Tíminn - 28.12.1990, Side 6

6 Tíminn
Föstudagur 28. desember 1990
Tíminri
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin i Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrímsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gislason
SkrifstofurLyngháls 9,110 Reykjavík. Síml: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsimar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddt hf.
Mánaöaráskrift kr. 1100,-, verð i lausasölu kr. 100,- og kr. 120,- um
helgar. Gmnnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Unglingar og umhverfið
Þórólfur Þórlindsson, prófessor í félagsfræði við Há-
skóla íslands, segir í blaðagrein frá athyglisverðri
rannsókn sem hann hefur gert í samvinnu við Reyni
Vilhjálmsson félagsfræðing, á ástæðum og áhættu-
þáttum í notkun áfengis og tóbaks meðal 15 og 16 ára
unglinga. Grein þessa er að fínna í Félagsriti Bindind-
isfélags ökumanna.
Greinarhöfundur skýrir frá því að ýmsar mikilsverð-
ar rannsóknir hafi átt sér stað hér á landi um áfengis-
neyslu unglinga og getur þar sérstaklega rannsókna
Tómasar Helgasonar prófessors og samstarfsmanna
hans, sem vel eru kunnar og yfírgripsmiklar. Þórólfur
segir hins vegar að rannsóknir sínar beinist að því að
geta skýrt áfengisneyslu unglinga út frá félagslegum
rökum, hvemig hún tengist umhverfi og aðstæðum.
Slíkar rannsóknir hafa víða verið gerðar erlendis og
hafa leitt í ljós ákveðnar niðurstöður, sem vert er að
veita sérstaka athygli að því leyti að þær virðast vera
almennar, þ.e. gefa alamenna vísbendingu um að um-
hverfi og félagslegar aðstæður skipti miklu máli í
sambandi við reykingar og áfengisneyslu unglinga.
Um eigin rannsókn sína hér á landi segir Þórólfur
Þórlindsson:
„Niðurstöður þessarar rannsóknar em mjög á sama
veg og niðurstöður erlendra rannsóknarmanna, sem
nefndar vom hér að framan. Helsti munurinn er sá að
í íslensku niðurstöðunum er ekki að finna nein tengsl
milli áfengisneyslu og stéttarstöðu. Annars leiddu
niðurstöður umræddrar rannsóknar til þess að slakur
árangur í námi, áfengisneysla og reykingar fara sam-
an. Eins tengjast áfengisneysla og reykingar nei-
kvæðum viðhorfum til skólans og vinnu með skóla.
Nemendur sem vörðu litlum tíma í heimanám vom
líklegri til þess að neyta áfengis og reykja en þeir sem
vörðu meiri tíma í heimanám.“
„Eins og sjá má af þessari upptalningu,“ segir pró-
fessorinn ennfremur, „er skólinn afar mikilvægur
þegar áfengisneysla er annars vegar. Virk þátttaka
nemenda í skólastarfinu virðist því ekki fara saman
við neyslu áfengis og tóbaks.“
Þá tekur Þórólfur Þórlindsson svo til orða:
„Af öðmm niðurstöðum þessarar rannsóknar má
nefna að unglingar sem stunduðu útivist og íþróttir
neyttu mun síður áfengis og tóbaks en þeir sem lögðu
eldd stund á slíka tómstundaiðju. í reynd má segja að
skipulagt íþróttastarf sé eiii besta vömin gegn neyslu
áfengis og tóbaks sem völ er á. Þessar niðurstöður
benda eindregið til þess að fjárfesting þjóðfélagsins í
aðstöðu fyrir íþróttir skili sér margfalt til baka í heil-
brigðari lifnaðarháttum.“
Margar aðrar athyglisverðar bendingar er að finna í
þessum niðurstöðum um að umhverfi og félagslegar
ástæður ráði umfram annað lífemi unglinga — og
þarf raunar ekki að koma neinum á óvart. Niðurstöð-
umar fela í sér staðfestingu á því sem allir máttu vita,
að umhverfi, samskiptahópar og félagsskapur em
ráðandi þættir í lífsháttum fólks og þá ekki síður ung-
linga.

Fólk vaknar að loknum jólum,
dasað af Bayonne-stónku, sem var
uppgötvuð á föstunnl og auglýst
mltóð sem hinn eínt og sannl jóla-
matur, næstum eins og sjálf Lút-
erstrúin stæði og félii með skin-
kunni. Algjör skortur á ijúpu
þýddi að þessi munnbiti af heiðum
var boðinn á tólf hundruð krónur.
En garala hangifcgötið var affara-
an áður og olli
Það kemur af
sauðkindinni. ef yngra fólk skyldi
ekki vita það, og fiest jafnvel birki-
var ijúpnaleysið ah'ariegasta mat-
aráfaliið fyrír þessi jól og stóð ekki
á spára ura ofveiði og annan djöf-
ulskap, sera sjáifskipaðir náttúru-
vemdarguðir eru uppfulihr raeð
strax og heyrist af aflabrestl, sem
á sérskýringar í náttúrunni sjálfri.
