Tíminn - 08.12.1990, Blaðsíða 2

nnn h
. , i
O *
2 Tíminn
Laugardagur 8. desember 1990
Landlæknir segir að málefni geðsjúkra fanga séu í miklum ólestri hérlendis.
Tómas Helgason prófessor segir að þeir eigi ekki heima inni á geðdeildum:
VISTUN GEÐSJUKRA
FANGA VELDUR DEILU
Vistun og meðferð geðsjúkra afplánunarfanga og öryggisgæslufanga
er afar ábótavant hér á landi, að sögn landlæknis. Við erum eina
Norðurlandaþjóðin sem býður þeim einungis fangelsisvistun. Eru
því íslenskir geðsjúkir afbrotamenn oft sendir til Norðurlandanna í
vistun á norrænum geðdeildum, sem er mjög kostnaðarsamt.
„Nú eru tveir íslenskir fangar vist-
aðir á þennan hátt, en það kostar
um 20.000 krónur á dag fyrir hvorn
þeirra," sagði Ólafur Ólafsson land-
læknir í samtali við Tímann. „Ég er
mjög ósáttur við þessa þróun mála
hér, sérstaklega því að á íslandi hef-
ur verið fylgt framúrstefnu í með-
ferð geðsjúkra, t.d. vorum við fyrst-
ir þjóða til að útrýma spennutreyj-
um af sjúkrahúsum," sagði Ólafur
einnig.
Tómas Helgason prófessor segir að
geðsjúkir öryggisgæslufangar eigi
ekki heima á geðdeildum, því það
fyrirkomulag myndi auka á þá for-
dóma gagnvart geðsjúku fólki sem
lengi hefur verið barist við. Tómas
segir í grein sem birtist í 11. tbl.
Fréttabréfs lækna að „öryggisgæsl-
an myndi eyðileggja meðferðarum-
hverfið á deildunum og væri því
skaðleg öðrum sem þar dvelja".
Landlæknir sagði þetta ástand vera
þannig að „fram að þessu hefur ver-
ið mjög erfitt að fá meðferð fyrir
geðsjúka afplánunarfanga á venju-
legum geðdeildum hérlendis og al-
farið hefur verið neitað að taka á
móti öryggisgæsluföngum, en þó er
smám saman að opnast skilningur á
þessu hér. Eins og sjá má á því að á
s.i. ári voru tveir öryggisfangar vist-
aðir á sjúkrahúsum með góðum ár-
angri, annar á venjulegri geðdeild
og hinn á sérdeild. Víða í nágranna-
löndunum eru þessir menn í með-
ferð á venjulegum geðdeildum. Auk
þess að málin eru þannig í dag að
samkvæmt breytingu á lögum frá
því fyrir ári á að meðhöndia slíkt
fólk á sjúkrastofnun," sagði hann
einnig í samtali sínu við Tímann.
Tómas Helgason, prófessor í geð-
læknisfræði, segir í áðurnefndri
grein að „öryggisgæsla fyrir dóms-
völd og lækningar á sjúkrahúsum
fara ekki saman". Tómas bendir á í
grein sinni að „geðsjúklingar og
geðsjúkrahús hafa lengi sætt mikl-
um fordómum. Fólk hefur talið
sjúkdóma ólæknandi og sjúkrahús-
in geymslustaði, þaðan sem engir
ættu afturkvæmt. Stærsti sigur
gagnvart þessum fordómum er til-
koma geðdeilda sem sjálfsagðs
hluta stærri sjúkrahúsa. Hvarvetna
hefur verið lögð áheyrsla á þessa
þróun og sérstökum geðsjúkrahús-
um smám saman verið iokað.
Hverjum manni ætti að vera ljóst,
að með því að troða öryggisgæslu
fyrir dómsvöld inn á geðdeildir,
myndi þessari þróun verða snúið
við og hinir gömlu fordómar endur-
vaktir".
Prófessor Tómas segir landlækni
rugla saman lækningu sjúkra og
vistun öryggisgæslufanga í grein
sem landlæknir skrifaði í 10. tbl.
sama rits. En þar lýsir landlæknir
því hvernig staðið hefur verið að
þessum málum á Norðurlöndum og
segir að ekki sé rætt um þar að með
þessu „sé verið að breyta geðsjúkra-
húsum í fangelsi."
í grein sem birtist í 12. og síðasta
tbl. sama rits svarar Ólafur Ólafs-
son landlæknir skrifum Tómasar
og segir m.a. að hann hafi oft þurft
að aðstoða dómsyfirvöld að koma
fársjúkum, geðveikum föngum,
sem hafa verið úrskurðaðir geð-
veikir af íslenskum geðlæknum,
fyrir á norrænum geðdeildum.
