Tíminn - 10.10.1992, Blaðsíða 5

Laugardagur 10. október 1992
Tíminn 5
Jón Kristjánsson skrifar:
Fj árlagafrumvarpið 1993
— er það bjargráð?
Fjárlagafrumvarpið fyrir árið 1993 hefur
verið lagt fram á Alþingi. Frumvarpið er
einn af homsteinum eftiahagsstefriu ríkis-
stjómarinnar og veigamikill leiðarvísir um
hvernig hún hyggst bregðast við í efnahags-
málum á næsta ári. í fjárlagafrumvarpinu,
sem er mikil bók, er að finna miklar upplýs-
ingar um þróun efnahagsmála. Fmmvarpið
sjálft er byggt á ákveðnum forsendum, sem
ekki er sýnt hvort munu standast þegar það
er lagt fram.
Atvinnuleysið
Það fyrsta, sem maður staðnæmist við í
fjárlagafrumvarpinu, er forsenda þess um at-
vinnuleysisprósentu á næsta ári. Gert er ráð
fyrir að atvinnuleysi verði 3,4%. Þetta er
mjög varlega áætlað og langt fyrir neðan
þær tölur, sem heyrst hafa frá forsvarsmönn-
um atvinnulífsins í landinu, sem spá 5-6%
atvinnuleysi.
Fjárlagafrumvarpið ætti að miðast við það
íyrst og fremst að bregðast við þessari ugg-
vænlegu staðreynd. Forgangsverkefni ríkis-
fjármálanna ætti að vera að skapa þau skil-
yrði, sem í valdi ríkissjóðs standa til þess að
hjól atvinnulífsins snúist. Bresturinn í
tekjuhlið fjárlaganna á yfirstandandi ári staf-
ar meðal annars af samdrætti í tekjum ein-
staklinga og almennum samdrætti í þjóðfé-
laginu. Hið sama verður auðvitað uppi á ten-
ingnum á næsta ári, ef spár um atvinnuleysi
ganga eftir eða fara fram úr þeim forsend-
um, sem fjárlagafrumvarpið byggir á.
Bjargráð ríkisstjómarinnar
Ríkisstjómin skýtur sér einkum á bak við
tvö atriði í umræðum um atvinnumálin og
skilyrði atvinnuveganna. Það fyrra er að
lægri verðbólga en í helstu viðskiptalöndum
okkar sé nægileg sérstaða fyrir íslenskt at-
vinnulíf til þess að halda genginu stöðugu,
hvað sem á gengur. Hið síðara er að í fjár-
lagafrumvarpinu sé gert ráð fyrir að verja 2.1
milljarði króna til sérstakra aðgerða í at-
vinnumálum.
Því miður verður að segja að þetta er ekki
ríándar nærri nóg til þess að mæta því
ástandi, sem fyrirsjáanlegt er í atvinnuveg-
um landsmanna. Nýjar spár um afkomu
sjávarútvegsins á næsta ári eru enn verri
heldur en áður, og reiknað er með að halla-
rekstur í greininni í heild verði 8.5% á næsta
ári. Veldur þar auðvitað um minnkun afla-
heimilda og gengisþróunin. Eitt til tvö pró-
sent munur í verðbólgu miðað við helstu
viðskiptalöndin er auðvitað langt frá því að
vega upp þessar aðstæður.
Vegagerðin
Síst ætti ég að hafa á móti aukinni vegagerð
og ekki ætla ég að leggjast gegn þeim verk-
efnum, sem ákveðin hafa verið í þeim efn-
um. Hitt er eigi að
síður mjög ein-
kennilegt að ekki
skuli farið að vega-
lögum við skipt-
ingu þessa fjár-
magns og reynt að
halda því samstarfi,
sem verið hefur
meðal þingmanna-
hópa kjördæ-
manna um skiptingu vegafjár. Það er sér-
stakt mál, sem ég ætla ekki að gera að um-
ræðuefni hér. Hinu vil ég vara við að álíta
þessa vegagerð töfralausn í atvinnumálum.
Vegagerð er ekki orðinn eins mannfrekur at-
vinnuvegur og var. Því vinnur hún ekki bug
á því fjöldaatvinnuleysi, sem hætta er á.
Sldlyrði atvinnuveganna
Forgangsverkefnið þarf að vera að koma
hjólum atvinnulífsins til þess að snúast á ný.
Til þess að svo megi verða þarf að laga skil-
yrði atvinnuveganna, og stuðla að því að
áhættufjármagn fáist til þess að styrkja eig-
infjárstöðu fyrirtækjanna. Fjárlagafrum-
varpið gerir ráð fyrir því að tekjuskattur fyr-
irtækja verði lækkaður. Það kann að vera
spor í rétta átt, en það kemur þó fyrirtækj-
um, sem eru í hallarekstri, engan veginn til
góða. Veltuskattur fyrirtækjanna verður ívið
hærri að raungildi samkvæmt frumvarpinu,
en það er hann sem skiptir mestu máli í
skattlagningu atvinnulífsins, ásamt að-
stöðugjöldunum sem eru tekjustofn sveitar-
félaga.
