Tíminn - 04.04.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur4. apríl 1991
MINNING

Bjöm Magnússon
fulltrúi í menntamálaráðuneytinu
Fæddur 23. ágúst 1923
Dáinn 24. mars 1991
__ Aö -morgni pálmasunnudags lést
Björn Magnússon, sem hafði verið
samstarfsmaður minn í tólf ár (1969-
‘81). Fyrstu kynni okkar urðu 1943 á
Hvanneyrarfitinni á bökkum Hvítár.
Á þessu eggslétta engjalandi var ann-
að endurvakið Landsmót UMFÍ hald-
ið á Jónsmessu. Bjöm á Rangá, sem
hann var oft kailaður þá, var einn tíu
keppenda, sem UÍA sendi til mótsins
um langan veg. Sambandsstjóri sr.
Eiríkur J. Eiríksson taldi fram í setn-
ingarræðu sinni, sókn 150 íþrótta-
manna frá ellefú héraðssamböndum,
glæsilegt vitni uni óeigingimi ís-
lenskrar æsku á tímum dýrtíðar og
mikillar atvinnuJ Þessir' tíu aust-
firsku íþróttamenn, sem úr mestri
fjarlægð komu til landsmótsins, fóru
heim til Austurlands með heildar-
verðlaun mótsins, sambandsskjöld-
inn (hlutu 45 stig af 189; 7 fyrstu
verðlaunin af 19). Björn aflaði 5
stiga. Sigraði í stangarstökki. Stökk
3.04 m á bambusstöng, þung braut
og fallið var niður í sandgryfju (ísl.
metvarþá3.27 m). Afrekiðvar lands-
mótsmet og Austurlandsmet. Þessi
tugur austfirskra pilta færði með sér
glatt yfirbragð og léttleika í fram-
komu. Þeir voru allir klæddir sam-
stæðum utanyfirbúningum, sem þá
var enn fátítt. Hvar sem þeir fóru um
mótsstaðinn var eftir þeim tekið fyrir
íþróttalegt og vasklegt svipmót.
Björn fór vel í þessum flokki. Bjartur
og sviphreinn, hávaxinn, langleggj-
aður og mjúkur í hreyfingum. Þessu
líkamsfari hélt Bjöm meðan hann
lifði, þó bæði bakveila og bilun í hné
heftu á stundum hreyfifærni hans.
Fæddur var Björn 23. ágúst 1923 á
Hrafnabjörgum í Jökulsárhlíð, Norð-
ur-Múlasýslu. Svanfríður Björnsdótt-
ir, fædd 27. maí 1894, frá Hólseli á
Fjöllum, bónda þar Finnbogasonar,
var móðir Björns. Faðir Björns var
Magnús, fæddur 18. september 1882,
Björnsson bónda að Hnitbjörgum í
Jökulsárhlíð, Hannessonar. Foreldr-
ar Björns voru vinnuhjú. Þeim fædd-
ust þrír synir. Björn var elstur en
yngstur Sigurður. Sá í miðið drukkn-
aði ungabarn. Þau Svanfríður réðust
með synina að Hauksstöðum á Jökul-
dal. Björn var 7 ára er þeir feðgar
fóru frá Hauksstöðum, en móðir
hans varð þar ráðskona og hafði Sig-
urð hjá sér. Björn eignaðist tvo hálf-
bræður Guðmundssyni bónda að
Hauksstöðum. Þó að Björn nyti góðs
atlætis að Rangá í Hróarstungu
þangað sem Magnús faðir hans réð
sig sem vinnumann og fékk að hafa
hann hjá sér, þá mun aðskilnaðurinn
við móðurina hafa seint liðið honum
úr minni. Þau hjónin á Rangá, Björn
Hallsson og seinni kona hans Soffía,
reyndust hinum unga dreng vel.
Tveimur árum yngri en aðkomu-
drengurinn var einkasonur þeirra
hjóna, Björn Hólm. Með þeim nöfn-
um tókst náin vinátta. Aldrei fór
Björn svo austur, að hann heimsækti
ekki nafna sinn bónda á Völlum. Ei-
ríkur sonur Björns bónda á Rangá og
fyrri konu hans gladdi oft hinn móð-
urlausa vinnumannsson með gjöf-
um. í farskóla Hróarstungu naut
Björn barnafræðslu. Bjöm vann
heimilinu að Rangá venjuleg sveita-
störf sem falin voru börnum. Að Ran-
gá var umtalsverður myndarbúskap-
ur. Ungur fór Björn að hjálpa til í
vegavinnu. Vandist er aldur leyfði á
stjórn yinnuvéla og flutningabif-
reiða. Þessi störf öfluðu honum
tekna ekki aðeins á námsárunum
heldur einnig þegar hann hafði hafið
kennslustörf.
