Tíminn - 11.07.1992, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 11. júlí 1992
Þegar Bjarni var sýslumaður í
Árnessýslu, fékk hann sýslu-
búa til þess aö vinna að vega-
bótum, m.a. leggja nýjan veg
yfir Ólafsskarð á Hellisheiði.
Einu sinni er yfirréttardómarar
voru í samkvæmi hjá stiftamt-
manni, bárust vegabætur í tal,
og eggjaöi Bjarni á að láta
Borgfirðinga og Árnesinga
ryðja Kaldadalsveg, en Magn-
ús Stephensen taldi á því öll
tormerki. Tók Bjarni það þá til
bragðs, mest af þrjósku, að
kosta sjálfur ruðning á versta
kaflanum, Skúlaskeiði. Kostn-
aðurinn varð ekki nema 26
rdl., en þetta þótti merkileg
nýbreytni og Bjarni hafði af
þessu þann hagnað, að tveir
sýslumenn fyrir norðan, Esp-
ólín og Blöndal, þökkuðu hon-
um opinberlega þessa vegar-
bót fyrir hönd sýslubúa sinna,
einmitt í Klausturpóstinum,
sem Magnús Stephensen
stýrði.
Fjallvegafélagió
stofnað
Hinn 28. janúar 1831, á afmælis-
degi konungs, gáfu þeir Bjarni
Thorarensen og Þorgrímur Tómas-
son á Bessastöðum út boðsbréf um
stofnun félags til þess að endurbæta
fjallvegi hér á landi. Tóku allir
málsmetandi menn hér um slóðir
vel í það, og var svo stofnfundur
Fjallvegafélagsins haldinn 22. mars
þá um veturinn og þar gerðar sam-
þykktir fyrir félagið. í þeim segir
svo um tilgang þess:
„Hann er fyrst og fremst að ryðja
þá fjallvegi, sem liggja landsfjórð-
unga milli, taka þá þeirra fyrst fyrir,
sem mest er umferð um, og einna
helst fjölga vörðum á vetrarvegum
og byggja á þeim sæluhús, hvar
þurfa þykir, og auðkenna vörður,
svo að af þeim megi þekkja áttir.
Félagið byrjar fýrst á því að láta
ryðja veginn yfir Sand svokallaðan
til Norðurlands, og á endurbót á
vörðum og bygging á sæluhúsum, ef
þess gerist þörf, á Holtavörðuheiði.
Síðan skal það láta endurbæta svo-
kallaðan Eyfirðingaveg og setja
vörður á hann — sem og einnig
gjöra það frekara við aðra þjóðvegu
millum Norður- og Suðurlands,
sem þess stýrandi nefnd þykir þörf á
þeim vegi millum Múla- og Þingeyj-
arsýslna, hvar póstur skal um fara á
vetrardag.
Alkunnugt er, að landið fyrir norð-
an Skaftafellssýslu-jökla millum
Rangárvalla- og Múlasýslna er að
mestu ókunnugt, en mikils umvarð-
andi, ef þar yfir fyndust vegir frá
Suðurlandi til nefndra sýslna. Fé-
lagið vill því að fyrrnefndum vegar-
uðningum afloknum, ef þess efni
leyfa, láta leita uppi vegi yfir nefnd-
an hluta lands vors.
Eins og Bókmenntafélagið vill ár-
lega kosta nokkru til landkorta yfir
byggðir hér á landi, ætlar þetta fé-
lag, þegar áðurnefndar vegabætur
eru skénar, kosta upp á, að nefndir
höfuðfjallvegir verði rétt settir á ís-
landskort, ef félagsins efni þá leyfa
það.
Þegar þessu er aflokið og alþjóðar-
vegirnir millum landsfjórðunga
endurbættir, mun félagið hyggja að
styttri fjallvegum sýslna á milli,
sem og einnig vegum í byggð ... Og
þar eð félagsins hérbúandi limir ei
geta haft þekkingu á þeim miður
kunnu fjalla- og byggðarvegum í
landsins öðrum ömtum, svo jafnvel
óskum vér, að aukafélög verði stofn-
uð í þessum ömtum."
Landkönnunin
Eins og sjá má á þessu, sem sagt er
um tilgang félagsins, ætlaði það sér
að færast allmikið í fang, eigi aðeins
vegabætur, vegavarðanir og sælu-
húsbyggingar, heldur einnig land-
könnun. En á þeim árum var það
mjög erfitt fyrirtæki, því að menn
voru afar tregir að fara upp um ör-
Hvannalindir fann útsendari Fjallavegafélagsins fyrstur manna áriö 1883. Hann var Pétur Pétursson bóndi á Hákonarstööum.
