Tíminn - 28.12.1990, Blaðsíða 8

Tíminn - 28.12.1990, Blaðsíða 8
8 Tíminn Föstudagur 28. desember 1990 Upplýsingabók um íslenska samtíð — sem á að varpa nýju ljósi á þjóðlífið Ein helsta nýjungin á bókamark- aðinum á þessu hausti er nýstár- leg upplýsingabók um marg- breytileg svið íslensks þjóðfélags sem bókaforlagið Vaka-Helgafell gefur út. Þetta er fyrsta íslenska alfræðiár- bókin en slíkar upplýsingabækur hcifa þótt ómissandi í öllum ná- lægum löndum í áratugi og eru metsölubækur á hverju ári. Bókin heitir ÍSLENSK SAMTÍÐ, Alfræðiárbók Vöku-Helgafells 1991. Hún er 364 síður að stærð, öll litprentuð. Meginmarkmið forlagsins með útgáfu þessarar nýstárlegu al- fræðiárbókar er að veita lands- mönnum aðgang að nýjum og handhægum upplýsingum um sem flest svið íslensks þjóðlífs í nútímalegu formi — og á viðráð- anlegu verði. íslensk samtíð mun koma út ár- lega með nýju efni og munu bækurnar smám saman mynda íslenskt alfræðiritsafn með að- gengilegum fróðleik um ísland og íslenskt þjóðlíf þar sem hver bók verður spegill síns tíma. Um 1100 íslendingar koma við sögu í íslenskri samtíð 1991 og atriðisorð bókarinnar eru um 3000. Á vegum Vöku-Helgafells hefur verið unnið að þessu útgáfuverk- efni í allmörg ár og ekkert verið til sparað að gera bókina sem best úr garði. Lokaspretturinn við verkið hefur staðið á annað ár og talsvert á annað hundrað manns lagt þar hönd á plóginn við efnisvinnslu, myndaöflun og gerð skýringarmynda, að ógleymdum þeim fjölda sem unnið hefur að hönnun bókar- innar, litgreiningum, prent- vinnslu og bókbandi. Ætlunin er að ÍSLENSK SAMTÍÐ 1991 marki upphaf nýs bóka- flokks og ein bók komi út árlega héðan í frá með nýju og endur- skoðuðu efni. Með alfræðistíl og myndrænni framsetningu efnisins er reynt að koma til móts við nútímafólk sem vill átta sig fljótt á þeim fróðleik sem leitað er að. Þá er lögð áhersla á að setja efnisatriði í nýtt samhengi, skoða og skil- greina hina fjölmörgu þætti dag- legs lífs sem lítill gaumur er gef- inn í erli dagsins og færa lesend- um margvíslegar notadrjúgar upplýsingar. Ritstjóri verksins er Vilhelm G. Kristinsson fréttamaður, en hann hefur komið víða við á sviði fjöl- miðlunar undanfarna tvo ára- tugi, meðal annars verið blaða- maður og fréttastjóri hjá Alþýðu- blaðinu, frétta- og dagskrárgerð- armaður við Ríkisútvarpið í ára- tug og síðar á Stöð 2. Aðrir í ritstjórn íslenskrar sam- tíðar 1991 eru Bryndís Kristjáns- dóttir, Kristinn Amarson, Ólcifur Ragnarsson og Þórarinn Frið- jónsson. Helstu heimildarmenn og samstarfsaðilar um útvegun efnis og upplýsinga í bókina eru um 150. í fyrri hluta ÍSLENSKRAR SAM- TÍÐAR1991 eru raktir helstu at- burðir sem gerst hafa á fyrri hluta þessa árs í máli og mynd- um. í síðari hlutanum, sem er mun viðameiri, er að finna fjölþættar samtímaupplýsingar um íslenskt þjóðlíf undir ótrúlegum fjölda uppflettiorða í stafrófsröð. Efnið er sett fram í alfræðistíl, en hver upplýsingagrein er þó alveg sjálfstæður efnisþáttur sem getur skipst í nokkra hluta sem eiga að vera áhugaverðir aflestrar hver um sig. Aftast í bókinni er ítarleg atriðis- orða- og nafnaskrá í stafrófsröð. Uppflettiorðum bókarinnar er að auki skipað í nokkra megin- flokka í atriðisorðaskránni til þess að auðvelda fólki að öðlast yfirsýn yfir viðkomandi mála- flokk. Sem fyrr sagði