Tíminn - 19.12.1990, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 19. desember 1990
Tíminn 7
BOKMENNTIR
St. Jósefssystur
og spítali þeirra
Dr. Bjarni Jónsson:
Á Landakoti
Setberg 1990
Höfundur bókarinnar ,Á Landa-
koti“, dr. Bjarni Jónsson, hefur tekið
sér fyrir hendur á þessum síðum að
segja frá starfsemi St. Jósefssystra
og spítala þeirra. Þar er um verðugt
bókarefni að ræða og varla annar
betur til þess fallinn að gera því skil,
en á Landakoti hefur höfundur
starfað alla læknisævi sína.
norður, þar sem sjúkraþjónusta er
öll svo frumstæð sem hugsast má. Á
tímum þegar landssjóður er svo
vanmegna að engin leið er að koma
upp sjúkrahúsi í landinu, koma syst-
urnar sem af himni sendar. Þær
setja á stofn spítala sem um leið
verður miðstöð læknakennslunnar í
landinu í áratugi eða frá 1902 og þar
til Landspítalinn kemur til sögu
1930.
Dr. Bjarni segir frá fjölda mætra
lækna er við spítalann hafa starfað,
framförum og tímamótaviðburðum
í fræðigrein sinn, sem nálgast ævin-
týri. Frá mörgu af þessu segir hann
svo að leikmaður fær af því lifandi
og ógleymanlega mynd. Þar á meðal
eru frásagnir af því er dr. Bjarni nam
og tók að sinna höfuðskurðlækning-
um hér á landi, sem fram til þess
tíma þurfti oftast að fá framkvæmd-
ar erlendis. Ótal eftirminnilega at-
burði hefur og borið að höndum og
segir hér m.a. frá brunanum mikla í
Keflavík nokkru eftir jólin 1935 og
Pourquoi Pas? slysinu í september
1936.
En fyrst og fremst er bókin rituð
þeim St. Jósefssystrum til vegsemd-
ar og hennar verðugrar. Getur dr.
Bjarni margra þessara dyggu,
starfsömu og fórnfúsu kvenna og
baráttu þeirra fyrir sjúkrahúsi sínu.
Kemur vel fram að sú barátta hefur
ekki verið neinn dans á rósum og
mikið skort á að ráðamenn fyrr og
síðar hafi metið störf þeirra svo sem
vert var. Bréf dr. Bjarna sjálfs til koll-
ega sem annarra vegna málefna spít-
alans og í bókinni eru birt, veita
fróðlega innsýn í hvað tíðum hefur
verið við að etja.
Þetta er fróðleg og þörf bók og afar
læsileg. MikiII fjöldi ágætra mynda
prýðir. AM
Dr. Bjarni rekur upphaf kaþólska bæði fyrir daga hans sjálfs og síðar.
trúboðsins hér á Iandi á fyrri öld,
segir frá uppruna líknarreglu St.
Jósefssystra og því er augu þeirra
beinast að fátæku landi í höfum
Er frásögn hans af kynnum við
marga þessara manna afar fróðleg
aflestrar. Höfundur er af þeirri kyn-
slóð lækna er orðið hafa vitni að
Herbúðalíf á
stríðsárum
Louls E. Marshall:
Hcrnámli — hln hliöin
Áslaug Ragnars bjó tll prentunar
fsafold 1990
Hér er á ferð bók bandarísks
manns, Louis E. Marshall, sem 87
ára að aldri rekur minningar sínar
frá tveggja ára vist á íslandi 1943-
1945, en hann var hér þá sem
undirofursti í ameríska setulið-
inu.
Marshall er fæddur og upp alinn
í Texas og þar býr hann nú, lög-
maður að mennt, og hefur nýlega
lokið prófi í hagfræði á gamals-
aldri. Og fleira hefur hann haft
fyrir stafni, eins og þessi minn-
ingabók ber vott um, en Áslaug
Ragnars hefur verið honum til að-
stoðar við skráningu hennar.
Marshall segir frá æsku sinni og
uppvexti í byrjun aldar og er sá
hluti af bókinni engan veginn sá
veigaminnsti, því hann er bæði
myndrænn og vel ritaður. Þá
koma minningar frá heimsstyrj-
aldarárunum fyrri, skólanám og
frásagnir frá kreppuárunum, séð-
ar með augum hins unga Banda-
ríkjamanns. Þegar líður að þátt-
töku Bandaríkjanna í styrjöldinni
síðari er höfundur kallaður til
herþjónustu. Hann hefur þá þjón-
að sem sjálfboðaliði um árabil og
tekur skjótan frama sem foringi.
Eftir all viðburðaríkan þjálfunar-
tíma liggur leiðin um Grænland
til ísiands í flugvél um hávetur.
Þeir sem búast við tilþrifamikl-
um viðburðum, skuggalegum lýs-
ingum á heimi herbúðalífs og því
um líku í þessari bók Louis E.