Uanir hafa leyst úr vöntun á hór-
um og sídaWhökum. Þar fást réft-
ir sem heita „falskur héri“ og
„fólsk skjaldbaka'*. Þeir eru mat-
argerðarraenn miklir og asttu að
kcnna okkur að búa til „falska
horfa á vom daglega Fiðlara á þak
inu. Erfiðisverkum
eða Skugga-Svein hefði hann þá
ektó verið eyðilagður raeð forraála
og nýjum tögum. Jafnveí Ævíntýri
á gönguför hefði verið eins og
Guð$ blessun fyrir maga volaða af
Uayonne-skinku. En því var ekki
að heilsa. Vor daglegi Shakespcare
gekk fyrir og var sýndur UI að
gleðja leikara, scm em ekki 1%
inu, sem flestir hafa séð og þurftu
vökustaurar að fylgja. Þannig er
hægt að skara frammúr í leiðind-
Ok atvinnumanna
Við eigum orðið atvinnumenn I
mörgum greinum. Þeir taka gjara-
formálar
Að mat ioknum sneri fólk sér að
andlegu efni. Auðvitaö naut það
jóianna á kristilegan hátt, fór í
kirkjur og hiustaði á textann um
fæðingu Krists, manns og guðs,
eins og stendur einhvers staðar.
Þeir sem efcád fóru f tórtóur opn-
uðu bara fyrir Ríldssjónvarpið, því
Stöð 2 var lokuð. Húu heíur ektó
enn verið gíruð inn á jÓÍahald og
kannski hefur hún ekkert heyrt
um það fyrir pcppinu og kvik-
myndutn um morð og nauðganir.
Kannstó hafa uppamir þar bara
verið að borða „falska rjúpu“.
Strax á jóiadag var svo tetóð til við
hin daglegu störf á sjónvörpunum
af vorum dagíegu formálum cftlr
Svein Einarsson. Hvergl örlaði í
nýmæli í jóiadagskránni, enda
sungu flestir kórar „Nóttín var sú
ágæt ein“, alveg eins og klerkur-
inn frá Eydölum hefðt verið að fá
bókmenntaverðlaun Noröurianda-
Skarað írammúr
í leiðindum
Stöð 2 sýndi þó Pavarotti heldur
en ekfcert en var að öðra leyti
ósköp þreytt. Var eins og verið
vært að undirstrika, að sjónvarps-
fólk ráði varla viö meira en eina
jóladagskrá í einu. Alveg er auðséð
að Ríkissjónvarpinu er stjómað af
formálaglöðu ieíkhúsfóltó. Leikrit
eftir Shakespeare sætír engum
tfðindum. En leíkhúsfólk er enda-
laust hrifið af meistaranum og
getur horft á hann fyrir sig aftur
og aftur. Fyrir okkur hin verður
hann tíðum aö ofleiknum orð-
gnóltarfossi, sem hér þykhr svo
mertóiegur f ieiklisl. Gaman hefði
verið að sjá uppfærsiu Nýársnæt-
urinnar eftir Indriða Einarsson,
atvinnumennskan eftirsóknar-
verð. Henni fylgir vald og titiatog
og óskoraður réttur til að
skammta fóltó þaö sem kaiia má
„hugðarefni atvinnumanns'*. En
okkur í almenningnum varðar
ekkert um þessa atvinnumenn. Vtð
spytjum að ieikslokum. eins og
núna eftir jólin. þcgar vlð höfum
sjónvörpum. Vlð viljura ckki for-
mála manna, sera hafa ekkert að
segja okfcur og við viijum íslenskt
efni ájólum, í stað sífeiidra endur-
tekinga á eriendu efní sem í sum-
um tfifeilum er svo sérhæft að það
getur ekki kaiiast skemmtun
nokkurs manns. Atvinnumenn era
fyrir þá. Indriði Efnarsson var re-
vlsor, en hann samdi Nýársnóttina
án þess að vcra atvinnumaður t
leiklist. Mattbías Jochumsson var
prestur. Hann samdi Sfcugga-
Svein, sem var engin messa. Þeir
sem stfeilt eni að sýna iýðnum
hvað þeir eru mítóir atvinnumenn,
eru eitthvað skertír og ættu ekki
að fást við almannatækf. Garri
Hjartalag skynseminnar
í hástemmdri og útbólginni rétt-
indabaráttu nútímans er aðeins einn
maður sem hefur réttiætiskennd og
burði til að benda á gróf og miskunn-
arlaus mannréttindabrot sem framin
eru í stórum stíl af langskólagengn-
um uppum, sem „hafa tölvur í hjarta-
stað“.
Magnús L. Sveinsson, formaður
Verslunarmannafélags Reyfcjavíkur,
er eini launþegaforinginn og stjóm-
málamaðurinn sem gengið hefur
fram fyrir skjöldu og bent á þá sví-
virðu sem viðgengst í æ ríkara mæli
að fúllorðnir starfsmenn eru reknir
miskunnarlaust frá fyrirtækjum til að
rýma fyrir dægurlagakynslóðinni,
sem nýbakaðir viðskiptafræðingar,
sem trúað er fyrir hverju fyrirtækinu
og stofnuninni af annarri, telja að ein
sé fær um að leysa störf af hendi.
