Tíminn - 30.05.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 30. maí 1991
Nú er mikill órói í Júgó-
slavíu, ríkjasambandinu á
Balkanskaga sem á upphaf
sitt við lok fyrri heims-
styrjaldar en var endanlega
komið saman í alþýðulýð-
veldið Júgóslavíu eftir síð-
ari heimsstyrjöld undir
stjórn Josips Broz Titos.
Þjóðirnar í þessum ríkjum
hafa löngum eldað grátt
silfur og eftir að losnað
hefur um harðan aga
kommúnismans hefur
aldagamalt hatur komið á
ný upp á yfirborðið. Þar
kynda undir ákafír og þjóð-
emissinnaðir leiðtogar
hinna ýmsu þjóða og veit-
ist létt að æsa upp landa
sína á hverjum stað.
Fyrstu fómarlömb þessa
hatursfulla andrúmslofts
em biandaðar fjölskyldur,
þar sem makamir em sinn
af hvom þjóðeminu og
bömin heyra hvomgu tii,
fremur en báðum. Hér
segir frá heimsókn blaða-
manns The Sunday Times
til smábæjar í Króatíu, rétt
við dyr Serbíu.
Járnrimlarnir fyrir gluggunum á
heimili þeirra veita vernd gegn
grjóthnullungum, en ekki for-
dómum. Zoran og Ivana Manolic
hafa orðið fangar blandaðs hjóna-
bands í landi sem er tætt og togað
í af ýmsum þjóöarbrotum.
Ivana er Króati, 38 ára gömul
sölukona í gúmmíverksmiðju og
gift Serba. Hún er örvæntingar-
full vegna þess trúarbragðaof-
stækis sem hefur skilið að fjöl-
skyldur, eyðilagt vináttu og fært
Júgóslavíu á ystu nöf borgara-
styrjaldar. „Líttu á rimlana fyrir
gluggunum," segir hún við blaða-
mann og bendir. „Svona lítur líka
út í sálinni okkar“.
Tvær leturgerðir,
þrenn trúarbrögð,
fímm þjóðemi og
mörg þjóðarbrot
Júgóslavía er ríki sem skiptist
eftir tveim leturgerðum, þrenn-
um trúarbrögðum, fimm þjóðern-
um og fjöldanum öllum af þjóðar-
brotum. Nú er ríkjasambandið á
barmi þess að liðast í sundur. Þeir
sem hafa valið að leiða hjá sér
ævafornan fjandskap, sem áður
fyrr lagði blátt bann við blönduð-
um hjónaböndum, eru nú skot-
spónn þeirra sem kynda undir
tortryggni.
„Við erum enn heil og einhuga
fjölskylda, en við finnum utanað-
komandi öflin sem reyna að rífa
okkur í sundur," segir Ivana. Hún
og fjölskylda hennar búa í króa-
tíska bænum Vukovar, á bakka
Dónár gegnt Serbíu. Hún segir að
allir tali um stjórnmál sí og æ.
Jafnvel fjölskyldur þeirra hjóna
heimta að þau taki afstöðu með
öðrum hvorum aðilanum. Afleið-
ingin er sú að þau hitta tæpast
ættingja sína lengur.
Reyndar er Vukovar orðin
brennipunktur í fjandskap Serba
og Króata og fjölskyldan sem vitn-
að er til, er svo hrædd um að verða
fyrir aðkasti fyrir að segja það sem
í brjósti býr, að hún fer þess á leit
við blaðamann að hann nefni ekki
þeirra rétta nafn. í þessum litla bæ
má sjá söluskála, þar sem seld
voru serbnesk dagblöð en glugg-
arnir hafa verið sprengdir úr. Líka
má sjá leifar króatisks lögreglu-
bfls, götóttan eftir byssukúlur, þar
sem hann liggur umhirðulaus og
minnir á morð á 12 króatiskum
lögreglumönnum rétt utan við
bæinn fyrir skemmstu.
Júgóslavneski herinn hefur nú heimild til að skerast í leikinn í átökum óbreyttra borgara og afvopna þá.
forseta Serbíu, og Franjo Tudjman,
forseta Króatíu, verður háttað, en
þeir hafa báðir kynt undir þjóðern-
istilfinningu landa sinna.
Milosevic, sem gengur undir
nafninu „Slobo einræðisherra"
vegna þess að hann vill halda sig
við ósveigjanlega marxistarstjórn,
hefur sakað Króatíumenn um að
stunda hryðjuverk gegn ríkjasam-
bandinu. Á móti hefur Tudjman,
sem áður var liðsforingi í skæru-
liðaher Títós og er nú eldheitur
óvinur kommúnista, ráðist gegn
hinum „óða bolsévisma" Milosev-
ics og ásakað Serba um að reyna
að stofna til stríðs.