Björn var nemandi í Alþýðuskólan-
um á Éiðum 1941-1943. Starfsár
íþróttakennaraskóla 1943-1944 var
Björn nemandi skólans og lauk það-
an íþróttakennaraprófi. Á árunum
1944- 1946 var Björn við íþrótta-
kennslu á Austurlandi, en annaðist
1946-’47 forfallakennslu á ísafirði.
Haustið 1946 fær hann leyfi sem sér-
kennari að búa sig undir almennt
kennarapróf á tveimur vetrum í
Kennaraskóla íslands. Hann lauk því
prófi með góðri einkunn 1948. Tíma-
bilið 1948- ‘50 var hann við forfalla-
kennslu í Austurbæjarskóla í Reykja-
vík, í Borgarnesi og við umferðar-
kennslu á Suðurlandi. Margur skóla-
maður og við sem þurftum að sjá
ungmenna- og íþróttafélögum í
dreifbýli fyrir íþróttakennslu, höfð-
um áhuga að festa Björn, en hugur
hans beindist austur á Hérað. Haust-
ið 1950 var Björn settur íþróttakenn-
ari að Alþýðuskólanum og barnaskól-
anum á Eiðum. Haustið 1963 var
Björn settur skólastjóri barnaskólans
á Eiðum. Starfi skólastjóra gegndi
hann, með orlofshléi 1967-’68, til
1969, að hann flutti heimili sitt til
Reykjavíkur. Starfsmaður varð hann í
Fræðslumálaskrifstofunni og skipað-
ur fulltrúi í menntamálaráðuneytinu
1972, eftir að skrifstofan var gerð
deild í ráðuneytinu. Störf hans helg-
uðust einkum störfum íþróttafull-
trúa ríkisins. Komu þau í góðar þarf-
ir íþróttamálum skóla, ungmenna-
og íþróttafélaga, starfssviðum sem
Bjöm hafði lengi unnið fyrir. Hann
hafði um árabil kennt skólabörnum
að sumarlagi víða að af Austurlandi
sund í hinni fyrstu yfirbyggðu sund-
laug í Austfirðingafjórðungi. Fram-
kvæmd sundskyldu var honum
kappsmál. Hin síðari ár hefur margt
breyst í samskiptum ríkis og sveitar-
félaga, íjármálalega, og þá engu
minna tilhögun náms í skólum, próf-
un þekkingar og færni nemenda. Eigi
eftirlit að vera virkt þarf það að hafa
fjármagn að bakhjarli. Þegar fram-
lwæmdafé til þátttöku í kostnaði
sundkennslu var tekið frá embætti
því sem Björn aðstoðaði og hætt við
skýrslugerð skóla um nám og þekk-
ingu hvers nemanda í árangri við
lokapróf, þá var eigi lengur unnt að
fylgjast með árangri sundskyldu.
Þegar til þessara breytinga kom,
hafði eftirlitið sýnt að er hver árgang-
ur yfirgaf skyldunám sitt, höfðu 92-
94% hans lokið tilskildu sundprófi
og áætlað var að 75-80% íslendinga
fæddir 1941-1975 væru syndir og
stefndi í að árið 2000 yrði sundfærni
þjóðarinnar komin í 90%. Undan
þessari alþýðlegu viðleitni var fótum
kippt, að dómi Björns, og lagðist
þungt á hann.
Sundkennsla íslenskrar alþýðu má
segja að hefjist um 1730. Á því tíma-
biii síðustu aldar þegar engir barna-
skólar voru hérlendis, starfræktu
bændur sundnámskeið. Á tveimur
stöðum nefnd „sundskólar". Fyrstu
fjárútlát úr Landssjóði (1891) til
íþrótta voru til sundkennslu og lag-
færinga sundlaugar. Samtímis þess-
um nefndu breytingum á starfshátt-
um þess embættis, sem hann vann
fyrir, voru numin frá því fjárveitingar
úr íþróttasjóði og félagsheimilasjóði.
Bókhald sjóðanna og ávísanir
greiðslna úr þeim hafði Björn annast
fyrir íþróttafulltrúa ríkisins. Þessi
starfsrýrnun féll Birni illa, svo að
hann hafði fyrir nokkru sagt lausri
stöðu sinni.
Ég, sem þetta skrifa, naut starfs-
krafta Björns í 12 ár sem fyrr greinir.
