Tíminn - 20.12.1990, Blaðsíða 2

2 Tíminn
Fimmtudagur 20. desember 1990
Fiskmjölsframleiðendur sjá fram á
mikla erfiðleika ef loðnan bregst:
Erfitt ár
framundan
Niðurstöður úr síðasta loðnu-
leiðangri Hafrannsóknarstofnun-
ar hafa ekki gefið tilefni til bjart-
sýni um loðnuveiðar eftir áramót.
Jón Ólafsson, framkvæmdastjóri
Félags íslenskra fiskmjölsfram-
leiðenda, sagði að mjölframleið-
endur væru ekki búnir að gefa
upp alla von um að eitthvað veidd-
ist af loðnu eftir áramót.
Jón sagði að hann gæti ekki sagt
nákvæmlega hvað þetta þýddi fýr-
ir loðnubræðslurnar. ,Að vera án
aðaltekna sinna allt næsta ár jafn-
vel, hlýtur að vera mjög erfitt fýrir
sérhvert fýrirtæki. Hvort og hverj-
ir standa það af sér, get ég ekki
dæmt um á þessu stigi", sagði
Jón. Hann sagði að eitthvað hefði
verið gripið til uppsagna hjá
loðnubræðslunum bæði út af
horfunum og út af því hvemig
ástandið er nú. „Við erum að bíða
eftir því að eitthvað skýrist í þessu
máli. Menn eiga almennt von á
því að það verði einhver loðna, en
hversu mikil veit ég ekki og vafa-
laust verður hún ekki mikil ef allt
fer fram sem horfir. Við erum ekk-
ert famir að velta því fýrir okkur
hvað verði gert, en það verður ein-
hvem veginn að hjálpa verksmiðj-
unum að komast yfir það ef allt fer
á versta veg“, sagði Jón.
Jón Reynir Magnússon, forstjóri
Síldarverksmiðja ríkisins tók í
sama streng og sagði að útlitið
væri dökkt. „Við erum ekki í
neinni annarri framleiðslu heldur
en á afurðum úr loðnu og því gef-
ur að skilja að þetta horfir mjög
illa við okkur“, sagði Jón Reynir.
Alls eru um 20 loðnuverksmiðjur
í landinu og eru Síldarverksmiðj-
ur ríkisins með fjórar af þeim. Ein
af þeirra verksmiðjum er á Seyðis-
firði en stutt er síðan miklum
endurbótum lauk á verksmiðj-
unni. Jón sagði að þeir hefðu ekki
séð það fýrir að svona færi með
loðnuna þegar þeir réðust í breyt-
ingarnar. „Ef loðna fæst, er þetta
verksmiðja sem á að gefa betri og
verðmætari afurðir en hafa verið
framleiddar hingað til. Ég held að
það sé mál málanna í framtíðinni
því að þetta er það sem koma skal
ef menn ætla að halda áfram í
þessum iðnaði“, sagði Jón.
Loðnubræðslunum verður flest-
um lokað strax á næsta ári ef eng-
in loðna fæst. „Þessar verksmiðjar
eru aðeins til að vinna bræðslufisk
og ef enginn bræðslufiskur fæst,
leiðir það af sér að það verður eng-
inn starfsemi í verksmiðjunurrí',
sagði Jón. Hann sagði að þeir
hefðu ekki gripið til uppsagna en
hefðu tekið menn af launaskrá.
,Jdenn eru enn með einhverja von
um að þetta lagist eftir áramót en
eru miklu svartsýnni nú heldur
en í fýrra. Það var nú ekkert
björgulegt þá og menn eru sumir
að gera að því skóna að þetta verði
aftur eins og í fýrra þegar loðnan
kom aftur í janúar, nánast upp úr
þurru. Aftur á móti tel ég líkurnar
á því að svo muni fara minni held-
ur en í fyrra því nú er búið að leita
að Ioðnu miklu meira heldur en í
fýrra, þannig að manni finnst það
nú frekar ólíklegt að hún birtist
allt í einu. Þetta lítur hroðalega
út“, sagði Jón.
Aðspurður hvemig hægt yrði að
borga af lánum t.d. Seyðisfjarðar-
verksmiðjunnar ef svo færi sagð-
ist Jón Reynir ekki hafa hugmynd
um það. Hann sagði að flestar
verksmiðjurnar hefðu verið í tals-
verðum endurbótum undanfarin
ár og ekki væri búið að borga þau
lán að fullu. „Það eru sennilega
flest allar verksmiðjur í landinu
sem standa geysilega illa þegar
svona kemur upp á“, sagði Jón
Reynir.
