Tíminn - 18.01.1991, Qupperneq 5

Föstudagur 18. janúar 1991
Tíminn 5
Drottning fjallanna lætur til sín taka:
Heklugos er hafið
eftir 10 ára hlé
Um klukkan 17 í gær hófst eldgos í Heklu. Mikið hraun rann úr
þremur sprungum og virtist ein þeirra einna stærst. Mikill hraun-
straumur var sunnanmegin í eldfjallinu. Eftir klukkutíma eldgos
hafði gosmökkurinn náð um 12 kílómetra hæð.
Heklugos gera að jafnaði lítil boð á
undan sér og það átti við um þetta
gos. Fólk sem býr í nágrenni við eld-
fjallið varð vart við megna brenni-
steinsfýlu eftir hádegið. Fólkið hélt í
fyrstu að fylan kæmi úr Eyjafjallajökli
vegna þess að vindátt stóð af suð-
vestri. Smáskjálftar komu fram á
jarðskjálftamælum um 20 mínútur
fyrir fimm í gær. Um klukkan fimm
urðu skjálftamir stærri og tíðari. Svo
virðist sem að gosið hafi byrjað um
svipað leyti.
Strax og gosið byrjaði kom mjög
mikið hraun upp úr sprungu sem
náði ffá austri til vesturs. Mestur
hraunstraumur var sunnanmegin í
fjallinu. Gos var einnig úr fjalls-
toppnum og álengdar var sem fjallið
logaði. Gosmökkurinn náði fljótlega
yfir 12 kflómetra hæð. Óveruleg aska
féll í byggð, enda var vindáttin suð-
læg þannig að aska lagði yfir hálend-
ið til austurs og norðurs. Við Hraun-
eyjarfossvirkjun, fyrir norðvestan
Heklu, varð vart við öskufall milli
klukkan sex og sjö. Öskufall byrjaði í
Bárðardal um klukkan níu í gær-
kvöldi.
Gosið sást víða að. Vestmannaeying-
ar sáu vel bjarmann í norðri. Frá
Kirkjubæjarklaustri, Surtsey, Reykja-
vík og vestan frá Mýmm sást ljós-
rauður bjarmi á himni. Bændur í
Landssveit sáu gosið best. Sigríður
Theódóra Sæmundsdóttir, húsfreyja
á Skarði í Landssveit, sá vel hraun-
strauminn í hlíðum Heklu. Hún sagði
að eldurinn væri mikill og mikill
hraunstraumur úr tveimur gígum.
Hún sagði að drunur frá gosinu væru
ekki miklar.
Sigríður sagðist ekki hafa fundið
mikla jarðskjálfta fyrir gosið. Hún
sagði kunnuga menn í Landssveit
segja að minni jarðskjálftar fylgi gosi
ef gossprungan opnast vel í upphafi.
Sigríður sagðist telja að gosið væri
ekki ólíkt eldgosinu sem varð árið
1980. Hún sagði að aðstæðumar nú
væru aðrar en þá og því erfitt að bera
gosin saman. Gosið 1980 hófst
skömmu eftir hádegi 17. ágúst og
birtuskilyrði því ailt önnur. Gosið þá
var mjög kröftugt til að byrja með, en
mestur kraftur var úr gosinu eftir
rúman hálfan sólarhring.
„Þetta er ekki ógnvekjandi ennþá og
við erum ekki í neinni hættu. Þetta
er þriðja gosið sem ég sé í þann tíma
sem ég hef búið hér þannig að maður
er farinn að kannast við þetta. Þetta
gos kemur á miklu betri árstíma en
árin 1970 og 1980. Nú eru allar
skepnur á gjöf og við höfum haft á
orði að það sé ágætt að Hekla opni sig
núna úr því að hún þarf að vera að því
á annað borð. Hún verður þá kannski
til friðs næstu ár,“ sagði Sigríður.
Guðmundur Sigvaldason jarðfræð-
ingur sagði margt benda til að gosið
væri ekki ólíkt gosinu 1980, kannski
heldur meira ef eitthvað er. Hann
sagði að þó að menn væm að bera
þetta eldgos saman við gosið 1980
þýddi það ekki að menn ættu að búast
við jafnstuttu gosi. Um lengd gossins
væri ekkert hægt að segja. Guðmund-
ur sagði þetta gos ólíkt gosinu mikla
1947, en þá varð sprenging í fjallinu
og öskufall mjög mikið. Gosmökkur-
inn komst þá í 25 kílómetra hæð, eða
meira en helmingi hærra en mökkur-
inn hefur komist í í þessu gosi fram
til þessa.
