Tíminn - 09.04.1991, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Þriðjudagur 9. apríl 1991
Þriðjudagur 9. apríl 1991
::

Tíninn 9

'
Niðurstöður þýskra og breskra sérfræðinga um gróðurhúsaáhrif hérlendis í framtíðinni:
Afleiðingar gróðurhúsaáhrifa
vægari hér en víða annars staðar
Gróðurhúsaáhrifin eru staðreynd og má rekja
hluta þeirra loftslags- og veðurfarsbreytinga
sem orðið hafa á jörðinni undanfarna áratugi
til þeirra. Talið er að um helming eða tvo
þriðju hluta þeirra veðurfarsbreytinga sem
koma til með að verða á næstu árum megi
rekja til koltvísýrings, sem er aðalorsakavald-
ur gróðurhúsaáhrifanna, en afgangurinn
skrifast á aðrar lofttegundir.
Hins vegar mun hitastig hækka minna hér-
lendis en víða annars staðar vegna gróður-
húsaáhrifanna, ef marka má niðurstöður
breskra og þýskra sérfræðinga. Ástæðan mun
vera sérstök sjávarskilyrði á Norður- Atlants-
hafi við ísland. Þetta kom fram á norrænni
námsstefnu sem haldin var á vegum fslensku
vatnafræðinefndarinnar með aðstoð Orku-
stofnunar og Veðurstofu íslands í síðustu
viku.
Tveir sérfræðingar í veðurfars- og gróður-
húsaáhrifum, Ulrich Cubasch frá Þýskalandi
og Howard Cattle frá Bretlandi, héldu fyrir-
lestra á námsstefnunni um svokölluð hring-
rásar-reiknilíkön, sem eru reiknuð veðurfars-
líkön af jörðinni í heild. Þessi líkön gera
mögulegt að reikna út með nokkurri ná-
kvæmni þau áhrif sem aukin gróðurhúsaáhrif
munu hafa á jörðina einnhverja áratugi fram í
tímann. Bæði líkönin sem kynnt voru á nám-
stefnunni voru reiknuð með hliðsjón af tvö-
földun á koltvísýringsmagni í andrúmsloftinu.
Samkvæmt niðurstöðum þessara sérfræð-
inga, en reiknilíkön þeirra gáfu mjög svipaðar
niðurstöður, mun minni hækkunar hitastigs
vegna gróðurhúsaáhrifanna gæta hér á landi
en haldið hefur verið fram og má skrifa hluta
þess á þá staðreynd að við erum umkringd sjó
sem kemur til meö að taka við hitastigsbreyt-
ingum og draga úr hækkun hitastigs og einn-
ig vegna sérstakra veðurfarsaðstæðna á Norð-
ur- Atlantshafi.
Samkvæmt þessum niðurstöðum má búast
við að hitastig hækki um 2-3 gráður á Celsíus
á jörðinni við tvöföldun koltvísýrings í and-
rúmsloftinu. Einnig segja niðurstöður þessar
að afleiðingar gróðurhúsaáhrifanna muni
gæta á mun lengri tíma en gert hefur verið
ráð fyrir hingað til.
Hvernig verða
gróðurhúsaáhrifín til?
Þegar jarðefnaeldsneyti, þ.e. einkum olía, gas
og kol, er brennt berst koltvísýringur út í and-
rúmsloftið. Koltvísýringur þessi, ásamt koltví-
sýringi sem kemur annars staðar frá, safnast
saman og myndar lag sem teppir hitageisla frá
sólu niðri við jörðu með þeim afleiðingum að
hiti eykst á jörðu niðri og veðurfar breytist.
Þetta nefnist „gróðurhúsaáhrif“ og dregur
nafn sitt að samsvarandi fyrirbæri í gróður-
húsi.
Áður en iðnvæðing hófst var magn koltvísýr-
ings um 280 hlutar í hverjum milljón hlutum
rúmmáls lofts. Árið 1980 var magnið 340
hlutar í hverjum milljón hlutum og nú eykst
magnið hraðar en nokkru sinni fyrr.
Gert er ráð fyrir að hækkun hita gæti mest
á heimskautum jarðar og geti valdið því að
yfirborð sjávar hækkaði um einhverja tugi
sentimetra. Breyting verður einnig á úr-
komu vegna þess að úrkomumynstur stjórn-
ast af hitamun milli hitabeltis- og heim-
skautasvæða. Mörk uppskerusvæða og skóg-
lendis munu færast til hærri breiddargráða.