—SE
Ný skýrsla Ríkisendurskoðunar um útgjöld til húsnæðismála:
Sparnaður ríkissjóðs
lítill af húsbréfunum
Núgildandi vaxtabætur kosta ríkissjóð ekki minna, og jafnvel meira,
heidur en húsnæðisbætumar og niðurgreiðsla á vöxtum Byggingar-
sjóðs ríkisins samkvæmt eldra kerfi, að mati Ríkisendurskoðunar.
Kostnaður ríkissjóðs vegna vaxtabóta og reksturs Húsnæðisstofn-
unar er áætlaður 2 til 2,3 milljarðar á árí næstu árín.
Þótt engin ný lán verði veitt úr Bygg-
ingarsjóði eftir 1991 mun sjóðurinn
samt þurfa milljarða króna árlega um
langa framtíð til að standa við eldri
skuldbindingar. Þótt lífeyrissjóðimir
haldi áfram að veita 55% af ráðstöfun-
arfé sínu til húsnæðislánakerfanna
(sem allt er óvíst um) vantar 10 millj-
arða í húsnæðislánakerfin þar fýrir ut-
an næstu tvö árin. Sú upphæð miðast
þó við mun færri umsóknir um hús-
bréfalán heldur en áður voru eftir lán-
um Byggingarsjóðs. Fjárþörf hús-
bréfakerfisins gæti orðið mörgum
milljörðum króna meiri en ráð er fýrir
gert
Ríkisendurskoðun gerði úttekt á hús-
bréfakerfinu vegna fýrirspumar þing-
flokks Framsóknarflokksins á Alþingi.
M.a. var um:
Hvort húsbréfakerfið geti tekið við
allri starfsemi Byggingarsjóðs ríkisins.
Áhættu ríkissjóðs vegna ríkisábyrgð-
ar á húsbréfum.
Áhættu ríkissjóðs umfram almennar
reglur vegna greiðsluerfiðleikalána.
Hvort veikleiki húsbréfakerfisins geti
orðið mikill skaðvaldur í íslensku
efnahagslífi fái það kerfi að starfa eitt
og sér í fullu umfangi.
Ríkisendurskoðun segir það Ijóst að
forsendur húsbréfakerfisins geri ekki
ráð fýrir því að þeirri félagslegu aðstoð
sem Byggingarsjóði ríkisins er m.a.
ætlað að þjóna verði fundinn farvegur
í húsbréfakerfinu. T.d. að veita tiltekn-
um hópum, s.s. einstaklingum með
sérþarfir, fýrirgreiðslu í formi hag-
stæðari lánskjara en almennum lán-
þegum.
Lán til byggingar leiguíbúða, eða
heimila fýrir aldraða og dagvistarstofn-
ana eigi heldur tæplega heima í hús-
bréfakerfinu.
Þá séu veðkröfur í húsbréfakerfinu
líka mun stífari en áður hafi þekkst,
sem ásamt með strangara greiðslu-
mati hljóti að torvelda möguleika ým-
issa hópa til lánafýrirgreiðslu í hús-
bréfakerfinu. Til dæmis megi ætla að
lánafýrirgreiðsla til nýbygginga á
svæðum þar sem fasteignaverð er lágt
(þótt byggingarkostnaður sé hár) verði
að jafnaði minni en á höfuðborgar-
svæðinu. Húsbréfakerfið nýtist því illa
til fjármögnunar fbúðabygginga víða á
landsbyggðinni. Greiðslugeta fast-
eignaeigenda utan höfuðborgarsvæð-
isins verði einnig jafnan metin minni
en borgarbúa.
Sömuleiðis sé ljóst að hópur fólks
sem fengið hefði greiðsluerfiðleikalán
hjá Byggingarsjóði ríkisins uppfýlli
ekki skilyrði húsbréfakerfisins um
greiðslugetu.
Varðandi áhættu ríkissjóðs þá áætlar
Ríkisendurskoðun að ábyrgð ríkis-
sjóðs og þá um leið áhætta aukist með
húsbréfakerfinu að því leyti sem lán úr
því eru að jafnaði hærri heldur en úr
Bygingarsjóði ríkisins. Töpuð útlán
Byggingarsjóðs ríkisins eru talin nema
um 350 milljónum króna í nóvember
s.l., eða 0,6% af útlánum.
Ríkisendurskoðun ber sömuleiðis
saman kostnaðinn af eldra kerfinu og
því nýja.
Miðað við eldri lög fólst aðstoð ríkis-
sjóðs við almenna íbúðakaupendur
annars vegar í niðurgreiðslu af vöxt-
um Byggingarsjóðs ríkisins sem áætl-
að er að hefðu orðið um 800 milljónir
kr. á næsta ári. Og hins vegar í hús-
næðisbótum til þeirra, sem kaupa sína
fýrstu íbúð, sem áætlað er að hefðu
orðið um 1.200 m.kr. á næsta ári ef áð-
urgildandi skattalög væru við lýði —
eða samtals um 2 milljarðar króna.
