Tíminn - 08.12.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Laugardagur 8. nóvember 1990
Laugardagur 8. nóvember 1990
Tíminn 21
Hjörleifur Guttormsson vill afnema rétt forsætisráðherra til að rjúfa þing:
Var ekki beittur
neinum þrýstingi
Það kom mörgum á óvart þegar Hjörleifur Cuttormsson alþingis-
maður tilkynnti í upphafi þingfundar á Alþingi síðastliðinn mánu-
dag að hann hefði ákveðið að sitja hjá við afgreiðslu hinna margum-
ræddu bráðabirgðalaga, en Hjörleifur hafði áður lýst yfír harðri and-
stöðu sinni við lagasetninguna. Með þessari breyttu afstöðu forðaði
Hjörleifur ríkisstjóminni frá falli, en forsætisráðherra var með það
í huga að ijúfa þing vegna þessa máls. Talað hefur verið um að með
þessari afstöðu hafi Hjörleifur skorið Sjálfstæðisflokkinn niður úr
þeirri snöru sem flokkurinn var búinn að koma sér í. Tíminn spurði
Hjörleif hver hefði verið aðdragandinn að því að hann breytti um af-
stöðu.
Breytt afstaða mótaðist
á sunnudeginum
„Því hefur verið haldið fram, að mjög
hafi verið lagst á mig af þingflokki Al-
þýðubandalagsins og af stuðnings-
mönnum mínum í Austurlandskjör-
dæmi að breyta afstöðu minni til af-
greiðslu bráðabirgðalaganna. Einnig að
forsætisráðherra hafi fengið vitneskju
um breytta afstöðu mína í hádeginu á
mánudaginn, en Matthías Bjarnason
hafi þá þegar greint forsætisráðherra frá
því að hann myndi ekki fella bráða-
birgðalögin í atkvæðagreiðslu. Allt er
þetta rangt og misvísandi.
Breyting á afstöðu minni til atkvæða-
greiðslu um bráðabirgðalögin varð um
síðustu helgi í framhaldi af samþykkt
þingflokks Sjálfstæðisflokksins og frétt-
um um hugleiðingar forsætisráðherra
og formanna annarra stjórnarflokka um
þingrof, jafnvel án þess að frumvarpið til
staðfestingar á bráðabirgðalögunum
kæmi til atkvæða á Alþingi.
Ég mótaði afstöðu mína með sjálfum
mér án utanaðkomandi þrýstings sl.
sunnudag og hún var ráðin í huga mér
um rismál á mánudagsmorgni, áður en
ég talaði við nokkurn mann og áður en
ég hélt til þingflokksfundar kl. 10.
Ég bar hana undir einn trúnaðarmann
minn, sem ekki er starfandi í pólitík, í
símtali rétt fyrir kl. 10 og fékk jákvæðar
undirtektir frá honum. Jafnframt ráð-
færði ég mig við starfsmann Alþingis
um hálftíu leytið og aftur kl. 10 varð-
andi formsatriði við að koma tilkynn-
ingu um mikilvægt atriði á framfæri við
þingið, en greindi honum ekki frá mála-
vöxtum.
Ég hlýddi á mál manna í þingflokki AB
milli 10:15 og 11:45, en gaf þar ekkert til
kynna um breytt viðhorf af minni hálfu.
Astæðan var m.a. sú, að ég vildi ekki að
málið færi í hámæli á þeim tíma vitandi
um þingrofsvaldið í hendi forsætisráð-
herra. Fyrstu þingmennirnir, sem ég
greindi frá afstöðu minni og ákvörðun
um að tilkynna hana í Sameinuðu þingi,
voru Ragnar Arnalds og Steingrímur J.
Sigfússon milli kl. 12 og hálfeitt. Upp úr
kl. hálfeitt hringdi ég í Margréti Frí-
mannsdóttur formann þingflokksins og
óskaði eftir þingflokksfundi fyrir kl. 13,
án þess að segja henni frá afstöðu
minni. Ég átti samtal við Ólaf Ragnar
um kl. 12:45 og sagði honum að boðað-
ur væri þingflokksfundur og ég óskaði
eftir að hann væri viðstaddur. Þá ræddi
ég við forseta Sameinaðs þings á skrif-
stofu hennar og bar fram ósk um að fá
að flytja áríðandi tilkynningu í Samein-
uðu þingi við upphaf fundar kl. 13.
