti
hlaupið í skarðið fyrir það og þess
vegna sé auðveldara að láta sig
vanta í vinnuna. Hann segir það
ekki gefast vel að nota fólk eins og
vélar í sænska þjóðfélaginu.
Fyrirtækin viðurkenna að vægar
reglur hafi ýtt undir fjarvistir og
hafa leitað Ieiða til að draga úr
þeim. Forstjóri efnaverksmiðju hef-
ur boðið þeim starfsmönnum sem
ekki taka einn einasta veikindadag á
árinu 18 aukafrídaga. Hann segir þá
daga renna upp að fólki líði ekki
rétt vel. Ef það eigi hins vegar valið
á milli þess að láta undan freisting-
unni þann daginn eða eiga von á
umbun fyrir að standast hana, von-
ist fyrirtækið til að síðari kosturinn
verði fyrir valinu.
TÓNLIST

I
GLÆSILEGIR SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
í lok október fór Sinfóníuhljómsveit
íslands í sína fyrstu hljómleikaför til
Norðurlanda. Haldnir voru tónleik-
ar í 'fampere, Helsinki, Turku,
Stokkhólmi og Kaupmannahöfn.
Hljómsveitarstjóri var Petri Sakari,
en einsöngvari og einleikari þau So-
ile Isokoski og Erling Blöndal
Bengtsson, sem bæði hafa komið
fram á tónleikum Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar hér í Reykjavík í haust.
Hermt er að leikur hljómsveitarinn-
ar hafi vakið gífurlega athygli tón-
leikagesta á Norðurlöndum og í um-
sögnum gagnrýnenda virtra dag-
blaða gat að líta fullyrðingar eins og:
„Með leik sínum skipar íslenska sin-
fóníuhljómsveitin sér í röð fremstu
hljómsveita á Norðurlöndum ... Það
sem grípur mann fyrst og fremst er
hve allar hljóðfæradeildir hljóm-
sveitarinnar eru jafnar og þá ekki
hvað síst hin glæsilega strengjasveit
sem tekst að skipta frá björtum yfir-
tónum í tregaþrunginn slavneskan
hljóm." Sennilegt er að slík frægðar-
för hefði vakið meiri athygli fjöl-
miðla hér á landi en raun bar vitni,
hefði verið um einhverja bflskúrs-
grúppu að ræða, með grenjandi raf-
magnsgítara.
Þótt efnisskráin 8. nóvember væri
nokkuð rýr — forleikur eftir Carl
Maria von Weber og píanókonsert
eftir Fréderic Chopin, en að auki
sinfónía Césars Francks — voru
tónleikarnir sérlega glæsilegir og
ánægjulegir. Sem stafaði m.a. af því
hve ágætir hinir pólsku gestir voru,
stjórnandinn Jan Krenz og píanó-
leikarinn Waldemar Malicki. Um
hinn fyrrnefnda segir tónleikaskráin
að hann teljist nú meðal fremstu
listamanna sinnar kynslóðar (f.
1926); hann stjórnaði öllum þremur
verkum blaðlaust, sem stundum
getur verið háskalegt ef ungir og
metnaðarfullir stjórnendur eiga í
hlut, en var merki öryggis og kunn-
áttu hjá Krenz. Túlkun hans á d-
moil sinfóníu Francks þótti mér að
vísu í litríkara lagi miðað við efnið.
Píanistinn Malicki fær Iíka góðar
einkunnir í skránni, enda sýndi
hann sig að vera flinkur í besta lagi
þótt Chopin-túlkun hans væri
kannski athyglisverðust fyrir geisl-
andi kraft og tækni. Á eftir spilaði
hann tvö aukalög, hið fyrra dálítið
sniðugt smástykki eftir landa hans
Szymon Kuran, varakonsertmeist-
ara Sinfóníuhljómsveitarinnar, hið
síðara tilbrigði af fingrum fram um
„Ó, blessuð vertu sumarsól" eftir
Inga T. Lárusson, sem hann sá í
fyrsta sinn á blaði sem Sigurður
Björnsson færði hohum. Mjög var
þetta fimlega gert, þótt ekki næði
hann rétta hljóminum í „himin-HÁ“
sem varla var von. Þeir píanistar (og
raunar organistar líka) eru víst fáir
núorðið sem kunna þá list að snar-
stefja, en var áður hluti af menntun-
inni.
Nú er nýhorfinn til betra heims sá
íslenski píanóleikari sem slyngastur
var sagður í þessari íþrótt, Einar
Markússon. En kunnugur sagði frá
því í hléinu að Einar hefði iðulega
leikið sér að því að snarstefja sér áð-
ur ókunn lög; „Eini munurinn á
spilamennsku Einars og Waldimars
Malicki var sá,“ sagði sögumaður,
„að Einar spilaði miklu fleiri nóturl"
Og þótti flestum nóg um nótnafjöld-
ann per tímaeiningu í tilbrigðunum
um „Ó, blessuð vertu sumarsól". Nú
er of seint að iðrast því Einar er ef-
laust sestur við flygilinn í himna-
ríki, en á háskólatónleikum fyrir
nokkrum árum bauðst hann einmitt
til að spila af fingrum fram tilbrigði
við lag sem honum væri afhent á
tónleikunum í lokuðu umslagi —
en við þorðum ekki.
í tónleikaskránni voru prýðilegir
pistlar' um höfundana og verkin,
undirritaðir J.Þ., og ber að vona að
framhald verði á því.
Sig.St.