Trúmennska og samviskusemi voru
honum helgar dyggðir. Frágangur
ritaðs máls til fyrirmyndar. Þá var
ekki ónýtt fyrir þann, sem þarf að
koma frá ritsmíðum og bréfum í
önnum og á skömmum tíma, að eiga
samstarfsmann, sem hefur góða ís-
lenskukunnáttu á valdi sínu. Þó
Björn gæti sagt hug sinn um með-
ferð málefna og framferði manna, var
hann ekki framhleypinn. Ég hygg ég
megi segja, að á stundum hafi hann
um of lokað inni hug sinn og gat þá
verið fámáll og þungur. Oflátungs-
brag gat hann illa liðið. Björn bjó yfir
góðum frásagnarmáta, sem hann gat
gætt glettnissvip og á stundum bætt
inn í léttum hlátri. Söngmaður var
hann ágætur. Björn var virkur í kór-
um kirkju og félaga. Röddin var
bjartur tenór. Hann var við ýmis
tækifæri fenginn til að syngja ein-
söng.
I hreppsnefnd Eiðaþinghár var
Björn 1958-1969, en í skattanefnd
kom hann fyrr.
í stjórn UÍÁ var hann um tug ára.
Þegar Björn settist 1950 að sem
íþróttakennari skólanna að Eiðum
var hann kvæntur (15. okt. 1949)
Guðrúnu íþróttakennara Haralds-
dóttur Norðdahi (f. 8. ágúst 1926) og
áttu þau heimili sitt þar í nær 20 ár.
Börn þeirra eru Valgerður Guðbjörg
(f. 13. janúar 1950), kennari hér í
Reykjavík, gift Skarphéðni kennara R
Óskarssyni, eiga þau tvær dætur; og
Magnús (f. 20. mars 1951) raftæknir,
kvongaður Ástu Ásdísi kennara Sæ-
mundsdóttur, eiga þau 3 dætur.
Við vinir þeirra Guðrúnar og Björns
heitins, höfum oft haft ærnar ástæð-
ur til þess að dá þau hjón og börn
þeirra fyrir samheldni, styrk og
æðruleysi. Þessir mannkostir og
fleiri ágætir eiginleikar hafa hjálpað
þeim að láta eigi bugast fyrir lang-
vinnum veikindum.
Eiginkona Björns heitins Magnús-
sonar og börn þeirra munu verða
áskynja um virðingu þá sem Björn
naut og þakkir okkar samstarfs-
manna og vina honum til handa.
Vonum við að slíkar kveðjur megi
létta þeim sorgina.
Minningar þessar um Björn Magn-
ússon, birtar á útfarardegi hans, hóf-
ust á frásögn um keppni Björns og fé-
laga í Landsmóti UMFÍ á Hvanneyri
1943. Tuttugu og fimm árum síðar
varð Björn formaður Landsmóts-
nefndar, sem skyldi undirbúa og
framkvæma 13. Landsmót UÍA 1968
að Eiðum. Nefndin fól Birni að vera
framkvæmdastjóri þess. Árið 1949
varð vegna harðinda og ótíðar að
flytja fyrirhugað Landsmót að Eiðum
til Hveragerðis og vorið 1968 var veð-
urfar álíka. Kalskemmdir um allt
land, enda lá hafís að ströndum norð-
an- og austanlands. Grásvöllurinn að
Eiðum kom kalinn undan vetri. Þær
skemmdir þurfti að bæta og það sem
meira var, tveir þurftu grasvellirnir
að vera. Unnin var flöt í næsta ná-
grenni hins gamla vallar. Tekinn af
henni halli og hún tyrfð. Verkinu
lauk 3 vikum fyrir mót. Plastdúks-
laug 25 m ásamt tækjum til upphit-
unar varð að reisa. Trépall 40x30 fýr-
ir dans, leikfimi, glímu, hand- og
körfubolta var krafist að ógleymdum
tjaldsvæðum, hreinlætisaðstöðu,
mötuneyti og söluskálum. „Það
tókst“ voru kveðjuorð, sem örþreytt-
ur framkvæmdastjóri fékk að heyra í
mótslok. Þetta var síðasta Landsmót
UMFÍ þar sem alla aðstöðu til móts-
halds varð að vinna að mestu af þegn-
skap fáum vikum, jafnvel dögum, fyr-
ir setningu mótsins. Síðustu 7
Landsmót hafa farið fram í fullgerð-
um íþróttamannvirkjum kaupstaða,
sem jafnvel hafa ráðið yfir, stórum
íþróttahúsum. Súld og kuldi af norð-
austri var ríkjandi veður sumarið
1968, nema landsmótsdagana, er brá
til suðvestan hlýinda og sólfars. Góð-
ur undirbúningur, vönduð dagskrár-
efni, góðviðri og glöð, tápmikil æska
sem bætti 13 landsmótsmet og jafn-
aði tvö, héldust í hendur að gera
mótið að unaðslegri hátíð.