Kostnað af vaxtabótum segir Ríkis-
endurskoðun erfitt að geta sér ná-
kvæmlega til um að svo komnu, en
líklega verði hann nokkuð svipaður og
af eldra kerfi. Vaxtabótakerfið geti e.t.v.
orðið ívið ódýrara á næstu árum. En
hann geti líka hækkað verulega ef lán-
tökum vegna húsnæðiskaupa aukast.
Ríkisendurskoðun bendir á að fjöldi
fasteignaviðskipta með notaðar íbúðir
hefur verið í kringum 4 til 5 þúsund á
ári. Meðallán út á notaðar íbúðir í hús-
bréfakerfi hafi verið um 3,2 m.kr. Færu
öll þessi viðskipti í gegnum húsbréfa-
kerfið yrði heildarútgáfa húsbréfa
þeirra vegna 13 til 16 milljarðar kr. á
ári. Miðað við 1.000 nýbyggðar íbúðir á
ári, með 5 til 6 m.kr. meðallán gætu 5-
6 milljarðar bæst við húsbréfaútgáf-
una, sem samtals þýðir þá 18 til 22
milljarða kr. á ári.
Áætlanir stjómvalda gera hins vegar
ráð fýrir 10 milljarða húsbréfaútgáfú
1991 og 12 milljarða á ári næstu árin.
Fram kemur að um 3.500 umsóknir
bárust til húsbréfadeildar fýrstu 5
mánuðina, sem kerfið var opnað öllum
til kaupa á notuðum íbúðum, þótt að-
eins um 900 kaupsamningar fengju af-
greiðslu í húsbréfakerfinu á sama
tímabili.
Ríkisendurskoðun segir mikilvægt að
gera sér grein fýrir þeim mun sem er á
lánveitingum úr Byggingarsjóðunum
og húsbréfakerfinu:
Byggingarsjóður lánaði ekki nema
spamaður kæmi á móti. Fjárvöntun
hans var mætt með því að draga úr út-
lánum, sem þar með skapaði biðraðir.
Húsbréfakerfið fari gagnstæða leið.
Því ólíklegt sé að dregið yrði úr útgáfu
húsbréfa þótt ónóg eftirspum væri eft-
ir þeim á verðbréfámarkaði, þar sem
það mundi orsaka samskonar biðröð
og í gamla kerfinu. Niðurstaðan yrði
raunvaxtahækkun og/eða færri fast-
eignaviðskipti.
Hvað varðar áhrif á efnahagskerfið
bendir Ríkisendurskoðun m.a. á að
þrátt fýrir hærri vexti en hjá Bygging-
arsjóð séu húsbréfalán eigi að síður
með hagstæðustu lánum sem al-
menningi standa til boða um þessar
mundir. Ekki sé því ósennilegt að
margir íbúðarkaupendur, sem e.t.v.
þurfa ekki á láni að halda, telji samt
ávinning af slíkum lántökum. „Viðbót-
arfjárþörf í húsbréfakerfið vegna þessa
gæti numið um 4 milljörðum króna".
Sömuleiðis bendir ríkisendurskoðun
á að miðað við óbreytta lánsfjárþörf
ríkissjóðs (11,7 milljarða) stefiii í
mikla eftirspum eftir innlendu lánsfé.
„Við þær aðstæður verður að telja að
erfitt verði að afla nægjanlegs lánsfjár-
magns til húsnæðiskerfisins", segir
Ríkisendurskoðun. - HEI
Bjúgnakrækir
er kominn
í nótt kom í bæinn jóla-
sveinn sem heitir Bjúgna-
krækir, en honum þykja svo
góð bjúgu og pylsur. Bjúgna-
krækir verður á Þjóðminja-
safninu í Reykjavík kl. 11:00 f
dag. í nótt kemur svo tíundi
jólasveinninn til
byggða en hann heitir
Gluggagægir.
Evrópunefnd Alþingis gagnrýnir harðlega sjónvarps-
þætti Ingimars Ingimarssonar um íslandi og EB:
mmjrm m m w m w
Ríkissjonvarpið a
fullu í EB áróðri?