Þetta einvígi verður háð þar til
leyst verður deilan um hver skuli
gegna forsetaembætti Júgóslavíu
næstu árin, en skv. stjórnar-
skránni á það að falla í hlut lýð-
veldanna á víxl og nú var röðin
komin að Króötum. Milosevic er
ákveðinn í að koma í veg fyrir það.
Þar til sú lausn finnst neyðist
Manolic-fjölskyldan og aðrar í
sömu aðstöðu til að standa af sér
uppespaða fordóma nágranna
sinna. Hvað Ivönu varðar eru það
áköll sonar hennar sem hryggja
hana mest. „Dusan kom heim úr
skólanum í gær og sagði að við
skyldum öll lýsa okkur Ameríkana
eða Þjóðverja eða Marsbúa og fara
og búa einhvers staðar langt í
burtu," segir hún.
Þjóðemishatrið
hefur skilið að
fjölskyldur
Manolic-fjölskyldan er þó enn
saman. Þjóðernisaðskilnaðurinn
sem nú er iðkaður í Júgóslavíu
hefur reynst sumum fjölskyldum
of þungur í skauti. í skuggalegum
kaffihúsum króatíska þorpsins
Drnis, sitja nú eftir eiginmenn
með sárt ennið og drekkja sorg-
um sínum í slivovica- koníaki ým-
ist í 17 króatiskum börum eða
þrem serbneskum.
Króatiskur eigandi eins veitinga-
hússins var í fimm ár giftur serb-
neskri konu. Hún er nú farin frá
manni sínum með tvö börn
þeirra. .Astandið var einfaldlega
of erfitt fyrir hana,“ segir hann
dapur. Hann viðurkennir að síð-
asta rifrildið þeirra hefði verið um
hvort ætti að skrá börnin þeirra
sem Króata eða Júgóslava á
manntalinu.
Daglegt líf óvinveittra þjóðarbrota í Júgóslavíu gegnsýrt hatri:
Fjölskyldur
splundrast
Skólakrakkar skipa
sér í fylkingar eftir
þjóðemi - og slást
í skólanum á 13 ára gamall sonur
Manolic-hjónanna, Dusan, sífellt á
hættu að verða fyrir barðinu á
slagsmálahundum af báðum þjóð-
ernum, þar sem hvor hópurinn
um sig hefur drukkið í sig þjóðern-
isáróðurinn sem samræðurnar við
kvöldverðarborð fjölskyldunnar
snúast um. í nemendaskrám við
alla skóla er skráð þjóðerni foreldr-
anna svo að það er auðvelt að
ganga úr skugga um í hvorum
þjóðernishópnum nemandinn á
heima, eða hvað? Ivana segir að
sum börnin reyni að halda sig utan
við deilurnar og Dusan sé eitt
þeirra. En þarna sé um styrjöld
milli tveggja stríðandi fylkinga að
ræða og hann viti ekki hvorri hann
eiginlega tilheyri.
„Dusan hefur alltaf litið á sig
sem Júgóslava," segir móðir hans.
„Hann talar ekki mikið um það,
en ég veit að hann heldur að hann
gæti orðið næsta fórnarlamb
hvors aðilans sem er.“
Þegar Zoran og Ivana kynntust í
skóla var ævagömul andúð milli
Serba og Króata enn við lýði. En
Tító marskálkur, sem stjórnaði
landinu í 35 ár, til dauðadags 1980,
beitti kommúnisma við að bræða
saman ólík samfélög í eina þjóð.
Nú eru kommúnisminn og júgó-
slavneska ríkjabandalagið á fall-
anda fæti og hatrið milli þjóða,
sem Tító bældi niður harðri
hendi, brýst nú aftur út margeflt.
Tugir manna hafa fallið í trúar-
bragðaátökum sem hafa vakið
ótta um að borgarastyrjöld sé í
þann veginn að brjótast út.
Margir serbneskir og króatiskir
Tító marskálkur stjórnaði Júgóslavíu í 35 ár, til dauöadags 1980,
og beitti kommúnisma til að bræða ólík samfélög í eina þjóð. Nú
sýnir ungur Serbi honum fyrirlitningu á þennan hátt, en Titó var
Króati.
stjórnmálamenn eru sannfærðir
um að það „friðar“samkomuleg
sem gert hefur verið og veitt hern-
um heimild til að hafa afskipti af
öllum óbreyttum borgurum og af-
vopna þá, muni ekki standast með-
an ofsafengnar ásakanir ganga
fram og aftur milli þjóöernissinn-
aðra leiðtoga. Hins vegar hefur
samkomulagið gefið smáhlé eftir
margra vikna spennuástand.
Þjóðemissinnaðir
leiðtogar kynda undir
Framtíðin fer eftir hvernig sam-
skiptunum milli tveggja umset-
inna forseta, Slobodan Milosevic,