æfi. Var það þá almenn trú, að fjöldi
útilegumanna héldi til á öræfunum
og enginn byggðamaður kæmist lífs
af, ef hann lenti í höndum þeirra.
Kvað svo rammt að þessum útilegu-
mannaótta, að útlendingar áttu illt
með að fá fylgdarmenn yfir Kalda-
dal. Og þá má nærri geta, hvort
menn hafi verið fúsir að koma í ná-
munda við Ódáðahraun, því að þar
átti að vera stórbyggð útilegu-
manna. Þessi hjátrú styrktist af því,
hve illar voru heimtur mörg haust-
in. Var það kennt útilegumönnum.
En orsökin til þeirra var sú, að
hvorki norðlenskir né sunnlenskir
gangnamenn þorðu að hætta sér
upp á öræfin, og varð því margt fé
þar úti á hverjum vetri.
En stjórnendur Fjallvegafélagsins
trúðu ekki á þessar bábiljur og tóku
öruggir til starfa og fengu þegar á
næsta sumri hina duglegustu og
kjarkmestu menn til þess að vinna
að vegabótunum. Voru þeir sendir í
tveimur hópum, annar norður á
Holtavörðuheiði, en hinn til að
ryðja veginn frá Surtshelli yfir
Sand.
Fyrstu fram-
kvæmdir
Hundrað vörður voru hlaðnar á
Holtavörðuheiði, og var hleðslunni
þannig hagað, að steinn, sem benti í
norðurátt, var látinn skaga út úr
hverri vörðu, svo að menn gæti átt-
að sig á því. Áttu þessir steinar að
snúa í hánorður, en verkamenn
voru ekki vissari á áttum en svo, að
steinarnir sneru allir til norðvest-
urs. Þótti það þó ekki koma að sök,
úr því að allir sneru eins.
í Fornahvammi var byggt sæluhús
úr grjóti og streng, hlaðið saman í
topp, svo að ekkert árefti þurfti, „en
með tveim körmum að innan og fyr-
ir utan þá sitt gaflhlað hvoru megin
innanhúss við inngöngudyrnar, sem
vera áttu á hlið hússins miðri, en
dyrnar á gaflhlöðum þessum inn í
karmana með sama hætti upp-
hvelfdar og sagt var fyrir um sjálft
húsið", eins og segir í auglýsingu
frá félaginu 3. mars 1832. Þessu
verki var öllu lokið fyrir miðjan júlí-
mánuð 1831*).
Tveir menn og unglingur voru til
þess ráðnir að ryðja Sand. Byrjuðu
þeir hjá Surtshelli og fengu rutt um
Bjarni Thoraren-
sen skáld hafði
mikinn áhuga fyrir
vegabótum, og
hann kom á lagg-
irnar merkilegum
félagsskap hér á
landi, sem hét
Fjallvegafélagið.
Hefir lítið verið
um það ritað nema
á víð og dreif.
hálfrar þingmannaleiöar kafla á því
sumri, og var þar í hinn illræmdi
Þorvaldsháls. Svo var fyrir mælt, aö
vegurinn skyldi alls staðar vera
tveggja faðma breiður, og var verkið
svo af hendi Ieyst, að skeiðríða mátti
þennan kafla af noröurvegi, þar sem
áður var naumast hægt að komast
áfram fót fyrir fót.
Sumarið eftir, 1832, unnu enn þrír
menn að þessum vegi og komust
með hann næstum að Hólmakvísl
sunnan við Sandfell á Húnvetninga-
vegi. Séra Jón Jónsson á Finnastöð-
um hafði tekið við fjártillögum í
Eyjafjarðarsýslu 1831-32 og var því
fé varið á þessu sumri til að ryðja
Vatnahjallaveg. Komust vegabóta-
menn með veginn fram að svo-
nefndri Kerlingu og hlóðu 22 vörð-
ur meðfram þeim vegi.
Leit að vegi að
jöklabaki
Á þessu ári var leitað framlaga í Ár-
nessýslu, Rangárvallasýslu og Múla-
sýslum til þess að standast kostnað
við að leita að vegi milli sýslnanna
að jöklabaki, en ekki fékkst nóg fé
til þess að fært þætti að ráðast í þá
landkönnun.