Þingmenn AB náðu saman til fundar
rétt fyrir kl. eitt. Þar greindi ég þeim frá
því að ég myndi sitja hjá við atkvæða-
greiðslu um bráðabirgðalögin og hefði
Ieyfi forseta fyrir því að skýra frá því við
upphaf fundar í Sameinuðu þingi. For-
seti setti fund en frestaði honum jafh-
framt um 20 mínútur. Þingflokkurinn
taldi ekki ástæðu til að forsætisráðherra
yrði greint frá afstöðu minni fyrirfram,
en hann var ekki viðstaddur þegar ég
flutti þingheimi tilkynningu mína. For-
maður AB hafði engin boð að flytja for-
sætisráðherra um mína afstöðu fyrr en
þá um svipað leyti og fundi var fram-
haldið í Sameinuðu þingi kl. 13:20.
Samkvæmt mínum heimildum lá þá
ekkert fyrir um að Matthías Bjarnason
hygðist greiða götu bráðabirgðalaganna
gegnum þingið og slík afstaða af hans
hálfu hefur ekki komið fram, a.m.k. ekki
opinberlega, enn í dag að mér sé kunn-
ugt.
Ég tel gegna furðu að þurfa að lesa frá-
sagnir og fréttaskýringar blaðamanna,
eins og t.d. DV síðastliðinn fimmtudag,
sem snúa staðreyndum á haus og það án
þess að haft sé fyrir því að spyrja mig um
sannleiksgildi þeirra skýringa sem þar
má lesa og snerta mína afstöðu og aðild
að atburðarásinni.
Málið snerist þennan mánudag í raun-
inni ekki fyrst og fremst um atkvæði
einstakra þingmanna, heldur um
ákvörðun forsætisráðherra að rjúfa þing
og efna til kosninga og setja ný bráða-
birgðalög af starfsstjórn eftir að hin fyrri
væru úr gildi fallin. Hins vegar voru þau
sund lokuð, eftir að sýnt var að bráða-
birgðalögin næðu fram að ganga. Af-
staða einstakra þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins hefur síðan ekki skipt máli
efnislega, nema þá varðandi rifrildið
innanvert í þingflokki þeirra."
Var ekki beittur þrýstingi
Það er þá ekki rétt sem Þorsteinn Páls-
son formaður Sjálfstæðisflokksins hefur
sagt að stuðningsmenn ríkisstjórnar-
innar hafi beitt þig þrýstingi.
„Nei, það er ekki rétt. Eg fékk mjög
góðan frið til að taka þessa ákvörðun.
Hvorki þingmenn né ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins hafa reynt hið minnsta að
hafa áhrif á afstöðu mína til bráða-
birgðalaganna allt frá því þau voru sett í
sumar. Þetta mál var að sjálfsögðu rætt í
þingflokknum og á það bent að afstaða
okkar Geirs skipti miklu máli. Ég hlýddi
á þessi sjónarmið en tók þau ekki sem
þrýsting. Af hálfu stuðningsmanna
minna á Austurlandi komu þau sjónar-
mið vissulega fram í persónulegum við-
tölum að menn hefðu áhyggjur af því ef
ríkisstjórnin félli. En það komu líka
fram gagnstæð sjónarmið, þar sem var
heitið á mig að standa við þessa af-
stöðu."
Þú hefur sagt að meginástæðan fyrir
því að þú breyttir afstöðu þinni til af-
greiðslu bráðabirgðalaganna hafi verið
að þú hafir ekki viljað láta kjósa um
þetta einstaka mál. Var nokkuð óeðlilegt
að kjósendum væri gefinn kostur á að
velja á milli efhahagsstefhu ríkisstjórn-
arinnar og efnahagsstefnu Sjálfstæðis-
flokksins?
„Ég er þeirrar skoðunar að það hefði
verið óheppilegt af mörgum ástæðum
að fara að rjúfa þingið og kjósa um þetta
afmarkaða mál. Málið tók alveg nýja
stefnu með samþykkt þingflokks Sjálf-
stæðisflokksins. Það var einfalt mál fyrir
mig að eiga hlut að afgreiðslu þessa
frumvarps, ef það hefði ekki haft áhrif í
víðara samhengi.
Ég tel þessa þjóðarsátt vera mjög
gloppótta. A bak við hana er alls ekki það
innihald sem látið er í veðri vaka. Það
standa hópar utan við þessa þjóðarsátt
og framhald hennar er algerlega
ótryggt. Því miður hefur hluti ríkis-
stjórnarinnar verið að undirbúa hér að-
gerðir sem varða efnahagslífið sem
munu gersamlega kollvarpa þessari
þjóðarsátt. Þar á ég við stóriðjufram-
kvæmdirnar. Þær munu ekki aðeins
kollvarpa þjóðarsáttinni heldur einnig
þeirri viðleitni sem þessi ríkisstjórn hef-
ur staðið fyrir að renna traustari stoð-
um undir atvinnulíf á landsbyggðinni
og snúa við þeirri öfugþróun sem þar
hefur verið. Stuðningur minn við þessa
ríkisstjórn réðist í upphafi ekki síst af
fyrirheitum hennar um að forða at-
vinnulegu hruni úti um land og bæta
aðstöðu manna þar.