Marshall munu verða fyrir von-
brigðum. Frásögnin er afar slétt
og felld og ber því vott að höfund-
ur muni vera prúðmenni hið
mesta og orðvar í besta lagi. Það
kemur þó ekki í veg fyrir að bókin
er fróð um daglegt líf hermann-
anna hér á landi. Segir hér frá
skemmtunum í Tripolikampi, við-
skiptum hermanna við íslenskar
konur, gjaldeyrisbraski og öðru
braski, svo fátt eitt sé nefnt. En
hvað sem um er rætt skín í gegn
mannskilningur og hlýhugur
sögumanns, sem forðast að gera
meira úr neinu af þessu en efni
standa til.
íslendingum ber Marshall ákaf-
lega vel söguna og það svo að fyrir
kemur að lesandanum finnst að
örlítið krydd gagnrýni hefði mátt
fljóta með að skaðlausu. Honum
virðist hafa fallið afar vel við land
og þjóð og segir hann m.a. af
kynnum sínum af íslenskri stúlku
er hann eignaðist barn ásamt og
er saga kynna þeirra fögur og við-
felldin lesning.
Þessi frásögn, svo hávaðalaus
sem hún er, á ekki minna erindi
fyrir það. Það er nýstárlegt eitt og
út af fyrir sig að fá að líta heim
herbúðanna á stríðsárunum innan
frá á þennan hátt og bæði höfund-
ur og Áslaug Ragnars hafa unnið
verk sitt af mestu alúð.
AM
ísgerður Huld
í Fábeinskoti
FÓTATAK TÍMANS
skáldsaga
Höf: Kristín Loftsdóttir
Útg: Vaka-Helgafell, 1990
ísgerður Huld er sögupersóna
sem ung elst upp við einkennilegt
heimilislíf er virðist henni þó afar
eðlilegt í fyrstu. Smátt og smátt
lærist henni að veröldin býr yfir
hættum og örlög hennar verða
margslungnari en hana hafði órað
fyrir. Einangrað samfélag söguald-
ar er sögusviðið og látlaus frásagn-
arstfll höfundar fær notið sín
vegna tiltölulega góðrar þekkingar
á tímabilinu. Sem betur fer er ekki
reynt að endursegja fornsögu,
heldur skapa nýtt skáldverk. Óvilj-
andi vanvirðing á fúnu Þórslík-
neski verður að endanlegu skapa-
dægri Fábeins í Fábeinskoti.
Nöfn aðalpersóna og annarra í
sögunni eru frumleg en venjast þó
fljótt við lesturinn. Með því tekst
höfundi að sneiða hjá hugrenning-
artengslum við lifandi sagnir okk-
ar frá þessum tíma. Spennan er
stígandi og þó er það svo að sagan
er grípandi frá fyrstu blaðsíðu, eins
þótt upphaf hennar sé kuldalegt.
Örlög og ástríður og mannlegur
harmleikur eru þættir sem koma
víða við sögu. Meginátök sögunnar
eru milli heiðni og kristni og líkur
þeim í sögunni á þann hátt að ekki
er rétt að greina frá því. Hæglega
get ég þó fullyrt að lausn sögunnar
hlýtur að enda í nauðugu píslar-
vætti.
Það sem höfundur virðist þó
ganga út frá eru þær forsendur
sem við búum við í nútímaþjóðfé-
laginu. Menningargrunnur höf-
undar hlýtur alltaf að vera sá sem
hann stendur í sjálfur, þótt auðvit-
að beri ekki mikið á þessu í frá-
sögninni. Raunveruleg grunngildi
sögunnar eru þau gildi sem höf-
undur býr við meðan hann ritar
söguna. Þess vegna er frásögnin
auðvitað ekki eins framandleg eins
og ætla mætti. Höfundur virðist
því ganga út frá því að tilfinninga-
líf og gildi lífsins séu hin sömu í
fortíð og nútíð. Ástríður hafa
vissulega alltaf verið til, svo dæmi
sé tekið, en ég er alls ekki viss um
að kossaatlot hafi verið fundin upp
á þessum tíma, með þeim hætti
sem þeim er lýst í tilfinningalífi
ölvaðrar stúlku.
Út úr þessu er auðvitað ekki til
nokkur leið fyrir nútíma rithöfund
og alls ekki hægt að ætlast til af
þeim sem sest niður við skriftir án
ævilangra rannsóknarstarfa. Við
þennan vanda bætist að raunveru-
legar persónur okkar í fornsögun-
um, sem annars ættu að geta gefið
okkur eina gleggstu mynd af lífi
þess tíma, eru flestar skráðar af
kristnum mönnum. Þar með vit-
um við t.d. ekki hvernig hugsun
Þórsdýrkanda snerist í raun og
veru, vegna þess að heimildir okk-
ar eru ekki þess eðlis að hægt sé að
festa þar hönd á svo óyggjandi
megi telja.