Viö árslok 1832 var fjárhagur fé-
Tilgangurinn var „fyrst og fremst
aö ryöja þá fjallvegi, sem liggja
landsfjóröunga milli, taka þá
þeirra fyrst fyrir sem mest umferö
er um og einna helst fjölga vörö-
um á vetrarvegum ..." Myndin
sýnir Bjarna Thorarensen, helsta
frumkvöðul Fjallvegafélagsins.
lagsins ekki góður. Varð það því að
ráði að byrja vegabæturnar eins
snemma og unnt væri næsta sumar,
en hætta þeim fyrir slátt, svo að
verkamennirnir gæti farið norður í
land í kaupavinnu. Var byrjað í júní
að vinna á Grímstunguheiði, þar
sem frá var horfið haustið áður, og
unnið í 4 vikur. Varð vegurinn ekki
fullruddur á þeim tíma. Tveir menn
voru sendir um sama leyti til þess
að byrja á því að ryðja veginn fyrir
Ok.
Á næsta sumri var enn unnið að
báðum þessum vegum, en þó urðu
þeir ekki fullgerðir. Þá var og byrjað
á því að ryðja hinn svokallaða Sand-
veg að sunnanverðu frá Búðará.
Haustið 1833 hafði P. Melsted
kammerráð fengið tvo menn úr
Norður- Múlasýslu til þess að leita
vegar þaðan um óbyggðir vestur í
Árnessýslu. Var það Pétur Pétursson
bóndi á Hákonarstöðum í Jökuldal
og maður með honum. Segir í til-
kynningu frá Fjallvegafélaginu, að
sú för hafi tekist sæmilega og lík-
legt væri, að vegur fyndist milli
sýslnanna. Var í ráði, að Árnesingar
færi rannsóknarför næsta sumar, en
ekkert varð úr því.
Ferð þeirra Múlsýslunga varð hin
slörkulegasta, og er svo sagt frá
henni í Landfræðisögunni:
Fundnar Fivanna-
lindir og Jökul-
dalaflæða
Pétur fór frá Hákonarstöðum í
byrjun septembermánaðar á föstu-
degi upp að Brú og laugardaginn
upp á Grágæsadal. Sunnudags-
morguninn fóru þeir yfir Kreppu,
var hún þar í kvíslum og engin dýpri
en í kvið. Þá fundu þeir grashaga
mikla við lindir; það voru Hvanna-
lindir, sem menn vissu ekki af áður.
Kverkfjallarani þótti þeim illur yfir-
ferðar og iilt að hitta skörðin, sem
hvergi standast á. Síðan fóru þeir yf-
ir Jökulsá á Fjöllum í einu lagi, var
hún ei dýpri en í kvið, og hlóðu þeir
þar vöröu; þeir fóru rétt fyrir neðan
kvíslarnar, en þar er áin nú víst oft-
ast ófær.
Nokkru fyrir vestan vaðið komust
þeir í þvílíkt vonskuhraun fyrir neð-
an jökulinn, að þeir voru nærri bún-
ir að missa hestana; þeir misstu
undan þeim járnin, og hófar hest-
anna tættust sundur í hraungrýt-
inu. Úr hrauninu komu þeir á breið-
an háls, sem þeir kölluðu Urðarháls;
fóru svo enn vestur, uns þeir um
kvöldið voru komnir á móts við jök-
ulhorniö vestasta. Eigi vissu menn
þá af Vonarskarði, og hélt Pétur að
þar væri aðeins hvilft í jökulinn
með smátindum upp úr. Þeir létu
fyrirberast norður af jökulhorni um
nóttina.
Morguninn eftir héldu þeir vestur
undir hæðadrög við Skjálfandafljót.
Síðan sneru þeir í hánorður og
komu um miðaftan í Hraunárdal
móts við Áfangatorfur; þar hittu
þeir menn, sem voru við fjársöfnun
og vísuðu þeim á veg til Mývatns.
Þeir Pétur höfðu, er þeir komu frá
jökulhorninu, fundið haglendi
nokkurt efst í Hraunárbotnum og
vísuðu leitarmönnum þar til kinda;
heitir það haglendi enn Jökuldala-
flæða.
Af Hraunárdal fóru þeir í Yxnadal
og þaðan í Króksdal og voru undir
Hafursstaðahlíð um nóttina. Á
þriðjudaginn fóru þeir að Reykja-
hlíð og þaðan á miðvikudag og
fimmtudag heim. Pétur hafði í
fyrstu ætlað að fara sömu leið til
baka frá Skjálfandafljóti, en það
gátu þeir eigi, því hestarnir voru
orðnir svo örmagna og hófsárir, að
þeir treystu þeim eigi.