Tíminn - 29.02.1992, Blaðsíða 7

Föstudagur 29. febrúar 1992
Tíminn 7
„Jú, þetta er alveg hárrétt hjá
honum,“ viðurkennir Friðrik
Þór. „Ég er farinn að verða sár-
móðgaður ef verðlaunin koma
ekki óðara upp í fangið á mér
hvar sem ég kem. En þó eru nú
til „sétteringar“ af þessu. Við
fengum til dæmis ekki verð-
launin í Gautaborg og þá lætur
maður sér bara vel lynda að ein-
hverjir „yngri“ eða eitthvað í þá
áttina fái verðlaun. Það er ágæt
tilfinning líka.“
/ ,J3ömum náttúmnar“ er
slegið á talsvert aðra strengi en
áður í mgndum þínum?“
Já, ég held að hún sé þjóð-
legri en aðrar myndir mínar, ef
ég má orða það svo. Hún byggir
á okkar íslenska þjóðararfi, æv-
intýrum og dulúð. Stefnubreyt-
ing? Ég mun að minnsta kosti
ekki segja skilið við þetta
„þema“ að sinni, því það tengist
efni kvikmyndar sem ég hyggst
gera í samvinnu við Einar Má
Guðmundsson rithöfund, von-
andi áður en langt um líður.“
Um hvaða efni verður hún?
„Hún mun snúast um þá
reynslu mína að þegar ég var
barn var ég þræll Kanasjón-
varpsins, eins og svo mörg börn
þá. En svo var ég sendur í sveit
að Höfða á Höfðaströnd og hitti
þar merkilegan mann sem ég
deildi herbergi með. Hann var
hafsjór af sögum, sísegjandi sög-
ur og það varð til þess að tefla
saman tveimur menningar-
heimum — þessum heimi
Kanasjónvarpsins og sjálfrar
þjóðarsálarinnar, þjóðararfsins.
Ég hefði viljað snúa mér að
þessu verkefni strax, en það
voru ekki fyrir hendi peningar
til þess. Því er ég farinn að vinna
að japanskri kvikmynd, sem á að
gerast á íslandi. Hún flallar um
mann sem kemur frá Japan til
íslands og ferðast hér vítt og
breitt um landið. Ég er nú ný-
kominn frá Japan og hef verið að
sjá mér út tökustaði."
Einu sinni sagðir þú að á 1s-
landi væri ekkert markvert að
mynda nema Hallbjöm og
kántrýið? Hefur það breyst?
„Þá átti ég við að það væri
ekkert annað sem vert væri að
„dókúmentera" í samtímanum
um þær mundir, því mig langaði
til að gera heimildamynd um
samtímann. Hitt er allt annað
mál að við verðum að gera þjóð-
legar myndir. Því þjóðlegri sem
myndirnar eru, því alþjóðlegri
reynast þær. Þetta held ég að
hafi sannast með „Bömum nátt-
úrunnar", sem hefur farið víða
og fer vonandi miklu víðar. Hún
reynist hafa þetta alþjóðlega í
sér.
Lít ég til fornsagnanna sem
kvikmyndaefnis? Já, það geri ég,
því ég er mikill aðdándi þessara
sagna. Þegar ég verð búinn að
vinna úr samtímanum, hef lokið
æskuminningamyndinni sem
ég gat um, þá er trúlegt að ég
leiti þangað. Þjóðlegra efni er
heldur ekki til og jafnframt al-
þjóðlegra. Lítum á Japani sem
tekið hafa bestu verk heimsbók-
menntanna og fleygt þeim inn í
japanskan miðaldavemleika í
myndum sínum. Sýnir það ekki
líka hve það þjóðlega, t.d.
Shakespeare, er í eðli sínu al-
þjóðlegt?"
Gætir þú hugsað þér að gefa
þig allan að „víkingamyndum
eins og Hrafn Gunnlaugsson?