Guðmundur sagði að óvenjulega
stuttur tími væri milli gosa í Heklu í
seinni tíð. „Það er greinilegt að þessi
eldstöð hefur eitthvað breytt um
hegðun frá þeim tíma sem við höfum
heimildir um. Gosið 1970 féll vel inn
í það mynstur sem menn þekktu, en
gosið 1980 og smágosið 1981 komu
óvænt og þetta gos breytir mynstrinu
algerlega. Ég held hins vegar að það
sé mjög erfitt að koma með einhverj-
ar stórar skýringar á breytingu á eld-
virkni á þessu svæði."
Heklugos gera ekki boð á undan sér.
Er borin von að jarðvísindamenn geti
nokkurn tímann spáð fyrir um
Heklugos?
„Nei, því vil ég ekki slá föstu. Það er
fleira en jarðskjálftamælingar sem
geta sagt fyrir um gos. Það hefur ekki
verið reynt að setja á Heklu nein tæki
sem gætu nýst við að segja fyrir um
líkur á gosi. Þetta segir í sjálfu sér
ekkert um getu eða vanmátt jarðvís-
indamanna að segja eitt eða neitt um
Heklugos," sagði Guðmundur.
Tálið er að Hekla hafi gosið 16 sinn-
um áður frá því að land byggðist, fyrst
árið 1104 en það gos lagði Þjórsárdal
í eyði. Á 20 öld hefur Hekla gosið fjór-
um sinnum áður. Gosið 1947-1948
stóð í 13 mánuði og var gríðarstórt.
Hekla gaus aftur árin 1970, 1980 og
1981. Öll voru þessi gos í minna lagi.
Hekla er 1491 metra hátt. Fjallið er í
reynd 10 kílómetra langur eldhrygg-
ur sem liggur frá suðvestri til norð-
austurs. Gossprunga er eftir hryggn-
um endilöngum, alls um 40 kíló-
metra löng, og nær hún langt út fyrir
fjallið.
Hekla gýs bæði gjósku og hrauni og
hefur gjóskan valdið miklu tjóni á
gróðri í aldanna rás. Mikil hætta er á
að skepnur drepist sem éta gras sem
hefur orðið fyrir flúoreitrun, en vart
varð við slíka eitrun eftir gosið 1970.
Fé er nú á húsum og er þess vegna
ekki í hættu. Að jafnaði tekur nokk-
urn tíma fyrir jarðveg og gróður að
jafna sig eftir Heklugos.
Almannavamir voru með viðbúnað
í gær, en ekki var gripið til neinna
sérstakra ráðstafana vegna eldgossins
enda þótti ljóst að fólki væri ekki
hætta búin. Lögreglan beindi því til
fólks í gær að leggja ekki af stað í átt
að eldstöðvunum vegna þess að færð
var slæm, hálka og talsverður snjór. -
EÓ
Ólafur V. Noregskonungur.
Ólafur
Noregs-
konungur
látinn
Ólafur V. Noregskonungur
lést í gærkvöldi, 87 ára gam-
all. Ólafur var elsti konungur
í heimi og hafði átt við heilsu-
brest að stríða um hríð. Bana-
mein hans var hjartaáfali.
Haraldur, sonur Ólafs, hefur
nú tekið við konungdömi í
Noregi.
Tryggingastofnun ríkisins:
Endurgreiðslur á kostnaði
vegna tannréttinga hafnar
TVyggingastofhun ríkisins hefur haf-
ið endurgreiðslur vegna tannréttinga,
sem hófust á tímabilinu 1.11.1989 til
31.12.1990. í fréttatilkynningu frá
TVyggingastofnuninnni segir að þess-
ar endurgreiðslur séu samkvæmt
sömu reglum og giltu fram til
1.11.1989, þannig að greiddur er
helmingur kostnaðar.
Utan Reykjavíkur annast umboðs-
menn Try ggi ngastofnu nar endur-
greiðslurnar. í Reykjavík skulu menn
snúa sér til afgreiðslu TVyggingastofn-
unar að TVyggvagötu 28. Reikningar
skulu hafa borist fyrir 1. mars nk.
Áfallinn kostnaður frá og með
l.janúar 1991, vegna tannréttinga
sem hófust eftir 1.11.1989, verður
endurgreiddur samkvæmt mati á þörf
fyrir tannréttingar í hverju tilviki fyrir
sig. Reglugerð vegna þessa verður gef-
in út innan skamms og kynnt í fjöl-
miðlum.
I fréttatilkynningunni er fólki einnig
bent á það að athuga að kostnaður
vegna tannréttinga, sem hófust fyrir
1.11.1989, verður áfram endurgreidd-
ur samkvæmt reglum, er þá giltu.
