Tíminn - 28.12.1991, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 28. desember 1991
Tímiiin
MÁLSVARI FRJALSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin I Reykjavlk
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Asgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9,110 Reykjavlk. Síml: 686300.
Auglýsingasfml: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, Iþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi hf.
Mánaðaráskrift kr. 1200,- , verð í lausasölu kr. 110,- og kr. 130,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Fallið innsiglað
Undanfarnar vikur hefur legið ljóst fyrir að hrun sov-
éska alríkisins yrði ekki umflúið. Fall þess hefur nú verið
innsiglað.
Tilraunir Mikaels Gorbatsjovs, bæði fyrir og eftir mis-
heppnað valdarán harðlfnumanna í ágúst, til þess að við-
halda Sovétríkjunum með nýjum stjórnlögum, hafa með
öllu mistekist. Forsetinn sagði af sér á jóladag.
Aðdragandinn að hruni alríkisins er í sjálfum sér lang-
ur, en stjórnmálaþróun í Úkraínu að undanförnu tók þar
steininn úr. Þjóðaratkvæðagreiðsla um sjálfstæði Úkra-
ínu í byrjun þessa mánaðar var túlkuð sem krafa um rót-
tæka aðskilnaðarstefnu frá Sovétríkjunum og höfnun á
aðild Úkraínu að því endurreista ríkjabandalagi, sem
Gorbatsjov hugðist stofna og hafði allvíðtækan stuðning
um, m.a. Jeltsíns Rússlandsforseta.
Kosningaúrslitin í Úkraínu og einbeitt afstaða ríkis-
stjórnar landsins gegn ríkjahugmynd Gorbatsjovs hafði
þau áhrif að Jeltsín brá trúnaði við Gorbatsjov, gekk til
íiðs við ráðamenn Úkraínu og Hvíta-Rússlands um að
lýsa Iýðveldi sín algerlega sjálfstæð gagnvart Sovétríkj-
unum og beitast fyrir upplausn þeirra með stofnun laus-
tengds bandalags sín á milli, sem opið yrði öðrum lýð-
veldum.
Þótt hið nýja bandalag sé e.t.v. ekki fullmótað, standa
þegar að því 11 hinna 12 sovétlýðvelda sem eftir voru í
Sovétríkjunum, öll nema Georgía. Hitt er víst að Sovét-
ríkin eru ekki lengur til, Gorbatsjov er fallinn leiðtogi
sovétveldisins eftir söguríkan feril frá því að hann kom til
valda í mars 1985.
Vafalaust verður mörgum fyrir að hugsa til þess hvaða
framtíð bíði Mikaels Gorbatsjovs sem stjórnmálamanns
þegar málum er svo komið sem raun ber vitni. Þeirri
spurningu er erfitt að svara, en þeim mun ljósara er að
enginn einstaklingur hefur valdið jafnmiklu um þróun
sovéskra málefna síðustu ár sem hann, þótt á hinn bóg-
inn fari því fjarri að hann hafi „ráðið“ þróuninni í eigin-
legum skilningi orðsins. Þvert á móti má sýnt vera, að
sagan tók í höfuðatriðum allt aðra stefnu en umbóta-
menn sovéska Kommúnistaflokksins undir forystu Gor-
batsjovs hugsuðu sér í upphafi. í innsta eðli sínu átti um-
bótastefnan að miða að efnahagsframförum og bættum
lífskjörum. Hún fólst einnig í breyttri utanríkisstefnu og
umbótum á sviði málfrelsis og annarra mannréttinda.
Má raunar segja að málfrelsisbyltingin hafi tekið ráðin
af Gorbatsjov og hinum kommúnisku umbótamönnum
og stefnt þróuninni inn á braut lýðræðis og þjóðfrelsis,
þjóðlegrar vakningar um allt hið víðlenda fjölþjóðaríki
gegn ofurvaldi Moskvuveldisins og miðríkisins. Óafvit-
andi hleypti Gorbatsjov af stað þjóðernis- og sjálfstæðis-
baráttu, sem olli hruni Kommúnistaflokksins og þegar
hefur valdið hruni Sovétríkjanna sjálfra sem risaveldis —
í rauninni bundið enda á sögu Rússaveldis, sem verið
hefur að þenjast út í 3-4 aldir undir einvöldum keisurum
og arftökum þeirra, alráðum leiðtogum Kommúnista-
flokksins. Þótt í sjálfu sér hljóti allir sem unna lýðræði og
þjóðfrelsi að fagna þessum pólitísku umskiptum, ríkir
eigi að síður óvissa um friðsamlega framtíð nýs skipu-
Iags, því að enn er margt óuppgert í sambúðarmálum
þessara mörgu þjóða og þjóðarbrota.