Skáldsaga Kristínar Loftsdóttur,
Fótatak tímans, er góð lesning, vel
upp byggð og spennandi. Hún
snýst um tilfinningar og manhleg
samskipti og því þarf lesandi ekki
að hafa stórar áhyggjur af því sem
ég hef verið að reka varnagla við.
Það er þó háð því að hann lesi sög-
una ekki sem framhald fornsagna,
heldur sjálfum sér til skemmtunar
og uppbyggingar á réttum for-
sendum. Fótatak tímans er góð
bók fyrir sagnaþjóðina og sannar-
lega í flokki athyglisverðari skáld-
sagna er út hafa komið í ár. Að lok-
um vil ég óska þessum unga höf-
undi til hamingju með verðuga til-
nefningu til íslensku
bókmenntaverðlaunanna og tel að
skáldsagan standi vel undir merki,
án þess að kástáð sé rýrð á aðra
eldri og virta höfunda.
Krístján Björnsson.
Völundarhús í bókmenntasögu
VÖLUNDARHÚSIÐ
skáldsaga
Höf: Baldur Gunnarsson.
Útg: Fróði hf„ 1990
Völundarhúsið eftir Baldur Gunn-
arsson er vel rituð skáldsaga er ger-
ist í Reykjavík. Veikleiki hennar er
hversu vel hún er rituð. Hún gæti
vel kallast Völundarhús í íslenskri
bókmenntasögu. Hún er ekki beint
grípandi fyrir venjulegt fólk, en
krefst lestrar af athygli og er því les-
anda nauðsyn að gefa talsvert af
sjálfum sér. Sé það gert er bókin afar
merkilegt verk og vekur lesanda
sinn af værum blundi hversdags-
leika og innibundinnar tilveru.
Persónur í verkinu skjóta upp koll-
inum hér og þar og í fyrstu er erfitt
að henda reiður á þeim. Hún er
m.ö.o. ekki byggð upp á persónulýs-
ingum, eins og gengur og gerist
með flestar skruddur aðrar. Hér er
kafað dýpra. Hugrenningar og
Til hamingju og umhugsunar
Gullkorn dagsins.
Flcyg ori og crlndi.
ólafur Haukur Árnason valdi.
Hörpuútgáfan
Hér er hverjum degi ársins vai-
inn texti sem mætti vera hug-
leiðingarefni. Þar kennir margra
grasa og sundurleitra.
Þetta er snotur bók á að líta.
Jafnan eru þrfr dagar á síðu,
enda duga 160 síður undir ársins
hring með nöfnum þeirra sem
vitnað er til og titilsíðu fyrir
hvern mánuð.
Til kynningar opna ég þetta
kver og lít á neðstu dagana í opn-
unni: öðru megin segir Ma-
hatma Gandhi:
Lærðu eins og þú eigir að lifa
eilíflega. Lifðu eins og þú eigir
að deyja á morgun.
Hinum megin er Steingrímur
Thorsteinsson:
Og jafnvel úr hlekkjunum
sjóða má sverð
í sannleiks og frelsisins
þjónustugerð.
Ég geri aðra tilraun og upp
koma þeir Benjamín Franklín og
Helgi Sæmundsson.
Benjamín Franklín segir:
Hafðu augu þín vel opin áður
en þú giftir þig en hálflokuð eftir
það.
Helgi hins vegar:
Trúarinnar traust og styrkur
tendrar von í döpru hjarta.
Eilífðin er ekki myrkur,
eilífðin er Ijósið bjarta.
Það gæti verið góð skemmtun í
vinahópi að velja sér blindandi
úr þessu kveri. Hér er margt til
umhugsunar.
H.Kr.
mannlífsstemmning er yfirgnæf-
andi og talsvert á kostnað persóna
með tilfinningalíf í takt við okkur
hérna megin skáldverkanna.
Framan af bók mætti halda að hús
verksins væri mannlaust, eða þá
slíkt Völundarverk að erfitt reyndist
að finna þar lifandi sálu. Úr þessu
rætist þó er síga tekur á verkið og
þessar persónur, hún og hann og
einhverjir fleiri, verða ljósari á svið-
inu. Bflar, skip og aðrir dauðlegir
hlutir verða að sama skapi fyrir
minni persónugervingu er líða tek-
ur á verkið og þoka til hliðar.
{ heild er bókin verðugt verk að
lesa, en samt er eins og hún hafi ver-
ið rituð af full mikilli ögun bók-
menntafræðings. Þetta er ekki nei-
kvæður dómur, en án efa á Baldur
Gunnarsson eftir að verða stórt nafn
meðal rithöfunda okkar, þótt hæg-
látlega sé riðið úr hlaði með fyrstu
skáldsögu. Orðagnóttin er mikil og
að baki textanum býr mikil þörf fyr-
ir tjáningu og túlkun sögunnar. Ég
geri að tillögu minni að í næsta
verki freisti höfundur þess að sleppa
fram af sér beisli í frásagnarlist og
gæti þess eins að gæta sín ekki um
of á bókmenntafræðilegu gildi verka
sinna. Kristján Björnsson.