Hann segir einnig að fyrir hafi
komið að sjúklingar hafi ekki verið
sendir aftur til íslands, þó þeir hafi
verið álitnir útskriftarhæfir frá geð-
deildum á Norðurlöndunum, „þar
eð við höfum ekki haft önnur hús
að bjóða en fangelsi! Kollegar okkar
erlendis hafa því kosið að vista þá
áfram.“ Landlæknir segir jafnframt
að dæmi séu um „að fárveikir geð-
sjúkir öryggisgæslufangar hafa
orðið að dúsa í illri fangelsisein-
angrun í 10 til 20 ár án nægilegrar
geðlæknismeðferðar og hjúkrun-
ar.“
Landlæknir er harðorður í garð
Tómasar Helgasonar prófessors í
þessari grein sinni og segir að sú
stefna sem Tómas „er meðal annars
fulltrúi fyrir, að neita alfarið geð-
sjúkum öryggisgæsluföngum um
nauðsynlega vistun á geðdeildum,
hefur valdið þessari hneisu. T.H.
virðist jafnvel afneita sjúkdóms-
greiningu íslenskra geðlækna og
telja að þessir „geðsjúku afbrota-
rnenn" séu ekki sjúkir".
—GEÓ
Nefnd á vegum umhverfisráðuneytisins hefur fundið leið
til að auka notkun á blýlausu bensíni. Júlíus Sólnes:
Sala á 95 oktana
bensíni nauðsynleg
Júlíus Sólnes umhverfisráðherra
kynnti á ríkisstjórnarfundi nýlega
störf nefndar sem er að athuga með
hvaða hætti skuli dregið úr loft-
mengun af völdum bifreiða.
Nefndir hefur m.a. verið að kanna
hvernig auka megi notkun á blý-
lausu bensíni og hvernig innleiða
megi fýrr en áður hefur verið gert
ráð fyrir, mengunarvarnarbúnað í
bifreiðar, en í því sambandi er helst
horft til skattaafsláttar eða tollaeft-
irgjafa. Frá nefndinni kom tillaga
þar sem bent er á að nauðsynlegt sé
að hefja sölu á 95 oktana bensíni.
Umhverfisráðherra og viðskiptaráð-
herra var falið að kanna það mál
nánar með fulltrúum olíufélaganna.
Júlíus Sólnes sagði að málið væri
nokkuð snúið að því leyti að 95 okt-
ana bensín væri mun dýrara en 92
oktana bensínið. Nauðsynlegt sé að
taka upp notkun á 95 oktana bensín-
inu vegna þess að blýlausa bensínið,
sem nú sé notað, dugi ekki á allar
gerðir bíla. Það myndi hins vegar
leiða af sér hækkun á bensíni, ef
sölu á 92 oktana yrði hætt og sala á
95 oktana bensíni tekin upp, sem
stangist á við markmið þjóðarsáttar.
Júlíus sagðist búast við að gefin yrði
út yfirlýsing um að þessi breyting
muni eiga sér stað svo fljótt sem
auðið væri. —SE
Stasi á Islandi?
Einhver bið verður á að upplýsingar
um tengsl austur-þýsku öryggislög-
reglunnar Stasi við ísland komi fram í
dagsljósið. Hið geysistóra skjalasafn
Stasi er lokað og verður enn um sinn.
Islenskur markaður með flestum sterkari eiginfjárstöðu:
Flugríkur þrátt fyrir 2ja ára tap
„Ég efast nú um að það sé til fyrir-
tæki á íslandi með betri eiginfjár-
stöðu en íslenskur markaður hf. Að
láta að því liggja að þetta fyrirtæki sé
að fara á hausinn er hreint fráleitt,“
sagði Þröstur Ólafsson, sem er
stjómarformaður íslensks markaðar
hf. sem fulltrúi aðaleiganda fyrirtæk-
isins, Framkvæmdasjóðs, þar sem
menn hafa fagnað góðri afkomu ís-
lensks markaöar árið 1990. Spum-
ingin í fyrirsögn Tímans í gær, hvort
fyrirtældð færi á hausinn í kjölfar
tapreksturs fyrstu tvö árin í Leifs-
stöð, sagði Þröstur því hafa komið
óþægilega við ýmsa í tengslum við
Framkvæmdasjóð, þ.e. hvort sjóður-
inn sé að stórtapa vegna aðildar sinn-
ar að fyrirtækinu.
Þótt velta íslensks markaðar hafi
dregist stórlega saman í Leifsstöð
samfara tíföldun á húsaleigu og rekst-
urinn komið út með tapi árin 1988 og
1989, stóð fyrirtækið á svo gömlum
merg frá fyrri góðærum að eigið fé
var 185 milljónir kr. í lok síðasta árs.