Leiðrétting: Þar sem vísað er til ljóðlínu eftir Matthías
Jochumsson í leiðara á aðfangadag á að sjálfsögðu að
standa: „Hvar er frelsarinn?" Er beðist velvirðingar á
meinlegri prentvillu.
BOKMENNTIR
Meiri og meiri
gauragangur
MEIRI GAURAGANGUR
Höf.: Ólafur Haukur Símonarson
Útg.: Forlagið, 1991
Bók þessi er afar frjálslega rituð.
Götumálið fær að njóta sín og hef-
ur það efalaust verið eitt helsta
markmið höfundar. Samlíkingarn-
ar eru oft skemmtilegar og ágæt-
lega langsóttar um leið. Þegar Lísa
hafði barnið sitt á brjósti, fituboll-
una, „var engu líkar en hún hefði
stolist út úr kaþólskri altaristöflu".
Ameríkanar voru „Karlar með
hamborgararassa í alltof stuttum
buxum og kerlingar í kjólum sem
hefðu gert hverja meðalæðar-
varpsfuglahræðu á Breiðafirði af-
brýðisama."
Ágætis rugli er blandað saman við
þennan hristing og eru samtölin
oft á tíðum óskiljanleg. Er það vel,
því að nauðsynlegt er að skáldsaga
sé ekki eins og berastur raunveru-
leikinn. Þá er engin upplyfting
fólgin í því að lesa skáldverk. Plán-
etan Hló er ísland og segir það
meira í sögunni og samskiptum
persónanna, en langar lýsingar og
gamlar tuggur um sérstöðu landa
okkar erlendis. Haganleg meðferð
á þessu fyrirbæri í sögunni er höf-
undi til sóma og undirstrikar að
hér er ekki viðvaningslega haldið
um sjálfblekunginn. Persónurnar
eru oftast mjög hrjúfar eða hjákát-
lega fíngerðar. Einstaka fólk er
eðlilegt og það er alveg á hreinu að
ekki er verið að lýsa venjulegri
Kaupmannahafnarferð.
Lengi vel er ekki ljóst hvað á að
Ólafur Haukur Símonarson.
gerast í sögunni annað en að
skemmta lesandanum og tekst það
reyndar ágætlega. Fléttan gerist æ
skrautlegri, en þegar nær dregur
lokum, kemur það betur og betur
fram hver verður ofaná, Ranúr eða
Ormur; það er að segja hvor þeirra
lærir meira af ferðinni.
Kristján Björasson
TIL UMHUGSUNAR
ÁHJÓLUM
Höf.: Páll Pálsson.
Útg: Forlagiö 1991.
Það er tvennt ólíkt að ætla að
skrifa skáldsögu eða frásögn. Hér
er á ferðinni einhvers konar blanda
af þessu þrátt fyrir allt, en því mið-
ur er hin skáldlega reisn heldur of
lág fyrir minn smekk. Á köflum er
greinilegt að höfundur kann vel til
verka og hefur skáldlega tilburði. Á
það einkum við um fýrsta þriðjung
bókarinnar og sérstaklega hvað
varðar fyrstu síðurnar. Inn á milli
eru stutt skáldlega ort minningar-
stef úr óráði Nonna, að því er virð-
ist, en þar fyrir utan er sagan aðal-
lega í frásagnarformi. Á köflum er
frásögnin allt að því klaufaleg.
Þannig gleymir höfundur til dæm-
is öllum kynlífsþanka hjá aðalper-
sónunni í langan tíma meðan
hann er að velta sér ítrekað upp úr
sama vandamálinu. Það kemur
síðan eins og skrattinn úr sauðar-
leggnum að hann hafi oft verið
með stúlkum að loknum dans-
leikjum, þrátt fyrir að í köflunum á
undan hafi ballferðum hans verið
lýst næsta náið og ekkert komið
þar fram um samskipti hans við
þessar stúlkur.
