Tíminn - 10.10.1992, Blaðsíða 13

Laugardagur 10. október 1992
Tíminn 13
Magnús Eiríksson
Skúfslæk
Fæddur 6. júlí 1894
Dáinn 2. október 1992
í dag verður til moldar borinn afi
minn, Magnús Eiríksson, fyrrum
bóndi á Skúfslæk í Villingaholts-
hreppi. Hann lést á Sjúkrahúsi Suður-
lands 2. október síðastliðinn, 98 ára að
aldri.
Hann var fæddur 6. júlí 1894 á Votu-
mýri á Skeiðum, sá fimmti í 11 bama
hópi hjónanna Eiríks Magnússonar og
Hallbem Vilhelmsdóttur Bemhöft. Öll
em þau systkinin nú látin.
Ungur fór hann til sjóróðra eins og þá
var títt; fyrst á árabátum í Þorlákshöfn
og Selvogi og síðar á togumm. Hugur
hans stóð þó ávallt til annarra starfa og
1921 hóf hann búskap í Miðbýli á
Skeiðum með konu sinni, Guðríði
Ingibjörgu Gísladóttur, og í félagi við
foreldra hennar sem þar bjuggu fyrir.
1923 lagðist búskapur af í Miðbýli,
þegar fjölskyldan flutti að Syðri-
Brúnavöllum í sömu sveit Þar bjuggu
þau í 11 ár í góðu yfirlæti. Árið 1934
höguðu atvikin því svo að eigandi jarð-
arinnar vildi selja og ábúendumir
höfðu ekki bolmagn til að kaupa. Afi
og amma máttu því fara á stúfana að
leita sér að jarðnæði. Það fundu þau á
Skúfslæk f Villingaholtshreppi og
bjuggu þar allan sinn búskap síðan.
Bömin urðu 5 sem upp komust, en
auk þeirra bjuggu foreldrar ömmu á
heimilinu allt sitt ævikvöld. Amma
lést 1973.
Afi minn var ekki maður margra orða
eða stórra yfirlýsinga. Samt var það
ljóst öllum, sem þekktu til, að það var
honum þungbært að þurfa að yfirgefa
heimabyggðina og frændgarðinn sem
þar var um sveitina þvera. „Það var
gott að búa á Skeiðunum" var yfir-
skriftin á eina blaðaviðtalinu sem haft
var við hann um ævina, þá háaldraðan.
En nýju nágrannamir í Flóanum tóku
fjölskyldunni strax frá fyrsta degi opn-
um örmum og selfluttu hana síðasta
spölinn, vegleysuna sem þá var frá
Vatnsenda og að Skúfslæk. Systkinin
og venslafólkið af Skeiðunum hélt líka
alla tíð mikilli tryggð við afa og ömmu
og í heimsóknum þeirra var oft glatt á
hjalla.
Frá 9 ára aldri naut ég þeirrar gæfu að
fá að fara í sveit á Skúfslæk um lengri
eða skemmri tíma. Þá var Eiríkur föð-
urbróðir minn tekinn við búskap þar
að mestu ásamt Ástu konu sinni, en
Magnús afi hafði enn nokkurt sauð-
íjárbú og tók virkan þátt í búskapnum
þar fyrir utan, raunar fram á níræðis-
aldur. Aldrei tókst honum þó að hag-
nýta sér tækninýjungar 20. aldarinnar
til að létta sér bústöríin, en kaus frem-
ur að vinna þau verk sem útheimtu
eldra verklag og líkamlegt erfiði. Vél-
fákana lét hann yngra fólki eftir að
temja. Hann var laginn að hlaða úr
torfi og grjóti, en frábitinn smíðum og
hvers konar handverki. Ferða sinna fór
hann á tveimur jafnfljótum og bar
hratt yfir, svo maður varð að fara
vandrataðan milliveg gangs og hlaups
til að verða honum samferða. Ekki
minnist ég þess að margt væri rætt,
þegar við vorum samvistum í sveit-
inni, utan þess sem nauðsyn bar til
starfanna vegna, en þess í stað humm-
RAÐNING A
KROSSGÁTII
aði afi fyrir munni sér sönglög sem
bamabamið kunni lítil skil á, eða þá
hann átti tal við sjálfan sig og kom af
fjöllum, þegar spurt var út í þær sam-
ræður efnislega. Aldrei heyrði ég hann
hallmæla neinum eða taka undir slíkt
tal. Honum virtist ekki tamt að finna
að við fólk, jafnvel þegar honum mis-
líkaði. Þá lét hann frekar kyrrt liggja.