ritstýrir Vilhelm G. Kristinsson fréttamaður bók- inni ÍSLENSK SAMTÍÐ, en efni er fengið frá hundruðum einstak- linga, fyrirtækja og stofnana. En textinn er ekki einráður. Um 600 myndskreytingar eru í bók- inni, ljósmyndir, skýringarmynd- ir og myndrit. Nánar tiltekið eru ljósmyndimar samtals 343, tölvuunnar skýringarmyndir um 80, teikningar og merki um 50 og margvíslegar töflur um 150. Gunnar V. Andrésson, blaðaljós- myndari á DV, annaðist val myndefnis í bókina og hefur tek- ið fjölda mynda sem hana prýða. Ágúst Þorgeirsson hjá Teikni- þjónustunni Tölvumyndum hafði umsjón með gerð skýring- armynda sem skipta tugum í bókinni. Gísli}. Ástþórsson teiknaði talsvert af myndum fyr- ir bókina. ÍSLENSK SAMTÍÐ, alfræðiárbók Vöku- Helgafells, mun koma út árlega og mynda bækumar smám saman íslenskt alfræðirit- safn. í næstu bók, ÍSLENSKRISAM- TÍÐ1992, verður síðan fréttaann- áll frá 1. júlí 1990 til 30. júní 1991. í uppflettikaflanum verða þá nýj- ar grundvallarupplýsingar af fjölþættum toga, auk þess sem ýmsir málaflokkar sem finna má í ÍSLENSKRI SAMTÍÐ 1991 verða skoðaðir frá öðmm sjónar- hóli. Þannig er hugmyndin sú að með því að safna bókunum geti lesendur bætt stöðugt við gagn- legan upplýsingabanka um sam- tíð sína, auk þess sem bækumar verða þegar frá líður eins konar spegill síns tíma. {SLENSK SAMTÍÐ1991 er að öllu leyti unnin á íslandi. Hönn- un bókarinnar og uppsetningu efnis önnuðust Olafur Ragnars- son og Vilhelm G. Kristinsson. Kápuútlit var unnið hjá Hvíta húsinu hf. og Vöku-Helgafelli hf. Korpus hf. annaðist litgreiningar og filmuvinnslu bókarinnar í samvinnu við G. Ben. prentstofu hf., en það fyrirtæki sá um um- brot, prentun og bókband. ÍSLENSK SAMTÍÐ 1991 er boðin á sérstöku kynningarverði til ára- móta, — aðeins 2.986 krónur. Jólasveina- prakkarar og Sögur fyrir svefninn nr. 2 Tvær nýjar sögusnældur Heið- dísar Norðfjörð. Hörpuútgáfan hefur gefið út tvær nýjar sögusnældur fyrir böm. Sögumaður er Heiðdís Norðfjörð. — Bamasögur á snældum njóta vaxandi vinsælda og em kærkomin hvfld frá sjón- varpi; einnig auka þær tilfinn- ingu bamanna fyrir íslensku máli. Flutningur Heiðdísar Norð- fjörð er vel kunnur og glæðir sögumar Iífi og eykur þannig gildi þeirra. Sögur fyrir svefninn nr. 2: Að klæða fjallið (Bjömstjeme Bjömson), Litli brúni fuglinn (endursögn Gréta Guðmunds- dóttir), Þegar furan ákvað að una glöð við sitt (endursögn úr sænsku), Andvaka kóngsdóttir (gamalt ævintýri), Hamingju- blómið (Jóhanna Brynjólfsdóttir), Mídas konungur (grískt ævin- týri), Konungssonurinn ham- ingjusami (Oscar Wilde). J ólasveinaprakkarar: Jólasveinarabb (um íslenska jóla- sveininn), Jólasveinamir (kvæði Jóhannesar úr Kötlum), Afmælis- veisla hjá Askasleiki (höf. ókunn- ur), Grýla og jólasveinamir (Guðrún Sveinsdóttir), Skóla- jólasveinar, Jólasveinarabb (sænski jólasveinninn), Heim- sókn jólasveinsins (ævintýri), Jólasveinarabb (enskir jólasvein- ar), Jólasveinarabb (ævintýri), Rudolf — rauðnefjaða hreindýr- ið (amerískt ævintýri). Sögumaður: Heiðdís Norðfjörð. Tónlist: Gunnar Gunnarsson. Tæknimaður: Bjöm Sigmunds- son RÚVAK. Hljóðritun: Hljóð- riti, Hafnarfirði. Myndskreyting: Brian Pilkington. Með kveðju frá Sankti Bern- harðshundinum Halldóri íslendingar í þjónustu þriðja rík- isins í bók þessari segir frá njósnum Þjóðverja hér á landi í