Þrátt fýrir þessa augljósu galla er
greinilegt að Páll Pálsson hefur
lagt á sig mikla vinnu við að setja
sig inn í líf og lífsviðhorf sem og
væntingar og vonbrigði þeirra sem
lenda í alvarlegum umferðaró-
höppum og slasast illa eins og að-
alpersónan. Hún er allt að því
óþægilega raunveruleg og þar af
leiðandi koma leiðindi sjúkdóms-
legunnar afar skilmerkilega fram
við lesturinn. Þunglyndi og von-
leysi eru alla bókina til staðar og
ljóst er að bæði hin skáldaða per-
sóna og höfundur hennar hafa
mátt leggja verulega hart að sér til
að gleyma ekki glaðværðinni.
Viðfangsefni sögunnar er vissu-
lega erfitt og sýnir að höfundurinn
er kjarkaður maður. Þegar fengist
er við kaldhæðni og alvöru lífsins í
sögubók, er nauðsynlegt að höf-
undur kunni að gæta sín á endur-
tekningum eins og því miður
koma nokkrum sinnum fyrir. Eftir
lestur bókarinnar tel ég að mark-
mið höfundar hljóti fýrst og fremst
að hafa verið að vekja lesendur
sína til umhugsunar um þá ægi-
legu reynslu, sem slasaður maður
getur orðið fyrir. Sé það rétt til
getið, má segja að takmarki höf-
undar hafi verið náð.
Kristján Björasson
Jólaplata Kórs Langholtskirkju
Kór Langholtskirkju gaf nýverið út
geisladisk með 20 lögum í tilefni
tilefni jólanna. Auk hins víðfræga
kórs Jóns Stefánssonar syngja þama
einsöngvarar og hljóðfæraleikarar
spila. Lögin eru frá ýmsum tímum og
ýmsum löndum, allt frá „fomkirkju-
legum messuinngangi á jóladag" í
útsetningu Róberts A. Ottóssonar,
sem er fyrsta lagið, til hins síðasta
sem er Heims um ból í útsetningu
Anders Öhrwall. Öhrwall þessi er,
ásamt Gunnlaugi V. Snævarr, mest
áberandi á disknum, því hann hefur
útsett þrettán hinna 20 söngva, en
Cunnlaugur þýtt átta sálma, því allir
textar em sungnir á íslensku, og
prentaðir í meðfylgjandi pésa. Ólöf
Kolbrún Harðardóttir syngur ein-
söng í tveimur lögum, Ragnar Dav-
íðsson í fjórum en Dagbjört Nanna
Jónsdóttir í einu, auk þess sem Hall-
dór Torfason er „forsöngvari" í einu.
Þrjú hin síðastnefndu munu vera úr
röðum kórfélaga.
Það er mál manna, að hinn lút-
herski kristnidómur sé heldur í
drungalegra lagi, með langdregnum
erindaflutningi prestanna, þung-
lamalegum sálmatextum og sorgar-
fullum sönglögum. Kringum þetta
verður auðvitað ekki komist í
söngvasafni sem þessu, nema farið sé
út á hálan ís hins „glaða kristin-
dóms", sem ekki er reynt hér. Og
með því tuttugu fagnaðarsnauðir
söngvar í bunu væru líklegir til að
reyna mjög á þolrifin, enda þótt fag-
urlega sé sungið, er sett undir þann
leka með nokkrum frönskum og
enskum jólalögum, og með breyti-
leika í útsetningum. Fyrstu lögin,
sem öll eru íslensk, fom og ný, eru
sungin án hljóðfæra og óþarfa tilþrifa
í raddsetningu, og þykja mér þau
best — þeirra á meðal er hið bráðfal-
lega og stórvel sungna Kom Imma-
núel, sem Róbert A. Ottósson útsetti.
Síðan taka við tilþrifameiri útsetn-
ingar Anders Öhrwall með margvís-
legum raddhlaupum og ýmsum
hljóðfæraútsetningum — orgel,
harpa, flautur, óbó, kontrabassi.
Heldur þykja mér þessar upplífgun-
artilraunir í útsetningu þó til bölvun-
ar, og því ffemur sem lögin standa
hjartanu nær, eins og Fögur er foldin
og Heims um ból. Kannski sum þess-
ara laga séu líka léttvægari en svo að
þau henti stórum kór og tilþrifamikl-
um útsetningum.
Skáldið segir, að mönnunum muni
annað hvort aftur á bak, ellegar
nokkuð á leið, og ekki dugar oss að
staðnæmast við gömlu góðu lögin.
Og það gerir sá ekki sem hlustar á
þennan nýja geisladisk, því ég a.m.k.
þekkti ekki nema þriðjung af lögun-
um — hér er því tilvalið tækifæri til
að fremja andlega útvíkkun og hlusta
á fallegan söng í leiðinni.
Sig.St