„Kurosawa hafði þá aðferð að
skipta jafnt og þétt um viðfangs-
efni, gerði fyrst „víkingamynd",
fór svo inn í daglega lífið og það-
an aftur í „víkingamynd". Ég
veit ekki hvort ég tek upp þessa
aðferð til að forðast að hjakka
alltaf í sama farinu. Ég held t.d.
að Hrafn hafi haldið sig of þétt
við „víkingamyndirnar" og ár-
angurinn orðið sá að það kemur
fram viss þreyta, bæði í „vík-
ingamyndunum“ og myndum
úr samtímanum. En kannske
dregst það þó alveg uns ég er
sextugur að ég geri mína „vík-
ingamynd". Hver veit. Mig hefur
oft langað til að gera mynd um
Grettlu. Það em „senurnar",
þetta myndræna í sögunum,
sem hlýtur að gera þær freist-
andi. Þær eru svo ljóslifandi að
einhvern veginn finnst manni
að það hljóti að verða auðvelt að
endurskapa þær. Og svo er góð-
ur húmör í þeim. Það spillir ekki
fyrir.“
Nú er ekki vafi á að íslensk
kvikmyndagerð er í sókn.
Hvaða hjallar hafa verið yfirs-
tignir?
„Hæsti hjallinn var sá tækni-
legi, myndirnar voru tæknilega
ekki nógu fullkomnar. Nú emm
við komnir yfir það, t.d. er hljóð-
ið mikið unnið með tölvum nú
og hefur stórbatnað. Áður höfð-
um við heldur ekki nóg af fær-
um tæknimönnum en nú má
segja að við séu búnir að fá
mannskapinn í þetta. Þetta er
svona eins og í fótbolta. Menn
spiluðu ekki fótbolta á vetrum,
bara á sumrum, og fyrir vikið
fékkst ekki næg þjálfun. Menn
tóku hér ekki kvikmyndir á vetr-
um heldur. Vandinn var sá að
það voru gerðar svo fáar myndir
að tækniliðið fékk ónóga þjálf-
un. Ein eða tvær myndir árlega
duga ekki til þess að þroska fólk
í þessu. Menn þurfa að hafa allt-
af nóg að gera. Nú hefur reynsla
hins vegar safnast í reynslu-
bankann, hljóðmenn, aðstoðar-
menn og aðrir eru alltaf að tína í
sarpinn og verkkunnáttan eykst,
sem er undirstaðan á öllum
sviðum. Svo má ekki gleyma að
leikhúsleikararnir okkar hafa
fengið reynslu í kvikmyndaleik
og við getum notfært okkur þá
óhræddir.
Já, ég held að við séum búin
að gera okkar mistök. Ekki svo
að skilja að það hafi verið nein
stór mistök. Þau urðu aðeins
vegna þess að hér varð öll þróun
að eiga sér stað á svo skömmum
tíma."
Hvað um gerð handrita?
„Handritagerð fer fram á
mörgum stigum kvikmynda-
gerðar. Fyrst er það frumgerðin,
svo er því breytt í upptökunni og
loks er það handritsefni sem nýt-
ist við klippingu í lokavinnsl-
unni. Ef sagan er góð, þá er lengi
hægt að rétta af mistök sem
kunna að gerast í upptökum.
Handrit held ég að aldrei sé
mögulegt að hafa pottþétt strax í
byrjun. Ég held að menn hafi
stundum gert allt of mikið úr því
að þau hafi verið veiki hlekkur-
inn í kvikmyndum hjá okkur.
Það er svo persónubundið
hvemig leikstjórinn vinnur úr
því efni sem hann hefur í hönd-
unum. Langmest byggist á hans
eigin úrvinnslu og einmitt það
hrífur mig helst hjá góðum leik-
stjóra. Stundum hefur hann
ekki nema úr litlu efni að vinna
en gerir það líka frábærlega, eins
og Pólverjinn Kislowsky, sem ég
er mjög hrifinn af, en kvikmynd
verður að vera mjög góð ef hún á
að hrífa mig núorðið."
Hvaða leikstjórar hafa orðið
þér besti skólinn?
„Þeir eru þó nokkrir, því mað-
ur er sífellt að læra og veit á
endanum ekki með vissu hvað
maður lærði af hverjum. Ég
minntist á að sem barn horfði ég
á Kanasjónvarpið og kúreka-
myndirnar, sem byggja á sömu
forsendum og íslendingasög-
urnar. Ég neita alls ekki að ég
lærði ýmislegt af þeim og meist-
urum þeirra, eins og John Ford.