Ég tel líka æskilegt að í alþingiskosn-
ingum sé tekið á málum í víðu sam-
hengi. Ég tel óeðlilegt að það umboð
sem þingmenn fá til næstu fjögurra ára
ráðist af einu máli. Að mínu áliti á í
næstu kosningum m.a. að Qalla um
efnahagsstefnuna, stóriðjumálin og af-
stöðuna til Evrópubandalagsins. Afstað-
an til EB er risastórt mál og raunar
stærra en flest önnur. Það væri að mínu
mati meiriháttar slys að fara í alþingis-
kosningar í byrjun Þorra án þess að
þessi mál komi þar við sögu.“
Afnema ber þingrofsréttinn
„Málefni síðustu viku snerta líka mjög
stóra þætti í okkar stjórnskipan. Það er í
fyrsta lagi vald ríkisstjórnar til setningar
bráðabirgðalaga, í öðru lagi vald forsæt-
isráðherra til að rjúfa þing og í þriðja
lagi deildaskiptingu Alþingis. Ég er
þeirrar skoðunar að það eigi að afnema
algerlega rétt ríkisstjórna til að setja
bráðabirgðalög. Ég tel einnig skynsam-
legt að afnema vald forsætisráðherra til
að rjúfa þing milli kosninga. Það þing,
sem kjörið er, á að sitja út kjörtímabilið,
svipað og gerist í Noregi. Ég tel óheppi-
legt að forsætisráðherra sé að vinna hér
að málum með þingrofsvaldið uppi í
erminni. Þetta hefur lítið verið rætt, en
mér finnst eðlilegt að umræða verði um
þetta atriði.
Þá finnst mér nauðsynlegt að afnema
hið íyrsta deildaskiptingu Alþingis
þannig að þingið starfi í einni málstofu.
Þingmeirihlutinn á að ráða niðurstöðu í
málum, en ekki tilviljanakennd skipting
manna á þingdeildir eins og nú er.“
Með setningu bráðabirgða-
laganna voru lýðræðislegar
Íeikreglur brotnar
Þú gagnrýndir ríkisstjórnina harðlega í
sumar fyrir að setja bráðabirgðalög á
kjarasamning BHMR. Hefur afstaða þín
til laganna eitthvað mildast?
„Nei, hún hefur ekki mildast. Ég er efn-
islega sömu skoðunar enn í dag og ég
var í sumar. Þessi afstaða mín kom fram
við fyrstu umræðu um lögin í neðri
deild 23. október síðastliðinn. Ég tel að
með setningu laganna hafi eðlilegar
leikreglur í samfélaginu verið brotnar
og að lagt hafi verið inn á mjög hættu-
lega braut. Ég tel að þetta sé slíkt víti til
varnaðar og að það megi ekki endurtaka
sig. Það hefði verið afar óeðlilegt ef
starfsstjórn hefði sett ný bráðabirgða-
lög, eins og var hér til umræðu fyrir
viku síðan.
Það er mjög hættulegt fyrir launafólk
að hafa þessa svipu bráðabirgðalaga yfir
sér. Það fordæmi sem þarna var gefið
gæti reynst afdrifaríkt í framtíðinni.
Þess vegna var ég afar undrandi á af-
stöðu forystumanna samtaka launa-
fólks, þ.e. ASÍ og BSRB. Það er undar-
legt af þeim að þola þennan gjörning og
í raun að hlúa að honum. Þetta vopn
getur hitt þessi samtök með fullum
þunga hvenær sem er, ef stjórnmála-
menn fá byr fyrir slíkum aðgerðum."
Hvað afstöðu hefur þú til þjóðarsáttar-
innar?
„Ég tel þann árangur sem náðst hefur í
efnahagsmálum jákvæðan og ég tel
mikilvægt að hann verði festur í sessi
með samræmdum aðgerðum til lengri
tíma. Stjórnarflokkarnir eiga að leggja
sig fram um að varða leiðina fyrir næsta
kjörtímabil, en það gera menn ekki ef
spýtt er 100 milljörðum inn í hagkerfið
á næstu fjórum árum vegna álbræðslu á
Keilisnesi. Þá er þetta allt saman unnið
fyrir gýg.“
Hefur þessi síðasta vika ekki verið mjög
lærdómsrík fyrir stjórnmálamenn og
þjóðina alla?
„Ég er ekki í vafa um það. Ég held að
það sé einmitt nauðsynlegt fyrir flokk-
ana og þjóðina að draga lærdóm af því
sem hér hefur verið að gerast. Fjölmiðl-
ar geta einnig lært af þessu máli, en mér
finnst að þeir hafi ekki allir staðið sig vel
í fréttaflutningi af þessum atburðum.