heimsstyrj- öldinni síðari. Annars vegar er um að ræða tilraunir til að senda njósnara hingað til lands með kafbátum og vélbáti, en hins veg- ar er hið svokallaða „Arctic- mál". Fram að þessu hefur lítið verið fjallað um mál þessi opin- berlega, en hér em þau rakin ít- arlega, og er í þeirri umfjöllun að mestu leyti stuðst við opinber gögn, sem ekki hafa verið birt áð- ur. Þar koma fram nýjar upplýs- ingar um njósnamál þessi. í inngangskafla bókarinnar segir lítillega frá njósnum Þjóðverja hér á landi í heimsstyrjöldinni fyrri, og leiddir em fram á sjón- arsviðið tveir Þjóðverjar, sem dvöldu hér á landi á þriðja og fjórða áratug aldarinnar og áttu eftir að koma við sögu í sam- bandi við njósnir á íslandi á stríðsámnum. Einnig er gerð grein fyrir umsvifum Þjóðverja hér á landi á fjórða áratugnum, umfangsmikilli upplýsingaöflun þeirra og njósnum Gerlachs ræð- ismanns, sem hafði leynilega sendistöð í ræðismannsbústaðn- um. Árið 1941 hóf þýska leyniþjón- ustan skipulega starfsemi í þá vem að veiða íslendinga, sem búsettir vom í Þýskalandi og Danmörku, í net sín. Því starfi stjómaði leyniþjónustumaðurinn dr. Hellmut Lotz, sem hafði dval- ist hér á landi á á> < 1928-30 við rannsóknir á sac-cijársjúk- dómum. Hann og samstarfs- menn hans leituðu uppi fjöl- marga íslendinga í Þýskalandi og Danmörku og reyndu að vinna þá á sitt band. í þessari viðleitni naut dr. Lotz aðstoðar tveggja ís- lendinga, sem vom búsettir í Danmörku. í bókinni er því lýst, hvaða aðferðum var beitt til að vinna íslendingana á band þýsku leyniþjónustunnar, sagt frá þjálf- un þeirri, sem þeir fengu, hvaða verkefni þeir áttu að vinna og gerð grein fyrir heimferð njósn- aranna og hvemig tókst til um njósnaleiðangra þessa. AIls er vitað með vissu um átta menn, sem Þjóðverjar sendu hingað til lands til að njósna, en grunur leikur á, að tveir til viðbótar hafi komið í sama skyni. Nokkrir sak- lausir menn flæktust í njósnamál þessi og vom hafðir í haldi hjá Bretum mismunandi lengi, allt upp í 11/2 ár. Segja má, að njósnamál þessi hafi fengið alló- væntan endi árið 1967, þegar dr. Lotz kom í heimsókn hingað til lands og vildi endumýja kynnin við nokkra af þeim mönnum, sem hann hafði sent hingað til að njósna. í desember 1941 sigldi seglskipið Arctic, sem var í eigu fiskimála- nefndar, til Vigo á Spáni með hrognafarm og átti að flytja ap- pelsínur til baka. Löng töf varð á því, að appelsínufarmurinn bær- ist til Vigo, og varð þessi dráttur afdrifaríkur. Útsendarar þýsku leyniþjónustunnar í Vigo hótuðu skipstjóra og loftskeytamanni á Arctic að sökkva skipinu og drepa alla áhöfnina, ef þeir tækju ekki loftskeytatæki um borð og sendu Þjóðverjum veðurfréttir á leiðinni heim. Skipstjóri og loft- skeytamaður neyddust til að verða við þessari kröfu, en bresk hemaðaryfirvöld komust á snoð- ir um skeytasendingamar og handtóku skipverjana á Arctic. Meðferð sú, sem þeir fengu hjá Bretum, var vægast sagt mjög harkaleg, og var píslarganga áhafnarinnar á Arctic með mikl- um eindæmum. Skipverjum var haldið í algerri einangmn, og fengu hvorki íslensk stjómvöld né ættingjar þeirra að hafa sam- band við þá. Auk hinna opinbem skjala um Arctic-málið, sem vitn- að er til í bókinni, er þar einnig birt nýleg frásögn Jens Pálssonar loftskeytamanns, þar sem fram kemur hans hlið á málinu. Tveir saklausir