Fram á gamals aldur var afi kvikur,
skarpholda og fílhraustur. Þeim, sem
þekktu hann, ber saman um að hann
hafi frá unga aldri verið harðduglegur
og leynt á sér til átaka. Þessa atgervis
naut hann fram á elliár. Nálægt átt-
ræðu fór hann síðast á fjall, og vann
eftir það púlsvinnu við sauðíjárslátmn
á Selfossi til 87 ára aldurs. Gott ef
hann mætti ekki á slátraraballið það
haust. Allra síðustu árin vom skrefin
Ioks farin að styttast og hægjast, en
minni og hugsun hélt hann fram í
andlátið. Raunar sætti hann sig aldrei
Fæddur ll.júlí 1908
Dáinn 29. september 1992
Okkur langar til að minnast frænda
okkar, Þorsteins Þorsteinssonar bónda
á Geithömmm, sem lést á Héraðs-
sjúkrahúsinu á Blönduósi 29. sept. s.l.
eftir frekar stutta legu. Steini, en það
var hann ætíð kallaður af kunnugum,
er fæddur á Geithömrum í Svínadal
11. júlí 1908 og hefur búið þar alla
sína ævi. Hann var sonur hjónanna
Þorsteins Þorsteinssonar og Halldóm
Bjömsdóttur, sem bjuggu þar. Steini
var næst elstur systkinanna, en þau
vom 5 alsystkin og einn hálfbróðir.
Steini giftist 22. júlí 1944 mikilli
sómakonu, Guðrúnu Bjömsdóttur frá
Orrastöðum, f. 14. mars 1920, og tóku
þau þá við búinu á Geithömrum, en
foreldrar Steina hættu búskap.
Steini og Guðrún eignuðust tvö
böm, Þorstein og Kristínu Áslaugu.
Þorsteinn, f. 31. maí 1945, er giftur
Snjólaugu Þóroddsdóttur frá Akur-
eyri. Búa þau á Geithömmm. Þau eiga
tvö syni, Þorstein Gunnar f. 17. maf
1966 og Þórodd Bjöm f. 8. okt 1969.
Kristín, f. 30. nóv. 1946, er kennari í
Árbæjarskóla í Reykjavík. Einnig ólu
þau upp systurdóttur Guðrúnar, Krist-
ínu Indriðadóttur bókasafnsfræðing, f.
14. nóv. 1947, en hún kom til þeirra 9
ára gömul. Hún er gift Bjama Ólafs-
syni kennara og búa þau í Reykjavík.
Steini var mikill og góður bóndi.
Hann var mikill dýravinur og lagði allt
sitt í jörðina og búið. Fékk hann til
þess góðan stuðning frá konu sinni og
bömum. Byggði hann góð fjárhús og
myndarlegt íbúðarhús og ræktaði
mikið á jörðinni. Það, sem einkenndi
Steina alla tíð, var samviskusemi og
natni. Hann var alla tíð léttur í lund og
hafði gaman af að glettast við fólk,
einkum ef honum var svarað í sama
dúr. Steini var sérstaklega traustur
maður og sagði aldrei meira en hann
gat staðið við. Oft höfum við horft á
hann ganga upp í gamla bæinn þar
sem hann er fæddur og uppalinn.
Gamli bærinn var honum sérstaklega
kær og hefur hann haldið honum við,
þó þau flyttu úr honum fyrir rúmum
30 árum. Þama gekk hann hægum
skrefúm með staf í hönd og gætti inn í
bæinn til að fullvissa sig um að allt
væri f lagi og lokaði síðan bænum
vandlega. Nei, það var engin hætta á
að Steini skildi bæinn eftir opinn. Þá
setti hann út hestana, sem voru f litlu
húsi fyrir sunnan bæinn. Þar var eins
farið að, sama natnin og umhyggju-
semin. Samviskusemin kom fram í
öllum verkum Steina og ef allir hugs-
uðu eins vel um sitt og hann gerði,
væri heimurinn ekki eins og hann er í
dag.
Þegar Steini var ungur maður, kom
lítil stúlka í skóla að Geithömrum.
Hún hafði aldrei áður komið á þennan
bæ og þekkti því engan þar. Hún var
við að þurfa að beygja sig fyrir elli kerl-
ingu, og taldi líklega innst inni að
læknavísindin væru ekki of góð til að
stugga henni á brott. Bústörfin voru
hans ær og kýr, og þegar hann fann sig
ekki fúllgildan í þeim gat ekkert kom-
ið í staðinn. Þar dugði ekkert hálfkák.