UÍA-félögum undir stjórn Björns
tókst að búa, með aðstoð á þriðja
hundrað starfsmanna, veglega að-
stöðu að öllu undir berum himni á
„vori sem brást“ fyrir keppni ís-
lenskrar æsku, sem „þorði og vildi
reyna sig“ rúmlega 900 talsins, auk
hálfs fimmta hundraðs, sem þátt
tóku f sýningum, fyrir augum 10
þúsunda mótsgesta.
Bjöm kunni að njóta íslenskrar
náttúru á öllum árstímum og hlýddi
kalli hennar. Snjóbreiðurnar heill-
uðu hann til skíðagöngu. Moldin og
gróandin náðu honum út á tún og í
garð. Héðan úr Reykjavík hélt hann
til ræktunarstarfa í Mosfellssveit.
Fyrir fisk í vötnum og ám kastaði
hann. Á síðsumrum fór hann um
heiðar og veiddi hreindýr. Fyrir gæs-
um sat hann í mýrum á haustin og þá
var hann spordrjúgur að leita uppi
rjúpur um vetrarnætur. Frásagnir
Björns af ferðum úti í náttúrunni
báru vott um skilning og þekkingu á
því Iífi sem þrífst úti í íslenskri víð-
áttu. Frá honum heyrði ég fyrst um
heiðagæsavarp á Fljótsdalsheiði, sem
margir vart trúðu.
Við Björn Magnússon em minning-
ar margra samskiptaþátta tengdar,
sem á kveðjustund hrannast upp.
Hann er því kvaddur með trega og
virðingu.
Þorsteinn Einarsson,
fyrrverandi íþróttafulltrúi
ríkisins
Björn Magnússon, tengdafaðir
minn, andaðist á Borgarspítalanum
aðfaranótt sunnudagsins 24. mars.
Hann fæddist á Hrafnabjörgum í Jök-
ulsárhlíð 23. ágúst árið 1923, og var
því aðeins 67 ára gamall er hann lést,
langt um aldur fram.
Mín fyrstu kynni af Birni voru árið
1973, og fann ég fljótt hversu traust-
ur og góður maður hann var. Þegar
barnabörnin komu til sögunnar átti
hann handa þeim ómælda hlýju og
væntumþykju, og hafði mikla
ánægju af að vera með þeim. Mér
þykir einna sárast að sjá á bak
tengdaföður mínum vegna yngstu
dótturinnar, sem kemur varla til með
að muna hve afi var henni góður.
Hinar eru ríkari af minningunni.
Björn ólst upp hjá föður sínum á
Rangá í Hróarstungu. Það er fróð-
legt, en jafnframt erfitt fyrir okkar
kynslóð að setja okkur inn í lífið á
þessum tíma. Hvernig skyldi það
hafa verið fyrir 7 ára dreng að flytjast
einn í vinnumennsku með föður sín-
um? Það varð hlutskipti Björns, og
hefur áreiðanlega ekki verið neinn
leikur. En hann varð snemma af-
burðaduglegur hvort sem um nám
eða önnur störf var að ræða. Hann
lauk námi frá Eiðaskóla, síðan frá
íþróttakennaraskólanum á Laugar-
vatni og Kennaraskóla íslands. Lífs-
starf hans var kennsla, skólastjóm og
fulltrúastörf í Menntamálaráðuneyt-
inu.
Ég á margar dýrmætar minningar
um Björn. Margar þeirra tengjast
samvinnu feðganna hér á heimilinu,
en Björn var alltaf tilbúinn að hjálpa
til við smíðar, garðvinnu eða annað
sem þurfti að vinna. Þar munaði svo
sannarlega um hann, og dugnaður-
inn og krafturinn kom þar vel í Ijós.
Þá áttu þeir feðgar margar ferðir
saman á fjöll, til rjúpna og á skíði, og
er hans nú sárt saknað á því sviði sem
öðrum. Á ferðalögum með Birni kom
þekking hans á landinu í Ijós. Mér er
minnisstætt er við fórum saman yfir
hálendið fyrir nokkrum árum, hve
fróður hann var um örnefni og oft
sagði hann sögur eða fór með vísur
sem tengdust umhverfinu.
Að leiðarlokum viljum við þakka
Birni fyrir allt það sem hann var okk-
ur. Ég bið góðan guð að styrkja og
styðja Guðrúnu og okkur öll. Við
kveðjum hann með miklum söknuði.
