Tíminn - 11.07.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 11. júlí 1992
Tíminn 5
EE S - s amningurinn
og stj ómarskráin
Páll Pétursson skrifar
íslenska stjómarskráin er grundvöll-
ur að allri lagasetningu á íslandi. Alþingi
er óheimilt að afgreiða nokkur lög sem
ekki samrýmast stjómarskránni. Þjóð-
réttarsamningar, sem brjóta í bága við
stjómarskrána, em ógildir jafnvel þótt Al-
þingi hefði látið hafa sig til að lögtaka þá
og forseti íslands undirskrifað.
Þessu til áréttingar er svo fyrir maelt í
47. gr. stjórnarskrárinnar að sérhver nýr
þingmaður skuli vinna drengskaparheit
að stjómarskránni, þegar er kosning
hans hefur verið tekin gild.
Flestum þingmönnum er það minnis-
stæður atburður er þeir undirrituðu
drengskaparheitið. Því em þeir nú í mikl-
um vanda, þegar að því kemur að taka af-
stöðu til samningsins um Evrópskt efha-
hagssvæði. Svo er mál með vexti að á því
em mikil tormerki að hann samrýmist
stjórnarskránni í veigamiklum atriðum.
Kapp er best með forsjá
Ríkisstjóm íslands er það mikið
kappsmál að afgreiða með sem auðveld-
ustum hætti EES-samninginn. Henni
mætti þó vera það ljóst að til lítils er að
lögtaka hann á Alþingi, ef hann yrði síðar
dæmdur ógildur vegna þess að hann bryti
í bág við stjómarskrána. Ekki skiptir máli
hver efnisleg afstaða manna er til samn-
ingsins. Öllum á að vera það kappsmál að
hann sé rétt og formlega afgreiddur. Rétt
aðferð er, vilji menn fullgilda samning-
inn, að breyta fyrst stjómarskrá og full-
gilda síðan. Stjómarskrárbreytingu verð-
ur fyrst að samþykkja á Alþingi, rjúfa síð-
an þing og efna til kosninga og samþykkja
síðan stjómarskrárbreytinguna endan-
lega á nýju þingi.
Undarleg málsmeðferð
Utanríkisráðherra er kappsmaður
mikill og vill allt til vinna að fá samning-
inn lögtekinn sem tafarlausast, án tillits
til formsatriða. Augljós efi var um að
samningurinn samrýmdist stjómarskrá
okkar, og fram kom á Alþingi ályktun um
að Iáta skipa óháða nefnd til úrlausnar
þessum vafa. Þetta mátti Jón Baldvin ekki
heyra. Hann rauk til og skipaði prívat og
persónulega nefnd í málið. Greip hann
þar með óviðeigandi hætti fram fyrir
hendur Davíðs Oddssonar, sem að sjálf-
sögðu var forsætisráðherra og bar að
skipa nefndina, ef ríkisstjórnin á annað
borð vildi gangast fyrir slíkri nefndar-
stofnun.
Það er fjarri lagi að slík nefndarskipun
sé á verksviði utanríkisráðherra. Davíð
beit á jaxlinn og þoldi Jóni þessa háðug-
legu auðmýkingu og lét framferði hans
óátalið opinberlega.
Jón Baldvin vildi vera viss og skipaði
í nefndina með óvenjulegum hætti. Hann
valdi fjóra virta lögfræðinga, sem hver
um sig em alls góðs maklegir. Þó er e.t.v.
nokkur hængur á, vegna þess að tveir
þeirra höfðu áður unnið að EES- málinu
á vegum ráðherrans. Þeim væri því e.t.v.
óhægt um vik að ganga fram fyrir skjöldu
og upplýsa að samningurinn stangaðist á
við stjómarskrána í óþökk ráðherrans.