Á tímabili hvarflaði jafnvel að honum
rúmlega níræðum að vistast á elli-
heimili á Skeiðunum, líklega til að fá
meiri félagsskap en heima fyrir, en
hvarf snarlega frá því þegar hann sá
ellimerkin á vistmönnunum þar. Þeir
voru ekki líklegir til að taka þátt í söng
eða lomberspili, eins og hann hafði
vonast eftir. Slíka skemmtun varð
hann því að sækja sér til nágranna
sinna og vina í sveitinni, eða á Heilsu-
hæli NLFÍ í Hveragerði þar sem hann
dvaldi reglulega nokkrar vikur á ári sér
til upplyftingar síðustu æviárin.
Nú minnist ég nýlátins afa míns með
söknuð í huga. Þannig hefur hann
sjálfur mátt sjá á bak vinum sínum og
venslamönnum hveijum á fætur öðr-
um á langri ævi. Ég er þess fullviss að
hann dó sáttur við líf sitt og hlutskipti.
búin að ganga í gegnum mikla erfið-
leika á sinni stuttu ævi. Þetta vissi
Steini vel. Fyrsta kvöldið, sem hún var
þama, sat hún ein inni í eldhúsi og
hugsaði heim. Steini sá hvemig henni
leið, kom til hennar og spurði hvort
hún vildi ekki koma með sér að ná í
hestana niður í Hólana. Þessu var vel
tekið. Þannig gekk þetta í nokkur
kvöld og þar með var allur leiði horf-
inn hjá Iitlu stúlkunni. Þama myndað-
ist mikil vinátta sem hefur haldist alla
tíð síðan og heldur eflst með árunum,
en þau hafa verið góðir nágrannar í
marga áratugi. Þetta atvik lýsir Steina
vel, því hann var sérlega glöggur og
tók vel eftir því hvemig fólki leið í
kringum hann.
Fyrir sex árum byggðu þau Steini og
Dunda (eins og Guðrún var kölluð af
kunnugum) lítið timburhús sunnar-
lega í Geithamratúni og urðu þau þar
með okkar næstu nágrannar. Betri ná-
granna er vart hægt að hugsa sér. Á
seinni ámm missti Steini mikið sjón,
en fékk þó nokkra bót með uppskurð-
um. Að öðru leyti var hann nokkuð
heilsuhraustur þar til í vor að heilsan
bilaði og var þá fljótt auðséð að hverju
stefndi.
Við komum til Steina og Dundu sama
dag og hann fór sína sfðustu ferð á
Héraðssjúkrahúsið á Blönduósi. Steini
var léttur að vanda, þó honum dyldist
ekki að brátt myndi hann fara þá ferð
sem fyrir okkur öllum liggur að lok-
um. Tálaði hann um það við okkur og
það leyndi sér ekki að hann kveið
engu. Maður eins og Steini þurfti
heldur ekki að kvíða þeirri ferð, enda
góðu dagsverki lokið. Við viljum að
lokum þakka Steina fyrir margar
ánægjustundir og einstaklega gott ná-
grenni. Við vottum eiginkonu hans,
Guðrúnu Bjömsdóttur, og öðmm að-
standendum innilega samúð og biðj-
um góðan Guð að blessa hann á nýjum
vegum.
Ragnhildur og Sigurður
Þorsteinn var annar í röð fimm barna
hjónanna Halldóm Bjömsdóttur frá
Marðamúpi í Vatnsdal og Þorsteins
Þorsteinssonar frá Gmnd í Svínadal.
Hann átti einnig einn hálfbróður. For-
eldrar hans bjuggu á Geithömrum all-
an sinn búskap yfir 40 ár. Langafi Þor-
steins var Þorsteinn Helgason frá Sól-
heimum í Hmnamannahreppi Eiríks-
sonar frá Bolholti, en langafi f
móðurætt var Helgi Vigfússon í Gröf,
sem merk ætt er frá komin.