„Þegar þú ert sorgmæddur, skoðaðu
þá aftur hug þinn, og þú munt sjá, að
þú grætur vegna þess, sem var gleði
þín.“ (Kahlil Gibran)
Ásta Ásdís Sæmundsdóttir
Sunnudaginn 24. mars sl. andaðist
Björn Magnússon frá Rangá, 67 ára
að aldri. Hann var fæddur 23. ágúst
1923 á Hrafnabjörgum í Jökulsárs-
hlíð, sonur hjónanna Magnúsar
Bjömssonar vinnumanns þar og síð-
ar í Tungu og Svanfríðar Björnsdótt-
ur frá Hólsseli á Fjöllum. Björn ólst
upp með föður sínum á Rangá, gekk
þar ungur með áhuga að búverkum
og æfði íþróttir með góðum árangri.
Tvo vetur var hann í Eiðaskóla, lauk
námi þar 1943. Síðan gekk hann í
íþróttakennaraskólann á Laugar-
vatni og lauk þar prófi 1944 og
kenndi þá íþróttir um skammt árabil,
m.a. á vegum Ungmenna- og íþrótta-
sambands Austurlands. Næsta og síð-
asta námsáfanga lauk með almennu
kennaraprófi 1948. Þá kenndi hann á
ísafirði, í Reykjavík og víðar til 1950,
kom þá austur með konu sína, Guð-
rúnu Norödahl íþróttakennara frá
Reykjavík, og dóttur í vöggu og tók
við kennslustörfum á Eiðum til 1969.
Þá lá leiðin suður og hann gerðist
starfsmaður á fræðslumálaskrifstof-
unni skamman tíma, en eftir það
fulltrúi í menntamálaráðuneytinu til
síðastliðinna áramóta og starfaði
jafnan að íþrótta- og félagsmálum. Þá
var starfsaldur fullnaður, en hann tók
við hálfu starfi eða þar um bil á sama
stað til dánardægurs.
Bjöm var í hreppsnefnd Eiðahrepps
1958-1969, um tíma í stjórn UÍA og
sá þá um umbætur á íþróttavellinum
á Éiðum og landsmót ungmennafé-
laganna þar 1968. Hann gekk af heil-
um huga að hverju starfi og leysti
það af hendi með einstakri alúð, enda
glöggskyggn, vinnugefinn og sam-
viskusamur langt umfram meðallag.
Björn hafði söngrödd góða, unni
söng og hljóðfæraleik og var í kórum
bæði eystra og syðra. Einnig hafði
hann áhuga á skíðagöngum og ferða-
lögum um fjöll og fleiri slóðir. Fyrir
tveim árum skoðuðum við hjónin
með þeim Birni og Guðrúnu Eyja-
fjörð í vikutíma. Það er minnisstæð
vika og svo er reyndar um fleiri ferð-
ir okkar með þeim um okkar land og
önnur.
Á þessari aldurtilastund hvarflar
hugur í ýmsar áttir þar sem minn-
ingar vaka og ekki síst að Eiðum. Á
æviskeiði Björns þar var einstakur
stöðugleiki yfir lífí og sambúð þar.
Þar var samankomið og átti heima
árum saman fólk af ýmsum lands-
hornum í eins konar sambúð. Allir
heimsóttu alla og börn heimilanna
hjálpuðust að við að stíga á legg
næstum eins og systkin. Björn var
þar 20 ár, barngóður maður og at-
hugull á hætti þeirra. Sjálf áttu þau
Guðrún tvö, og Björn talaði við öll
þessi börn á Eiðum, tók þau í bflinn
og gerði margt þeim til gleði og
þægðar. Allt var þetta líf á Eiðum
samhverft í ljúfri sumarnáttúru við
vatn og skóg, skóli um vetur, frjálst
líf á sumri. Heimili okkar Björns
voru sitt í hvoru húsi, en þó sem inn-
angengt á milli.
Þó væri synd að segja að lífið léki að
öllu leyti við þau Björn og Guðrúnu.
Hún veiktist og beið varanlegt
heilsutjón af og Björn líka, en var þó
fullfrískur að jafnaði — eða harkaði
af sér, hreinn í viðmóti og traustur í
störfum. Það eru minningarnar sem
lifa hann liðinn.
Börn þeirra tvö búa í Reykjavík, Val-
gerður kennari og Magnús rafmagns-
iðnfræðingur, sýslar við lækningavél-
ar á Landspítalanum.
Ég vil ljúka þessum fátæklegu orð-
um um Björn Magnússon með ein-
lægum samúðarkveðjum frá okkur
forðum á Garði til konu hans, barna
og fjölskyldna þeirra.
Ármann Halldórsson