Mest ber á þessu í verslunar- og
þjónustufyrirtækjum og brennur því
heitar á formanni VR en öðrum í for-
ystusveitlaunþega.
Magnús vakti máls .á þessu mis-
kunnarlausa misrétti á sambands-
stjómarfúndi ASÍ fyrr í vetur. Erindi
háns birtist í félagsblaði VR um jólin
og ætti að vera öðrum launþegafor-
kólfúm holl lesníng.
Tíminn birti frétt um efnið rétt fyrir
jólin og kemur þar fram kjaminn í
boðskapformanns VR: ,MiWu skiptir
að manneskjutegir stjómarhættir
séu viðhafðir í fyrirtækjum, en kald-
rifiaðir rharkaðshyggjumenn með
tölvur í hjartastað fái ekki aðfesta hér
rætur."
Stjómum stofnana og fyrirtækja
skal hér bent á að í Japan varast úrri-
svifamiklir stórathafnamenn að ráða
viðskiptafræðinga og endurskoðend-
ur til að stjóma fyrirtækjum sínum,
telja aðra til þess miklu ferari. Þar er
rekstur fyrirtækja yfirleitt í sæmilegu
lagi og hefð er fyrir því að atvinnuör-
yggi eldri starfsmanna er tryggt og er
afkoma þeirra því ömggari sem þeir
hafa starfað lengur hjá fyrirtækinu.
Jökulköld markaðshyggja íslensku
viðskiptauppanna er langt frá því að
vera trygging fyrir betri rekstri fyrir-
tækjanna, enda em þeir að sýna vald
en ekki stjómlist með því að ryðja
reyndum starfsmönnum út til að
rýma fyrir verðugum aldursflokkum,
sem engan tíma hafa til að bíða eftir
upphefð og stöðuhækkunum.
Fylgifiskur þess geðslags sem rán-
dýrar og ríkisreknar viðskiptadeildir
ala upp í nemendum sínum á kostn-
að skattborgara er atvinnuleysi með-
al fullorðinna. örðugt er fyrir þá sem
orðnir eru fertugir að fó vinnu og
nær ómögulegt fyrir fimmtuga og
eldri.
Það skiptir engu máli hve ferir þeir
eru og starfsamir. Ungviðið heimtar
gamlingjana burtu, helst úr augsýn.
Fertugir og eldri láta þetta viðgangast
og þora ekki einu sinni að kvarta.
Allt gæti þetta verið í lagi ef afsláttar-
starfskrafturinn yfir fimmtugu ætti
sér einhverja afkomumöguleika. En
svo er ekki. Þeir sem búa við öryggis-
leysi frjálsa vinnumarkaðarins kom-
ast ekki á eftirlaun fyrr en um sjötugt
Frjálsu atvinnuleysingjamir fá engar
launahækkanir á sinn lífeyri, eins og
starfsfólk opinberra stofnana og
banka. Er því hætt við að einhverjir
frjálsir launþegar verði orðnir mittis-
mjóir þegar þeir loks komast á lang-
þráð eftirlaun og að þau verði orðin
rýr þegar þar að kemur.
Ekkert mannréttindaríki býður upp
á eins léleg 1 ífeyrisskilyrði og ísland.
Er þá átt við frjálsa vinnumarkaðinn
og öryggislausa.
Ef uppaliðið sem ryður starfskarfti
langt um aldur ffarn út í vonleysið
mundi taka að sér að standa undir
mannsæmandi lífeyri þeirra sem fara
að nálgast sín efri ár, væri allt í lagi að
láta fólk ljúka sinni starfsævi mun
fyrr en þursamir sem ráðskast með
lífeyrissjóðina gera ráð fyrir. En með-
an svo er ekki er sæmara að leyfa fólki
með óbilaða starfsorku að sinna sín-
um störfúm í'ffiði fyrir kaldrifjuðum
markaðsbjálfúm sem öllu þurfa að
breyta breytinganna vegna.
Það er helvíti hart að lið þetta fer að
ráðskast með aevi og framtíð einstak-
linga og fyrirtækja án þess að þurfa að
svara noldcurs staðar fyrir gjörðir sín-
ar eða gefa skýringu á gerræðislegum
stjómunaraðferðum.
Áður var minnst á Japan og hvaðat
víti þar er að varast í stjómun fyrir-
tækja. í Bandarfkjunum er núna ein
starfstétt sem á við hvað mest at-
vinnuleysi að stríða og fér það vax-
andi. Það eru langskólagengnir við-
stóptafræðingar og þeir sem- hafa
glaesileg próf í einhverju sem kallað
er stjómun fyrirtækja (Busines?
Administration).
Tölvumar hafa komist að því að þeir
eru óferir um að stjóma.
Það er ekki endilega hjartalagið
heldur vitið sem sýnir að kaldrifjuð
uppastjóm í anda markaðshyggju
ieiðir til ófamaðar.
OÓ