menn flæktust í Arctic- málið, og segir annar þeirra, Hallgrímur Dalberg fyrrverandi ráðuneytisstjóri, frá því með hvaða hætti það gerðist, og hann lýsir einnig fangavistinni í Eng- landi og yfirheyrslum þar. Höfundar bókarinnar em Ön- undur Bjömsson og Ásgeir Guð- mundsson. Bókin „Með kveðju frá Sankti Bemharðshundinum Halldóri" er 320 bls., prentuð í Prentstofu G. Ben. Jódynur II. bindi Árið 1988 kom út fyrsta bindi af ritverkinu Jódynur, sem hlaut mjög góðar viðtökur og staðfestir það hinn almenna áhuga fyrir meiri kynnum af þessum lands- hluta, sem þar er fjallað um, Austur- Skaftafellssýslu. Hestar, menn og svaðilfarir vom hluti af daglega lífinu og um það vilja menn fræðast. í þessu bindi Jó- dyns er fjöldi greina sem allar em tengdar homfirska hestinum og því nána sambandi sem myndast hefur milli fólksins og hestsins. Meðal efnis er grein eft- ir Egil Jónsson, „Til móts við nýja öld", Þorkell Bjamason skrifar um ræktun homfirskra hrossa, Steinunn B. Sigurðardóttir um Hólahestana, Guðmundur Jóns- son um Fomustekkahrossin, Steinþór Gestsson um áhrif horn- firskra hesta á hrossarækt í Ár- nessýslu, Úlfar Antonsson um hesta og fólk í Ámanesi, Sævar Kristinn Jónsson um Mýrahross- in og Óskar Indriðason um Blakk 129. Eins og í fyrsta bindinu hefur þessi bók að geyma fjölda greina um baráttu manna og hesta við náttúmöflin og má þar m.a. nefna íslandsævintýri, sem er ferðasaga enskra vísindamcmna á Vatnajökul árið 1932, Björgun úr Jökulsá í Lóni eftir Sigrúnu Ei- ríksdóttur, Ein á ferð yfir Skeið- arársand eftir Öm Ó. Johnson, Minnisstæð fjöruferð eftir Sigurð Bjömsson, Þorbergur Þorleifsson eftir Steinunni B. Sigurðardóttur, Fararheill í ferðum tveim eftir Þorstein Jóhannsson í Svínafelli og er þá aðeins hluti greina upp- talinn. Egill Jónsson bjó bókina til prent- unar. Prentun og bókband: Prent- verk Odds Bjömssonar, sem einnig gefur bókina út. Hetjusaga Komin er út bókin „Mér leggst eitthvað til", eftir Jónínu Micha- elsdóttur. Styrktarsjóður Sól- heima gefur bókina út. „Mér leggst eitthvað til" er um brautryðjandann og baráttukon- una Sesselju Sigmundsdóttur, stofnanda Sólheima — gleði hennar og sorgir, ótrúleg afrek og sálarstyrk, áralanga baráttu við kerfið, sigur að lokum og viður- kenningu samfélagsins. í kynningu Styrktarsjóðs Sól- heima segir: Glæsileg ung kona kemur til ís- lands 1930 eftir margra ára nám og þjálfun í uppeldismálum í Evrópu. Hún reisir heimili fyrir munaðarlaus og vanrækt böm á afskekktri jörð í Grímsnesi og setur jafnframt á stofn fyrsta heimili fyrir þroskahefta á ís- landi. Hún fer nýjar leiðir í starfi sínu. Er frumkvöðull í lífrænni ræktun og grænmeti er uppistað- an í fæðinu á Sólheimum. Kerfið snýst gegn henni. Allt er gert til að hrekja hana frá Sól- heimum. Hún þarf að sækja rétt sinn fyrir dómstólum og áður en niðurstaða er fengin setur ríkis- stjóm íslands bráðabirgðalög til að ná af henni heimilinu. Aðförin mistekst og Sesselja stendur uppi sem sigurvegari. Lífsstarf þessarar konu er ein- stakt og örlagasaga hennar og fallegt samband við þýskan lista- mann og kennara lætur engan ósnortinn. „Mér leggst eitthvað til" er 320 blaðsíður. Margar myndir em í bókinni. Sameinaða auglýsinga- stofan hannaði kápu. Prentsmiðj- an Oddi prentaði.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.