Ekki er hægt að spá fyrir fyrir um hvaða
áhrif heitari sjór hefur á vistkerfi hafanna,
fiskveiðar og fæðukeðjurnar en þau verða
víðtæk.
Áhrifin verða líklega alvarlegust á hitabeltis-
svæðum jarðar, þar sem loftslag er heitt og
þurrt. Einnig mun yfirborðshækkun sjávar
geta haft þau áhrif að hafnarborgir og íand-
búnaðarhéruð sem standa á láglendum
strandsvæðum fara í kaf og efnahagsleg, fé-
lagsleg og pólitísk uppbygging í mörgum
löndum myndi riðlast. Talið er að þær veður-
farsbreytingar sem orðið geta muni valda t.d.
tíðari stormum, flóðum og þurrkum sem víða
geta haft mjög alvarlegar afleiðingar.
Spár um veðurfarsbreytingar eru þó aldrei
mjög nákvæmar og gætir töluverðra óvissu-
þátta við útreikninga fram í tímann.
Eftir
Guðrúnu
Erlu
Ólafsdóttur
"
Hægari gróðurhúsaáhrif
hérlendis en haldið
hefur verið fram
Haukur Tómasson, forstjóri Vatnsorkudeild-
ar Orkustofnunar, er formaður íslensku
vatnafræðinefndarinnar, hann segir að þau
líkön sem kynnt voru á námsstefnunni í síð-
ustu viku gefi svipaðar niðurstöður og banda-
rískt líkan sem kynnt var hérlendis fyrir ári.
„Niðurstaða af þessum almennu hringlíkön-
um, en þau eru kölluö GCM- model þar sem
þau taka alla Iofthringrásina á jörðinni eftir
eðlisfræðilegum lögmálum með þeim breyt-
ingum sem reiknað er með að verði á þessu,
eru þær að um hækkandi hitastig verði að
ræða undir flestum kringumstæðum en þær
tölur eru lægri en þær sem nefndar voru áður.
Nú er talað um hækkun um 2-3 gráður,“ sagði
Haukur.
Haukur sagði að það sem athyglisvert væri
við niðurstöður þessara sérfræðinga væri að
þær benda til að hækkun hitastigsins verði
ekki jöfn yfir alla jörðina. „Þeir töluðu báðir
um kuldapoll á Norður-Atlantshafi nálægt ís-
landi, sem dregur úr hækkun hitastigs hér,
þannig að hækkun gæti orðið lítil sem engin.
En í þennan líkindareikning vantar t.d. að
gera ráð fyrir golfstraumnum svo að ekki er
hægt að taka þessu sem algerri staðreynd.“
Samkvæmt þessum líkönum eru sérstök
sjávarskilyrði á Norður- Atlantshafi sem verða
til þess að hitastigshækkun verður lítil hér, en
hitastigshækkun verður töluvert mikil í Norð-
ur-Skandinavíu. Hafið tekur mikið af varman-
um og dregur því úr áhrifum hans, þetta
ásamt áhrifum breytinga sem vænta má á
vindkerfum jarðar gæti orðið til þess að sums
staðar hlýnar ekkert eða jafnvel kólnar. Svipuð
skilyrði mun vera að finna við Norður- Kyrra-
haf.
„Það er sérstakt fyrirbæri hér á Norður-Atl-
antshafinu. Samkvæmt flestum niðurstöðum
um gróðurhúsaáhrifin á hitastig að hækka
meira á norðurhveli jarðar en á svæði á Norð-
ur-Atlantshafi, sem er m.a. kringum ísland,
þar mun hitastigshækkun ekki verða eins
Líklega verður fsland ekki skógi vaxið milli fjalls og flöru á næstu árum, en þessi tré eru þóengu að sfður íslensk. Myndin erfrá Hallormsstaðaskógi.
mikil, samkvæmt niðurstöðum þeirra reikni-
líkana sem sagt var frá á námsstefnunni,“
sagði Haukur Tómasson einnig
Hækkun á yfirborði
sjávar og aukin orka
í gufuhvolfi jarðar
Sjórinn tekur hitann, en það mun valda
hækkun hitastigs sjávar og því hækkun á yfir-
borði sjávar, einnig mun yfirborð sjávar
hækka ef jöklar taka að bráðna vegna hækk-
unar lofthitastigs. „En slíkt gerist þó á mjög
löngum tíma, lengri en hingað til hefur verið
spáð um samkvæmt þessum niðurstöðum.