Kurosawa lærði margt af Ford
og svo lærðu ítalirnir af Kurosa-
wa, þegar þeir voru að gera sína
„vestra“. Loks fór Hrafn Gunn-
laugsson að gera „íslenska
vestra". Þú sérð að þetta er
endalaust hringferli. Ég lærði
líka mikið þegar ég sá um Fjala-
köttinn hér á árunum, var þar
sýningarmaður og sá myndirnar
aftur og aftur. Smám saman fór
maður að sjá í gegnum galdur-
inn.
Nei, nei, galdurinn reyndist
ekki svo flókinn. Hann var eig-
inlega alveg pottþéttur, þegar
maður hafði komið auga á hann.
En hann hefur horfið gjörsam-
lega með „videóinu“. Menn
njóta einskis galdurs á „vide-
óinu“. Munurinn er svipaður og
á nautasteik og hamborgara.
Það eru engin áhrif af mynd eins
og „Bömum náttúrunnar" í
sjónvarpi eða á „videói". Þá er
komið þetta gler í milli og svo
mikið sem tapast.“
Nú deila kvikmyndagerðar-
menn um fjárveitingar?
„Við sem að kvikmyndagerð
vinnum vitum að það em ekki
til peningar handa okkur öllum
og verðum að sætta okkur við þá
staðreynd. En hitt er annað mál
að meðan ekki eru nógir pen-
ingar er jafnframt líklegt að það
verði áframhald á þessum sand-
kassaslag, þessum metingi og
ríg eins og var hjá rithöfundun-
um í gamla daga, þegar ég var
yngri. Það verður erfftt að
stjórna úthlutuninni og hætt
við að svo líti út sem einhverjir
fáir séu útvaldir."
Fara menn kannske að fram-
leiða fleiri „kassastykki“?
„Kassastykki? Já, það er nú svo
sem freistandi að framleiða
kassastykki og menn hafa reynt
það, en kassastykki er ekkert
borðleggjandi mál í kvikmynd-
um. Menn telja sig vera með
rétta efnið, en svo koma áhorf-
endur bara ekki. Menn hafa lagt í
stóran kostnað og bundið hend-
ur sínar um langt skeið. Kvik-
myndasagan er full af dæmum
um þetta og ég hef lent í svona
sjálfur, en sem betur fer með litl-
ar og ódýrar myndir. Nei, það
eru engar öruggar formúlur fyr-
ir kassastykkjum. Það vinna
milljón manns við að finna þær
upp, t.d. í Ameríku, en þeim er
sífellt að skjátlast. Menn gera
kannske mynd um stríð í Aust-
urlöndum, en svo kemur alvöru-
stríð í Austurlöndum á frumsýn-
ingardaginn, sem fólk getur séð í
beinni útsendingu allan sólar-
hringinn. Það fer ekki að sjá
leikna mynd um svona stríð.“
En fyrst við minntumst á
stríð. — Undirbúningi fyrir
Óskarshátíðina fylgir heilmikið
auglýsingastríð að sögn?
Já, þetta er eins og þegar
Bandaríkjamenn fara að kjósa
sér forseta, þá eru það bara aug-
lýsingastofur sem sjá um dæm-
ið. Því þurfum við að kaupa aug-
lýsingastofu vestra til að sjá um
að fólk kjósi rétt. En sú er þraut-
in þyngri að viö eigum enga
peninga í slíkt og erum hálf
ráðalausir þessa stundina. Þótt
við kunnum að ná samningum
við fyrirtæki sem kæmi með
eitthvað inn í þetta, þá verðum
við að leggja nokkuð á móti eftir
sem áður. En vonandi finnast
einhver ráð. Maður mundi sjá
eftir því síðar ef ekki verður gert
allt sem hægt er nú til að ná
þessum Óskari.
Já, þessi útnefning er mjög
mikilvæg og vekur athygli á ís-
lenskri kvikmyndagerð. Þeir eru
margir sem aldrei hafa íslenska
kvikmynd séð enn og því verð-
um við auðvitað að breyta. Sú
eftirtekt sem íslenskir kvik-
myndagerðarmenn fá þarna get-
ur vel orðið til þess að auðveld-
ara veitist að fá peninga annars
staðar frá í myndirnar og vitan-
lega veitir okkur ekki af því.“
AM