Áhættufjármagn
Fjárlagafrumvarpið gerir ráð fyrir því að
tekna upp á 1,5 milljarð verði aflað með sölu
ríkisfyrirtækja á næsta ári. Þessi upphæð er
fugl í skógi, og þá um leið þær 300 milljónir,
sem verja á til rannsókna í þágu atvinnuveg-
anna af þessu fjármagni. Ljóst er að til að
þessar sölur skili þeim tekjum, sem til er
ætlast, verður að selja rfkisbankana. Þá
vaknar sú spuming hverjir eigi að kaupa.
Gefum okkur að kaupendur finnist, annað
hvort innan fjölskyldnanna 14 eða utan
þeirra. Þeim peningum, sem þessir fjár-
magnseigendur verja til þess að kaupa Bún-
aðarbankann, sem er vel rekið fyrirtæki sem
skilar ríkissjóði arði, verður ekki varið til
þess að þróa nýjungar í atvinnulífi eða leggja
áhættufjár-
magn í ný fyr-
irtæki. Með
þessum við-
skiptum er
verið að beina
þessu fjár-
magni inn í
ríkissjóð. Sú
breyting á
skattalegri
meðferð hlutabréfakaupa, sem samþykkt var
við síðustu fjárlagagerð, er ekki heldur til
þess fallin að örva eða hvetja til kaupa á
hlutabréfum eða fá fólk til að leggja fjár-
magn í atvinnulífið.
Virðisaukaskatturinn
Fjárlagafrumvarpið gerir ráð fyrir að afla
aukinna tekna af virðisaukaskatti, en það er
fullkomlega óljóst með hverjum hætti það
verður gert. Það uppnám, sem samskipti rík-
is og sveitarfélaga eru í eftir þær tillögur
sem eru í fjárlagafrumvarpinu um virðis-
aukaskattinn, hefur orðið til þess að stjórn-
arflokkamir eru komnir á flótta í málinu, og
farnir að huga að tveggja þrepa virðisauka-
skatti. Það er auðvitað alveg ljóst að breyting
á skattalegri meðferð atvinnuvega eins og
dæmis ferðaþjónustu er þungt högg fyrir
þessa atvinnugrein, og auðvitað alveg úti-
lokað að slíkar reglur geti gengið í gildi fyr-
irvaralaust, þegar búið er að gera samninga
með föstu verði fram á næsta ár.
Það ber því allt að sama brunni. Það, sem
einkennir fjárlagafrumvarpið, er það að
tekjuhlið þess er í uppnámi. Nægir að geta
til viðbótar algjörrar óvissu um sölu afla-
heimilda Hagræðingarsjóðs, en það er undir
hælinn lagt að þær tekjur, sem áætlaðar
voru á þessu ári, náist inn, hvað þá þær 537
milljónir sem þessar sölur eiga að gefa á
næstaári.
Útgjaldahliðin
Hvað útgjöldin snertir, þá er alveg ljóst að
það markmið hefur ekki náðst að ráða við
útgjaldavanda ríkissjóðs. Svo virðist sem út-
gjöld ríkissjóðs liggi nú á bilinu 110- 115
milljarðar króna, og hallinn fari eftir því
hvað tekjurnar sveiflast eftir árferði og at-
vinnuástandi. Það er alveg Ijóst að skyndiað-
gerðir duga ekki til þess að ráða hér bót á.
Raunar er ljóst að það verður að takast víð-
tæk samstaða um forgangsröð verkefna og
þjónustu til þess að frambúðarlausnir náist á
þessum vanda. Aðgerðir í anda þjóðarsáttar
kæmu mjög til greina, ef ríkisstjórnin væri
yfirleitt á þeim buxunum að vinna í þeim
anda. Nú bendir ekkert til að svo sé, þvert á
móti. Samskipti framkvæmdavaldsins, þ.e.
ríkisstjórnarinnar, við löggjafarvaldið, Al-
þingi, hafa aldrei verið verri en það sem af er
kjörtímabilinu, og síðasta dæmið af mörg-
um er meðhöndlunin á sérstöku viðbótar-
fjármagni til vegagerðar vegna atvinnumála.
Hvers vegna víðtækt
samráð?
Það er alveg útilokað að það náist samstaða
um niðurskurð ríkisútgjalda, nema um
þann niðurskurð sé gerð áætlun til lengri
tíma en eins til tveggja ára. Slík áætlun
verður ekki gerð nema með víðtækri sam-
stöðu. Hún næst ekki nema tekið sé tillit til
sem flestra sjónarmiða, í atvinnulífinu, í
verkalýðshreyfingunni og að stjórnarand-
staðan sé kvödd til verka í meira mæli held-
ur en gert hefur verið. Það er ástandið í at-
vinnumálum sem réttlætir slíkar hugleið-
ingar, Við íslendingar eigum ekki með
nokkru móti að sætta okkur við það að at-
vinnuleysi þúsunda manna sé álitið náttúru-
lögmál, meðan þeir, sem hafa einhverra
hluta vegna hagnast í þjóðfélaginu, njóta
skattfrelsis á fjármagnstekjum og launa-
munur eykst hröðum skrefum. Slíkt er ávís-
un á þjóðfélag mismununar og stéttaskipt-
ingar og ástand í stjórnmálum sem er
óþekkt á síðustu áratugum.
Hinar uggvænlegu staðreyndir dagsins í
dag eru hraðvaxandi atvinnuleysi, halla-
rekstur í sjávarútvegi og vaxandi erlend
skuldasöfnun. Fjárlagafrumvarpið 1993 er
ekki svar við þeim vanda.