Það þýðir að eigið fé var þá þriðjungi
meira en ársveltan. Á því reikningsári
sem lauk nú í nóvember var fyrirtæk-
ið aftur komið í hagnað, eins og Tím-
inn greindi frá í gær. Þröstur sagði
samdráttinn í versluninni ekki hvað
síst vegna aðgreiningar farþegaflugs-
ins frá flugvellinum. Með flutningi í
Leifsstöð duttu niður öll viðskipti við
varnarliðsmenn sem voru mjög mikil
í gömlu flugstöðinni. Áður hafi vam-
arliðsmenn alltaf farið í gegnum
gömlu stöðina á leiðinni út og keypt
fýrir vini og vandamenn í Bandaríkj-
unum. Nú fljúgi þeir beint, án nokk-
urrar viðkomu í Leifsstöð.
Missir þessara viðskipta vamarliðs-
manna ásamt með hinni geysilega
háu húsaleigu í Leifsstöð hafi vakið
. upp þá spurningu á síðasta ári hvort
réttast væri að hætta rekstri. En alls
ekki að fyrirtækið væri neitt nálægt
því að fara á hausinn.
Ýmsar ráðstafanir voru síðan gerðar
á yfirstandandi ári til að rétta rekstur-
inn af og það dæmi gekk upp, þrátt
fyrir gífurlegan húsaleigukostnað,
sem á síðasta ári nam yfir fimmtungi
af heildarveltu. Til samanburðar má
t.d. benda á, að samkvæmt skýrslum
Þjóðhagsstofnunar er algengt að
launakostnaður smásöluverslunar sé
á bilinu 10-12% heildarveltu. Húsa-
leigan í Leifsstöð er því tvöfalt hærri
en dæmigerður launakostnaður, enda
hafa sumir giskað á að þetta sé hæsta
húsaleiga á norðurhveli jarðar.
- HEI
Þetta kom fram í svari Jóns Baldvins
Hannibalssonar utanríkisráðherra viö
fýrirspurn frá Geirs H. Haarde alþing-
ismanni um tengsl Stasi við ísland.
Jón Baldvin sagði að samkvæmt
nýjustu upplýsingum hefðu um 85
þúsund manns unnið í fullu starfi
hjá austur-þýsku leyniþjónustunni
Stasi og um 500 þúsund manns í
aukastörfum. Kostnaður við rekstur
þessa umfangsmikla kerfis er talin
hafa verið um einn milljarður
bandaríkjadala á ári. Aðeins um
2000 leyniþjónustumenn hafa verið
afhjúpaðir það sem af er.
Skjalasafn Stasi er núna lokað, svo að
ekki er hægt að fá þaðan upplýsingar.
Jón Baldvin gat þess að margir Austur-
Evrópubúar hefðu að undanförnu
hvatt menn til sáttfýsi. Hann sagði
menn vilja forðast nomaveiðar. Hrein-
um glæpamönnum yrði hins vegar
refsað. Jón Baldvin sagði óljóst hvort
og með hvaða hætti skjalasafn Stasi
yrði opnað. Hann sagði að utanríkis-
ráðuneytið myndi fylgjast með þróun-
inni í Þýskalandi og hugsanlega leita
eftir upplýsingum þaðan um tengsl
Stasi við ísland. -EÓ
Þessi mynd var tekin í Árbæjarsafni um síöustu helgi. Þaö eru böm úr Ártúnsskóla sem syngja.
Jólasýning í Árbæjarsafni
Jólasýning Árbæjarsafns, sem
opnuð var um síðustu helgi, hef-
ur hlotið prýðisgóðar undirtekt-
ir meðal almennings. Síðastlið-
inn sunnudag heimsóttu um
þúsund manns safnið, þrátt fyrir
að veður væri ekki allt of gott.
Árbæjarsafn verður opið næst-
komandi sunnudag milli kl.
13:00-16:00. Dagskráin verður
fjölbreytt að venju. Fjórir vin-
samlegir jólasveinar koma
heimsókn og dansa ásamt safn-
gestum í kringum jólatré við
harmónikuundirleik. í Árbæn-
um verða bakaðar lummur,
laufabrauð verður skorið út með
vasahníf, kerti verða steypt og til
sýnis verður skreytt jólatré á
baðstofulofti. Þá verður messað í
kirkjunni kl. 15:30. Það er sr.
Kristinn Ágúst Friðfinnsson sem
messar.
í Prófessorshúsinu eru tvær
sýningar, þ.e. jólahald á stríðsár-
unum og jól í Reykjavík um
1920. í Miðhúsum er prent-
smiðja og þar býðst gestum m.a.
að prenta jólakort. 1 Þingholts-
stræti hefur verið sett upp kram-
búð og þar er m.a. seldur kandís
og í Dillonshúsi verður kaffi til
sölu. -EÓ