Að undanförnu hefur ríkissjón- þessa gagnrýni og sögðust geta að ræða þrjá valkosti ef íslending-
varpið sýnt þætti sem bera nafnið gert margar athugasemdir við efn- ar vifja tengjast Evrópubandalag-
„ísland í Evrópu“. í þáttunum er istök í þáttunum. inu á annað borð. í fýrsta lagi að
fjallað um ísland og evrópska Halldór Ámason, starfsmaður semja við það tvíhliða, í Öðru lagi
samvinnu í nútíð og framtíð. Á Samstarfsnefndar atvinnurekenda að semja um aukaaðQd í formi
síðustu dögum hefur verið borin í sjávarútvegi, ritaði grein í Morg- hins svokallaða evrópska efna-
fram hörð gagnrýni á þættina og unblaðið síðastliðinn þríðjudag hagssvæðis og í þríðja lagi að
umsjónarmann þeirra, Ingimar þar sem hann gagnrýnir efnistök í sækja um aðild að bandalaginu.
Ingimarsson fréttamann. Páll umræddum sjónvarpsþáttum, Til þess að fjalla um þessa þijá
Pétursson alþingismaður kallar sérstaklega í þættinum sem fjall- kosti verður maður að fara í gegn-
þættina áróðursþætti iýrír inn- aði um sjávarútvegsstefnu banda- um þá möguleika sem f þeim fel-
göngu íslands í Evrópubandalag- lagsins. í lok greinarinnar segir ast og það hef ég gert En það hef-
ið. Ingimar segist ekki taka marka Halldór orðrétt: „Itíkissjónvarpið ur hvergi í þáttunum veríð tekin
á þessarí gagnrýni þar sem henni hefur hlutleysis- og upplýsinga- sú afstaða að best sé iýrír íslend-
fýígi enginn rökstuðningur. skyldu að gegna og mun vonandi inga að sækja um aðild að banda-
Á blaðamannafundi sem Evrópu- fjaJIa eftirleiðis með faglegrí hætti laginu. Hins vegar kemur ýmis-
nefnd Alþingis hélt í gær í tilefni en gert hefur verið í þessum þátt- legt fram í þáttunum þegar farið
af útkomu bókarinnar „ísland og um, um hagsmuni og valkosti fs- yfir þessa kosti, Ld. í viðtölum,
Evrópa'*, kom fram mjög hörð lendinga í samskiptum við önnur sem bendir til þess að fslendingar
gagnrýni á sjónvarpsþættina um ríki.“ fengju hugsanlega meira út úr því
Island í Evrópu og umsjónar- Ingimar sagði í samtali við Tím- að sækja um aðild en að vera
mann þeirra, Ingimar Ingimars- ann að hann gæti ekki tekið mark áfram utan bandalagsins,“ sagði
son. Páll Pétursson alþingismað- á gagnrýni nefndarmanna í Evr- Ingimar.
ur sagði að í þáttunum værí rek- ópunefndinni þar sem henni Inga Jóna Þórðardóttir, formað-
inn mjög ákveðinn áróður fýrir fýlgdi enginn rökstuðningur. ur útvarpsráðs, sagði að engin
inngöngu íslands í Evrópubanda- Hann sagðist hafa reynt að kynna formleg athugasemd hefði borist
Jagið. Hann sagði í hæsta máta í þáttunum sem flest sjónarmið, útvarpsráði vegna sjónvarpsþátt-
óeðlilegt að ríkisstoftiun eins og en jaínframt leitað svara við anna. Hún sagði að rætt hefði ver-
ríkissjónvarpið kostaði gerð slíkra spurningum sem von væri til að ið um þættina í útvarpsráðl Iflct og
þátta. Páll sagði að ekki væri van- vörpuðu nýju Ijósi á málið. Þess ýmsa aðra dagskrárliði og sagði
þörf á að upplýsa og skýra fýrír al- vegna hefði verið lögð áhersla á að hugsanlegt að frekar yrði rætt um
menningi þessi mál, en hann leita álits hjá erlendum mönnum þá á næsta fundi sem verður hald-
sagðist ekki telja sjóvarpsþættina sem gjörþekkja innviði EB og inn á morgun. Inga Jóna sagði
til þess fallna að bæta þar úr EFTA. Ingimar benti á að í sjö- hins vegar að sér væri kunnugt
brýnni þörf. Hjörleifur Guttorms- unda þættinum, sem enn hefur um gagnrýni á þættina. Hún tók
son alþingismaður tók í sama ekki verið sýndur, yrðu kynnt við- fram að sú gagnrýni væri ekld öll
streng og sagði að menn væru horf íslenskra stjómmálamanna. neikvæð, en viðurkenndi að mikið
furðu lostnir yfir því hvemig um- Áttundi þátturinn verður síðan af þeirrf gagnrýni sera hún hefði
sjónarmaður þáttanna matreiddi umræðuþáttur í beinni útsend- heyrt væri af neikvæðum toga.
efnið. Eyjólfur Konráð Jónsson ingu. - EÓ
og Kristín Einarsdóttir tóku undir „í þáttunum er bent á að um er