Skýrsla fjórmenninga
Nú hafa fjórmenningar utanríkisráð-
herrans skilað áliti til ríkisstjórnar og
kynnt það utanríkismálanefnd, svo og
haldið blaðamannafund. Álit þeirra var
birt í heild í Mbl. 9. júlí sl. Niðurstaða
þeirra kom ekki á óvart, þeir telja ekki að
sinni ástæðu til að breyta stjórnar-
skránni. Þó segja þeir í lokaorðum: „Þá
bendum við á, að síðar megi eða beri að
gera stjómarskrárbreytingu, ef fram
kemur að forsendur okkar standist ekki.“
Þessi vamagli er e.t.v. skiljanlegur, þótt
ekki verði hann talinn myndarlegur eða
afgerandi.
Nú stendur svo á tungli að Jón Bald-
vin er erlendis. Ekki er þó utanríkisráðu-
neytið húsbónda-
laust Jón Sig-
urðsson gegnir
störfum utanrík-
isráðherra í fjar-
vem nafna síns.
Hann vissi að
sjálfsögðu betur
en höfundar hvað
stóð í skýrslu
þeirra, og gaf út sverar yfirlýsingar á
blaðamannafundinum. Hann segir „að
álit nefndarinnar sé fullnægjandi svar við
þeirri spumingu hvort EES-samningur-
inn samræmist stjórnarskránni. Hún sé
því afgreitt mál og sé hægt að snúa sér að
lögfestingu samningsins og ákvæða, er
tengjast honum, af fullum krafti“ (Mbl. 8.
júlí 1992).
Gassagangur ráðherrans
Þessi gassagangur afleysingaráðherr-
ans er mér tilefni til að skrifa þessa grein.
Svar fjórmenninga utanríkisráðherra er
ekki fullnægjandi. Utanríkismálanefnd
hefur að undanfömu kallað fyrir ýmsa
virta lögfræðinga og leitað álits þeirra um
úrlausnarefnið. Það er skemmst frá að
segja að sumir þeirra hafa sett fram mjög
sannfærandi rök fyrir því að stjórnar-
skránni verði að breyta, vilji menn lög-
taka EES- samninginn.
Lögfræðingafélagið og Ríkisútvarpið
efndu til almenns fundar á Hótel Sögu
20. júní 1992. Þar lögðu Guðmundur Al-
freðsson þjóðréttarfræðingur, Ragnar Að-
alsteinsson hæstaréttarlögmaður og
fundarstjórinn Eiríkur Tómasson hæsta-
réttarlögmaður til að stjómarskránni
yrði breytt.
Niðurstaða Guðmundar
Alfreðssonar
Fyrirlestur Guðmundar Alfreðssonar,
sem er mjög virtur þjóðréttarfræðingur á
alþjóðavett-
vangi, var birtur
í heild í Tíman-
um 24. júní og
vísa ég til hans
þar. Niðurstaða
Guðmundar er
svohljóðandi:
„Það er mín nið-
urstaða eftir ná-
kvæma skoðun á þessum atriðum og
dæmum öllum, að það þurfi að breyta
stjórnarskránni og beita til þess 79. grein
hennar, þegar EES-samningurinn og
fylgisamningar hans koma til afgreiðslu
AJþingis og forseta. Dæmin, sem ég hef
nefnt, virðast meira en duga til að halda
því fram, að þama séu á ferðinni árekstr-
ar á milli texta. Það er enginn vafi á því í
slíkum tilfellum, að þá hefur stjómar-
skráin forgang og að Alþingi og forseti
geta ekki staðfest samningana að
óbreyttri stjórnarskrá.“
Gullkom frá
Qórmenningum
í skýrslu fjórmenninga utanríkisráð-
herra er að vísu sagt í ályktunarorðum,
að þeir telji ekki ástæðu til að breyta
stjórnarskránni vegna EES-samningsins.