Þær tölur sem verið er að tala um á hækkun
yfirborðs sjávar bendi til þess að slíkt muni
ekki hafa áhrif hérlendis," segir Haukur.
Gróðurhúsaáhrifin hafa þær afleiðingar, eins
og áður sagði, að hitageislun jarðarinnar
kemst ekki jafnauðveldlega út úr gufuhvolfinu
og gerir það að verkum að geislunin endur-
kastast á milli andrúmsloftsins og jarðaryfir-
borðsins oftar en hún gerir í dag. Þetta þýðir
að orkan í neðstu lögum gufuhvolfsins vex og
veldur það meiri uppgufun og hraðari hring-
rás á vatni. Þetta getur haft alvarlegar afleið-
ingar sums staðar á jörðinni en fyrir okkar
breiddagráðu er talið að þetta valdi aukinni
úrkomu, þó verður líklega ekki um verulega
aukningu að ræða.
Aukin skýjamyndun getur
dregið úr hitastigsaukningu
Að sögn Hauks Tómassonar er einn stærsti
óvissuþátturinn í útreikningum þeim sem hér
hefur verið tæpt á, sá að ekki er vitað um hve
mikil aukning verði á skýjamyndun, eða hvort
einhver verður. Aukin skýjamyndun mun
draga úr þeirri hitastigsaukningu sem gert er
ráð fyrir að muni verða, en ástæðan er sú að
ský draga úr inngeislum sólar til jarðarinnar
og endurkasta hluta af geislum áður en þeir
ná til jarðarinnar og virkar þá til kólnunar ef
skýjamyndun vex.
„Það kom fram eitt erindi frá Danmörku um
að skýjamyndun hefði aukist vegna agna í
loftinu sem væntanlega eru að mestu leyti
komnar frá brennslu á olíu og kolum, en það
virkar eiginlega í öfuga átt þ.e. minnkar hit-
unina, dregur úr henni. Þetta er stærsti
óvissuþátturinn í þessum reikningum, þ.e.
hvað verður með skýjamyndanir,“ sagði
Haukur.
Samnorrænt verkefni -
könnun á afleiðingum
gróðurhúsaáhrifa á fyrir
vatnsbúskap Norðurlanda
Markmið námsstefnunnar sem hér er sagt frá
var að veita svör um hvert stefnir í veðurfari
og vatnafari á norðurslóðum, hvaða breytinga
megi vænta og innan hvaða óvissumarka þær
breytingar eru. Námsstefnan var fyrsti þáttur
umfangsmikils samvinnuverkefnis á vegum
vatnafræðistofnana og vatnafræðinefnda
Norðurlanda, sem beinist að könnun á afleið-
ingum gróðurhúsaáhrifa á vatnsbúskap Norð-
urlanda.
Að sögn Trausta Jónssonar veðurfræðings var
megintilgangur ekki að fá endanlegar niður-
stöður um þetta mál heldur að vatnafræðing-
ar og veðurfræðingar á Norðurlöndum gætu
fengið beint samband við þá sem eru að vinna
að gerð veðurfarslíkana og skiptast á skoðun-
um við þá.
„Þessir reikningar virðast helst benda til
þess að það verði einhver töf á hitastigs-
hækkun hérna og einnig að hún verði
minni. Ástæðan mun fyrst og fremst vera sú
að við erum úti í miðju hafi og hafið virðist
koma til með að gleypa mikið af þessari
hækkun hérna, en hún mun skila sér að lok-
um en það getur orðið hitastigshækkun
annars staðar áður en hennar verður vart
hérna.
Almenn útkoma úr þessum reikningum seg-
ir að úrkoma muni aðeins aukast en hins veg-
ar getur töluvert brugðið út af á ýmsum land-
svæðum og það er ekkert hægt að segja um
hvernig hún muni dreifast þannig að hún
breytist ekki endilega svo mikið hérna,“ sagði
Trausti.