Á fyrsta og öðmm tug aldarinnar
fæddust og ólust upp fimm strákar á
bæjunum Gmnd og Geithömrum og
feður þeirra vom feðgar. Auk þess vom
fjórar stúlkur og einn strákur nokkuð
yngri. Örskammt er milli bæjanna, svo
þessir eldri strákar mynduðu að kalla
mætti á nútíma máli eins konar
grúppu. Ég, sem þetta rita, var yngst-
Kannski er sorgin oftar en ekki
sprottin af eigingirni þess sem upplifir
eigin missi eða tækifæri til samvista
sem aldrei gefast á ný. En minning-
amar lifa líkt og ættareinkennin sem
furður erfðanna gefa okkur, ef til vill
til að minna okkur á að lífið tekur eng-
an enda. Þannig þarf ég nú ekki að
gera annað en líta á Iitlu hendumar á
syni mínum tveggja ára gömlum til að
sjá fyrir mér vinnulúnar hendur afa
míns. Blessuð sé minning hans.
Gísli Skúlason
Haustið skartar sínu fegursta. Lóum-
ar halda lokaæfingu fyrir langflug til
heitari landa. Margir farfúglar em þeg-
ar farnir. Það er táknrænt að einmitt
núna þessa fallegu haustdaga skuli
hann afi kveðja hinstu kveðju. Líkt og
fuglamir fór hann hljóðlaust og án fyr-
irvara. Tíminn var kominn.
Það er margt sem ber við á 98 ámm.
Hann afi talaði oft um það þegar hann
var í Sandlækjarkoti um átta ára aldur.
Já, hann var þar ein jól. Við vitum að
það var erfitt að vera ekki heima hjá
sér um jólin, jafnvel um aldamótin.
Fyrstu árin bjuggu afi og amma á
Skeiðunum, en fluttu síðan að Skúfs-
læk. Hann hafði þá farið gangandi um
Flóann f leit að jarðnæði. Það er skrít-
ið að hugsa til þess að 50 ámm síðar
ur, en Þorsteinn næst elstur. Það er þvf
ekki að fúrða þó að mig langi til að
kveðja frænda minn og leikbróður
minn nokkmm orðum, þegar hann nú
hefur kvatt og flutt á annað svið.
Steini á Geithömrum, eins og hann
var alitaf kallaður, var að sjálfsögðu
orðinn nokkuð stálpaður þegar ég
man fyrst eftir mér, fimm ámm eldri
en ég, svo hann var í mínum augum
alltaf sá stóri og sterki í hópnum. Það
var hann sem kom til kastanna þegar á
reyndi og það var hann sem mátti
treysta á. En mér datt aldrei í hug að
fljúgast á við hann. Hann lét mig held-
ur aldrei gjalda aflsmunar, eins og
mörgum stómm og sterkum strákum
hættir til að gera við þá minni. Nei, við
lékum okkur saman meðan æskan
entist og skemmtum okkur og unnum
saman. Þegar þroskaárin tóku við og
störfin kölluðu á, stór og smá, fómm
við m.a. saman í fjallgönguferðir svo
tugum skipti o.fl. o.fl. Síðan höfúm við
búið búum okkar hlið við hlið allan
okkar búskap f um það bil hálfa öld.
Steini hlaut ekki aðra menntun en þá
sem barnaskólinn veitti á þeim ámm,
eins og algengast var, en hann hefur
samt lokið stóm dagsverki. Hann hef-
ur alla tíð unnið mikið og hvergi hlíft
sér. Faðir hans varð snemma þungur
fyrir brjósti og átti erfitt um gang og
ýmsa vinnu. Það lenti því fljótt á
Steina ýmis umsjón með búinu úti
við, þar sem þá líka var árvekni og vilji
fyrir hendi. Það voru mörg sporin sem
Steini gekk til að huga að hættum fyr-
ir hross og fé, meðan engar girðingar
vom komnar. Eða lambféð á vorin.
Ekki svo að skilja að hinir bræðumir
hafi ekki lagt sitt af mörkum lfka, en
einhvern veginn fannst mér nú Steini
alltaf hafa vökulust augu af þeim
bræðmnum á þessu sviði, að þeim þó
ólöstuðum.
skuli hann renna norður á Húsavík á
einum sumardegi til að dvelja hjá
bamabami sínu. Þær ferðir urðu ár-
viss gleðigjafi afa meðan ferðakjarkur-
inn entist.
Afi var góður bóndi. Byggði upp og
ræktaði túnin. Mest yndi hafði hann af
fénu. Um sauðburðinn svaf hann oft
lítið. Hann undi vel sínum hag, var sí-
starfandi og hljóp oft við fóL Alla tíð
var hann einstaklega léttur á sér.
Minnisstætt er okkur þegar afi kom
gangandi heim, hvað hann var fljótur á
leiðinni. En aldrei kom hann erindis-
leysu.