Innantökurnar í Sjálfstæðisflokknum,
sem eru eftirleikur þessa máls, sýna það
kannski betur en nokkuð annað hvað
hér er um mikilvægan atburð að ræða,
en jafnframt flókinn. Ég er sammála öll-
um þeim sem telja að bráðabirgðalögin
hafi brotið gegn leikreglum lýðræðis í
þjóðfélaginu. En mér er Ijóst að það var
í rauninni aðeins brot af þingliði Sjálf-
stæðisflokksins sem tók afstöðu til lag-
anna á þeim forsendum í síðustu viku.
Þar réðu mestu skammtímasjónarmið,
þ.e. flokkshagsmunir forystu Sjálfstæð-
isflokksins. Sama má raunar segja um
afstöðu forsætisráðherra þegar hann
hugðist rjúfa þing. Ég held að þetta mál
kenni okkur að við eigum að afnema
heimild til setningar bráðabirgðalaga.
Við eigum að tryggja að Alþingi starfi í
einni málstofu og breyta stjórnskipun-
inni þannig að þingið sitji út hvert kjör-
tímabil."
Flokkamir verða að skýra
afstöðu sína til EB
fyrir kosningar
Þú hefur lýst því yfir að í næstu kosn-
ingum verði m.a. kosið um afstöðuna til
EB. Getur ekki verið að þjóðin eigi erfitt
að taka afstöðu til þessa máls? Afstaða
flokkanna er ekki mjög skýr í þessu
máli.
„Það er rétt. Flokkunum ber skylda til
að skýra afstöðu sína til þessara mála
fyrir næstu kosningar. Annað væri al-
gert ábyrgðarleysi. Alþýðubandalagið,
Framsóknarflokkurinn og að ég held
Kvennalistinn hafa lýst því yfir að inn-
ganga íslands í EB komi ekki til greina.
Afstaða Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins er af allt öðrum toga og ýmis-
legt bendir til að þeir vilji sækja um að-
ild að Evrópubandalaginu. Inn í þessa
mynd koma samningaviðræðurnar um
evrópsk efhahagssvæði, en þær flækja
málið verulega. Almenningur veit í raun
ekki hvað þar er á ferðinni. Stjómvöld
hafa ekki skýrt fyrir fólki hversu afdrifa-
ríkar þær viðræður gætu orðið. Þar
væru menn að stíga skref sem mundi
fyrr eða síðar leiða ísland alla leið inn í
ÉB. Þess vegna hef ég verið andsnúinn
því að við förum að bindast þessu evr-
ópska efnahagssvæði. Þar með væmm
við komin inn í fordyri EB og það verð-
ur erfitt að snúa til baka. Mér finnst t.d.
Framsóknarflokkurinn ekki vera sam-
kvæmur sjálfum sér með því að vilja
taka þátt í samningum um evrópska
efnahagssvæðið af því að þar eru menn
að skrifa upp á meginleikreglurnar sem
gilda í Evrópubandalaginu sjálfu. Ég tel
einnig að Alþýðubandalagið þurfi að
marka skýra stefnu í þessum málum.
Þetta mál er viðamikið og flókið og að-
eins fáir hafa sökkt sér niður í það. Þetta
á ekki aðeins við um almenning heldur
einnig við suma alþingismenn. Samt
kann svo að fara að strax á næsta ári
verði menn að taka afstöðu til samninga
um evrópska efhahagssvæðið."
Að lokum, ertu sáttur við þessa ríkis-
stjórn?
„Ég tel að ríkisstjórnin hafi staðið sig
vel í þeim málum sem leiddu til mynd-
unar hennar. Þar á ég við það neyðar-
ástand sem blasti við haustið 1988 í at-
vinnu- og efnahagsmálum. í þessum
málum hefur stjórnin náð umtalsverð-
um árangri, en það er vandasamt að
tryggja hann til frambúðar. Þar finnst
mér menn ekki hafa horfst í augu við
framhaldið eins og þyrfti að gera. Ég tel
einnig brýnt að menn marki framtíðar-
stefhu í sjávarútvegsmálum. Kvótakerf-
ið hefur í raun fengið að þróast án þess
að mörkuð hafi verið nein heildarstefna
til framtíðar. Þetta hefur farið í farveg
sem erfitt verður að komast upp úr.
Ég tel mig hafa stutt vel við bakið á
þessari ríkisstjórn. Það eru aðeins örfá
stjórnarfrumvörp sem ég hef ekki verið
sáttur við. Sum þessara mála hafa verið
mikið í fréttum í fjölmiðlum og þess
vegna hef ég verið talinn ótryggur sem
stjórnarliði. Sannleikurinn er hins veg-
ar sá að ég hef lengst af unnið eins og
þræll fyrir þessa ríkisstjórn."
-EÓ