Rökstuðningur þeirra er þó stundum
langsóttur og þokukenndur. Manni kem-
ur ósjálfrátt í hug við lesturinn vamar-
ræða fyrir sakboming í réttarhaldi, þar
sem sakbomingurinn væri samningur-
inn. Ég nefni nokkur dæmi. Á bls. 16
stendur eftirfarandi, leturbreytingar em
mínar:
„í 2. gr. stjómarskrárinnar er talað
um forseta lýðveldisins og önnur stjóm-
völd samkvæmt stjórnarskránni og öðr-
um landslögum. Ekki er tekið fram, að
þetta skuli vera alíslensk stjórnvöld, og
hugsanlegt er að alþjóðastofnanir séu
stjómvöld eftir 2. gr.“
Á bls. 24: „Við teljum að reglumar um
vald stofhana EFTA séu vel afmarkaðar og
feli ekki í sér verulegt valdframsal sem
talið verði íþyngjandi í ríkum mæli.“
Loks er á bls. 29: „Hér að framan höf-
um við komist að þeirri niðurstöðu, að
EES-samningurinn og fylgisamningar
hans eða sú lagasetning, sem af þeim
leiðir, brjóti ekki í bága við íslensk stjóm-
skipunarlög, ef þetta er metið út frá ein-
stökum ákvæðum samningsins. Með
þessu er ekki endanlega lokið því verk-
efni, sem fyrir okkur hefur verið lagt.
Hugsanlegt er, að þau ákvæði, sem hér
geta skipt máli, geti öll saman leitt til
þess, að samningamir verði ekki taldir
samrýmast stjómarskránni, þó að hvert
ákvæði metið sér í lagi geri það. Við telj-
um að vísu að færa megi nokkur rök gegn
einstökum þáttum í því, sem hér að fram-
an er rakið, en við teljum þó að niður-
stöður okkar oríá ekki tvímælis í þeim
mæli, að tilefni sé til að draga þá ályktun,
að samningamir í heild leiði til þess að
breyta þurfi stjómarskránni, ef þeir taka
gildi.
Þá er hugsanlegt, að reynslan leiði í
ljós, að það reynist ekki rétt, sem við
byggjum á um framkvæmdavaldið og
dómsvaldið, þ.e. að regluraar um vald
stofnana EFTA séu vel afmarkaðar, að
þær feli ekki í sér verulegt valdframsal og
séu ekki íþyngjandi í ríkum mæli. Einnig
er hugsanlegt að í samkeppnismálum
komi til meiri afskipta en hér er reiknað
með. Við teljum ólíklegt að forsendur
okkar að þessu leyti reynist rangar. Við
teljum jafnframt að engin nauðsyn sé til
þess að ráðast nú í breytingar á stjómar-
skránni vegna þessa möguleika. Ef fram
kemur síðar, að slíkra breytinga sé þörf,
er ísland að þjóðarétti skuldbundið til að
gera þær.“
Stjómarskrárbreytingu
fyrst
Ég tel að starfandi utanríkisráðherra
dragi alltof miklar ályktanir af skýrslu
fjórmenninganna. Hún svarar ekki á full-
nægjandi hátt að óhætt sé að lögtaka
EES-samninginn að óbreyttri stjórnar-
skrá. Margar greinar stjórnarskrár geta
rekist á við samninginn og sumar gera
það augljóslega. 2. gr. stjómarskrár
hljóðar svo:
.Alþingi og forseti íslands fara saman
með löggjafarvaldið. Forseti og önnur
stjómvöld samkvæmt stjómarskrá þess-
ari fara með ffamkvæmdavaldið. Dóm-
endur fara með dómsvaldið.“
Hér er skýrt kveðið á. Samkvæmt
samningnum verðum við að lögleiða
reglur og tilskipanir að utan. Fram-
kvæmdavaldið er flutt úr landi í nokkrum
atriðum og dæma verður í samræmi við
EB-dóma, en ekki eingöngu eftir íslensk-
um lögum. Ef lögleiða á samninginn,
verður að breyta stjómarskránni, annars
lenda þeir, sem ætla að samþykkja samn-
inginn, í vandræðum með drengskapar-
heitið.
Menn og ffff
malefni