Mest nutum við systkinin samvista
við afa eftir að hann flutti heim, þar
sem hann dvaldi síðustu árin.
Gaman var að spila við hann og var
oft sagt djarft og hlegið á eftir. Afi fór á
hverju hausti á Heilsuhæli NLFÍ sér til
heilsubótar og skemmtunar. Þar spil-
aði hann oft á hverju kvöldi eða söng
með félögunum. Söngur var hans
mesta yndi. í fjölda ára söng hann í
kirkjukómum, og oft raulaði hann þar
sem hann fór. Síðast í sumar sat hann
úti í sólinni og söng afmælissönginn
fyrir bamabamabarnið sitt. Minningin
um afa er dýrmætur fjársjóður, sem
við geymum og læmm af í framtíð-
inni.
Guð blessi minningu afa.
Systkmin í Syðri-Gróf
Eins og þegar er fram komið vann
Steini hjá foreldmm sfnum alla tíð til
ársins 1944, en þá andaðist faðir hans
og sama ár, 22. júlf, gekk hann að eiga
eftirlifandi konu sína, Guðrúnu
Bjömsdóttur, dóttur Bjöms Bjöms-
sonar og Kristínar Jónsdóttur, er síð-
ast bjuggu á Orrastöðum. Tóku þau þá
við búinu á Geithömrum og hafa búið
þar síðan, þar til fyrir nokkmm ámm
er þau létu búið í hendur syni sínum
og tengdadóttur. Reistu þau sér lítið
timburhús í túninu heima og bjuggu
þar síðan, enda var sjónin þá farin að
daprast hjá gamla manninum. Þegar
þau byrjuðu búskap vom eríiðir tfmar
fyrir landbúnaðinn, þar sem mæði-
veikin var í algleymingi. En eftir nið-
urskurðinn 1948 fór að rofa til og á
sjötta áratugnum hófst fremur hag-
stæður tími fyrir sveitimar. Þá hóf vél-
væðingin innreið sína, skurðgrafan
var það tæki sem olli mestri byltingu f
ræktunarmálum, sérstaklega í Svína-
dalnum. Geithamrar þóttu heldur lé-
leg jörð, en með tilkomu skurðgraf-
anna vom mýramar ræstar fram og
tún ræktuð, sem er jú undirstaða
landbúnaðarins. Vegasamband fór
batnandi og í kjölfar þess hófst mikið
framfaraskeið í dalnum. Þau Geit-
hamrahjón létu ekki sinn hlut eftir
liggja. Þau byggðu þá upp öll hús jarð-
arinnar með myndarbrag og ræktuðu
stórt tún, svo nú er Geithamrabúið
með þeim stærstu í sveitinni. Steini
var því einn af þeim sem lifðu það að
sjá ríkulegan ávöxt síns mikla starfs.
Heimili þeirra hjóna var hlýlegt og
gott. Þar fór saman reglusemi og
þrifnaður, þar mætti manni hlýtt
handtak. Þar var samstaða innan
heimilisins. Þar var jafnan gróska íbúi
og farsæld f starfi. Þau eignuðust tvö
mannvænleg böm, Þorstein f. 31.5.
1945 og Kristínu Áslaugu f. 30.11.
1946. Þorsteinn sonur hans hefur nú
tekið við búinu ásamt konu sinni,
Snjólaugu Þóroddsdóttur frá Akur-
eyri. Eiga þau tvo syni. Kristín er
kennari í Árbgejarskóla í Reykjavík. Þá
tóku þau í fóstur systurdóttur Guð-
rúnar, frá 9 ára aldri, Kristínu Indriða-
dóttur, sem þá hafði misst móður sfna,
Jakobínu. Gengu þau henni í foreldra
stað að því marki sem slíkt er hægt
Nágrenni okkar hér á Gmnd við
Steina á Gelthömrnrn og fjölskyldu
hans hefur verið mjög gott Hann hef-
ur alltaf verið mér og mínum hinn
sterki og trausti, jafnt á efri ámm sem
yngri. Eg hef því margt að þakka eftir
öll þessi ár, enda er mér það Ijúft. Gott
nágrenni er sjaldan fullþakkað eða of-
metið. Einn góður frændi minn sagði
stundum er hann lýsti góðum manni:
„Það er gott timbur f honum." „í kili
skal kjörviður." Ég votta fjölskyldunni
allri fýllstu samúð og sendi kveðjur frá
okkur á Gmnd.
Þórður Þorsteinsson -
Þorsteinn Þorsteinsson
Geithömrum