Listinn tilbúinn
Kjördæmisráð Alþýðuflofcksins á
Reyfcjanesi hefur gengið frá fram-
boðslista flokfcsins fyrir fcomandi
kosningar. í fyrsta sætí er Jón Sig-
urðsson, alþingismaður og ráð-
herra, í öðru sæti Karl Steinar
Guðnason aiþingismaður og í þriðja
sætí Rannveig Guðmundsdóttir al-
þingismaður. Næstu menn á listan-
um eru Guðmundur Ámi Stefáns-
son, Petrína Baidursdóttír, Jón
Gunnarsson, Gizur Gottskálksson,
Ema Friða Berg, Gréta Aðalsteins-
dóttir og Þráinn Hallgrímsson.
Dýraverndunarfélag íslands:
VILL AÐ M.H. HÆTTIAÐ NOTA
ROTTUR VIÐ KENNSLU
Stjóm Sambands dýravemdunarfé-
lags íslands og Starfshópur gegn
dýratilraunum hefur ósfcað eftír því
að hætt verði að nota lifandi rottur
við kennslu í sálarfræði í Mennta-
skólanum við Hamrahlíð.
,Að því er stjórn SDÍ veit best er
Menntaskólinn við Hamrahlíð eini
framhalds- eða menntaskólinn á
landinu sem notar lifandi dýr við til-
raunir. Við gerum okkur grein fyrir
því sjónarmiði að nemendur þurfi að
komast í tæri við vísindalegar að-
ferðir og vinnubrögð sem þeir vissu-
lega gera með þessum tilraunum.
Engu að síður erum við andsnúin
þessum tilraunum vegna þess að
þær eru ill meðferð á dýrunum.
Rotturnar eru hafðar í litlum búr-
um. Þær eru sveltar fyrir tilraunir.
Einnig þekkjum við dæmi þess að
matargjöf yfir helgi hafi alveg mis-
farist," segir í bréfi sem Dýravemd-
unarfélagið sendi Sverri Einarssyni,
rektor M.H.
Sverrir Einarsson, rektor M.H.,
sagði í gær að hann væri með málið
í skoðun. „Ég mun ekki taka afstöðu
fyrr en sálfræðideildin er búin að
skila greinargerð um málið". Sverrir
sagðist ekki vita til þess að rotturnar
hefðu verið misnotaðar í neinum til-
raunum og hann hefði heldur ekki
orðið var við að nemendum þættu
tilraunirnar eitthvað óhugnanlegar,
heldur þvert á móti virtust tilraun-
imar hafa aukið áhuga nemenda á
sálarfræði sem væri mjög vinsælt fag
f skólanum. Að sögn Sverris er bréf
Dýraverndunarfélagsins fyrsta óskin
um það að leggja þessar tilraunir
niður síðan á þeim var byrjað í M.H
fyrir mörgum árum.
Sigurður Sigurðarson, dýralæknir á
Keldum, sagði að yfirleitt væri erfitt
að komast hjá tilraunum með lifandi
dýr og í sumum tilfellum væru slíkar
tilraunir nauðsynlegar en bætti við að
sjálfsagt væri notað meira af dýmm
til tilrauna en ástæða væri til. „Sjálf-
sagt er að vera mjög íhaldssamur í
þessu sambandi og það skiptir höfúð-
máli að þannig sé staðið að því, ef
menn eru með lifandi dýr, að það sé
fariö eins vel með skepnumar og
mögulegt er. Það getur líka haft áhrif
á nemendur að skynja að það sé verið
að kvelja dýrin. Frá sjónarhóli kenn-
ara er hins vegar skiljanlegt að hann
reyni að nota þær aðferðir sem vekja
mestan áhuga hjá nemendum en í
dýravemdunarlögum stendur hins
vegar að ekki skuli nota dýr til til-
rauna ef aðrar aðferðir séu jafngóðar."
Dýravemdunarfélagið telur greini-
lega að tilraunir M.H. með rottur séu
óþarfar því í lok bréfsins til rektors
skólans stendur: „Til þess að kenna
fólki um skilyrðingu em aðrar leiðir
sem ekki fela í sér þjáningu fyrir dýr.
T.d. að kenna nemendum að átta sig
á þeirri skilyrðingu sem þeir sjá með
því að horfa á lífið í kringum sig. Ef
það er talið nauðsynlegt að tengja
þetta nám við rottutilraunir Skinn-
ers má lesa greinargóðar lýsingar á
þeim í mörgum bókum sem fást á ís-
lensku. Einnig fást myndbönd um
þetta efni.“
fchg.