Tíminn - 10.10.1992, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 10. október 1992
Viðtal við Steingrím Hermannsson um ráðstefnu
á Prince Edward-eyju og erindi,
sem hann flutti um það hvað felst í því að vera sjálfstæð þjóð:
Dagana 17.-28. september sl. var haldin ráð-
stefna á Prince Edward- eyju við austurströnd
Kanada, sem fjallaði um líf á eylöndum, eink-
um í Norður-Atlantshafi og í Miðjarðarhafinu.
Samtals voru þarna mættir fulltrúar frá 22 eyj-
um, sem eru á mjög mismunandi stigum
sjálfsstjórnar og sjálfstæðis. Þrjú sjálfstæð
eylönd áttu fulltrúa: ísland, Malta og Kýpur. Af
eylöndum með heimastjórn, sem fulltrúa áttu,
má nefna Grænland, Færeyjar, Álandseyjar,
Bermúda, og bresku eyjarnar Mön, Jersey og
Guernsey. Einnig voru þátttakendur frá eyjum,
sem njóta nokkurrar heimastjórnar sem fylki í
sambandsríkjum eins og Nýfundnaland og
Prince Edward-eyja eða eru sem eins konar
„hreppar“ í þjóðríkjum, eins og Azoreyjar, Kor-
síka, Madeira, Vega i
Á ráðstefnu þessari voru sam-
tals flutt um 50 erindi og fjöll-
uðu þau um sögu, þróun og
framtíðarhorfur hinna ýmsu
flokka eylanda og þá ekki síst
hvernig íbúar þeirra gætu
tryggt sinn sjálfsákvörðunarrétt
í eigin málum í heimi sem er að
renna saman í stærri efnahags-
einingar.
Frá Islandi voru mættir Stein-
grímur Hermannsson, Guð-
mundur Magnússon prófessor,
Ragnar Árnason prófessor, Sig-
fús Jónsson og Gunnar Helgi
Kristinsson.
Tíminn ræddi við Steingrím
Hermannsson um ráðstefnuna
og fékk heimild til að birta kafla
úr erindi sem hann flutti.
Eftirsóknarvert líf
Steingrímur kvað erfitt að
draga viðfangsefni ráðstefnunn-
ar saman í fáeinum orðum,
enda má segja að eyjarnar séu
eins breytilegar og þær eru
margar. Þó var áberandi að
langflestir virtust telja líf á ey-
löndum mjög eftirsóknarvert og
að það væri í raun sífellt að
verða eftirsóknarverðara. Eru
fyrir því mörg rök að lífsgæði
þar séu í raun betri en í hinum
fjölmennu stórborgum að
minnsta kosti. Jafnframt sagði
Steingrímur að komið hafi fram
áhyggjur af framtíð eyjanna í
þessum heimi, sem er stöðugt
að renna meira saman. Þótt
engin samþykkt hafi verið gerð
eða opinberar niðurstöður kom-
i og ymsar fleiri.
ið fram, var áberandi að mjög
eindreginn vilji er til þess að ey-
löndin vinni saman og þá ekki
síst að því að tryggja sjálfstæði
sitt eða sjálfræði.
Aðild að EB?
Jafnframt segir Steingrímur að
hjá sumum hafi komið fram
nokkur uppgjöf og verulegar
áhyggjur, eins og t.d. hjá þeim
Færeyingum sem þarna voru
mættir. Þeir virtust óttast að
hinir miklu fjárhagslegu erfið-
leikar eyjanna drægju svo kjark
úr fólki að það sæi ekki annan
kost en að sækja um aðild að
Evrópubandalaginu í þeirri von
að eyjarnar fengju þaðan styrki
eins og Danir hafa veitt þeim til
þessa. Með öðrum orðum, það
er minnkandi trú á því að eyj-
arnar geti staðið efnahagslega á
eigin fótum. Hjá ýmsum öðrum
virtist hins vegar síður en svo
uppgjöf. Þarna var mættur fyrr-
verandi forsætisráðherra Möltu,
Dom Mintoff, sem lagðist mjög
hart gegn aðild að Evrópu-
bandalaginu og taldi það óþarft.
Hjá fulltrúum ýmissa sjálfs-
stjórnarhéraða, eins og t.d. Ný-
fundnalands, kom fram mikil
gagnrýni á fjarstýringu á nýt-
ingu náttúruauðlinda eylanda,
t.d. fiskimiða.
Víti til að varast
Ýmis fróðleikur, sem er Iær-
dómsríkur fyrir okkur íslend-
inga, kom fram á ráðstefnunni,
að dómi Steingríms. „Til dæmis
er það athyglisvert að þýsk fyrir-
tæki kaupa nú óðum eyjar við
austurströnd Kanada og reisa
þar sumardvalarstaði fyrir Þjóð-
verja. Eru dæmi um það að
land, sérstaklega þar sem fátt
fólk er, verður stöðugt eftir-
sóknarverðara fyrir íbúa hinna
stóru ríkja. Kyrrðin er að verða
að auðlind," segir Steingrímur.
Þá benti hann á að áberandi sé
að þar sem alþjóðleg fyrirtæki
hafa komist í auðlindirnar, t.d.
fiskimiðin, hafa hagsmunir
heimalandsins gleymst. Þau
væru mörg vítin til að varast
fyrir okkur íslendinga í nánu
samstarfi við Evrópuþjóðirnar.
Steingrímur Hermannsson
flutti erindi á ráðstefnunni, sem
var það fyrsta í umræðuhópnum
sem fjallaði um málefni sjálf-
stæðra, lítilla eylanda. Með hon-
um í þeim hópi voru meðal ann-
ars Dom Mintoff, fyrrverandi
forsætisráðherra Möltu, og pró-
fessor Pahcheli frá Kýpur, enda
voru þetta einu fullkomlega
sjálfstæðu eylöndin sem þarna
áttu fulltrúa. Hér á eftir birtum
við kafla úr erindi Steingríms,
m.a. um það hvað hann telur
helstu forsendur fyrir fullveldi
íslendinga og sjálfstæði. Erindi
Steingríms er ætlað útlending-
um, en er fróðlegt fyrir fslend-
inga og gagnlegt einmitt vegna
þess að þar eru dregnir saman
þættir sem flestir telja sig
þekkja, en eru settir í nýtt sam-
hengi og greindir þannig að er-
indið verður til þess að við átt-
um okkur betur á því hvar við
stöndum í samfélagi þjóðanna.
í upphafi ræddi Steingrímur
nokkuð um það hvernig skil-
greina bæri lítil eylönd og
komst að þeirri niðurstöðu að
skynsamlegra væri að líta á
fólksfjölda en stærð lands.
Þannig féllu bæði ísland og
jafnvel Grænland innan marka
lítilla eylanda. Steingrímur
rakti síðan sögu fslands allt frá
landnámi, m.a. hvernig þjóðin
smám saman glataði undir
danskri stjórn sínu fyrra stolti
og dugnaði, jafnvel málinu að
vissu leyti, og var algjörlega háð
erlendum kaupmönnum um
sínar nauðsynjar. í framhaldi af
þessu komum við inní ræðu
Steingríms þar sem hann segir í
lauslegri þýðingu eftirfarandi:
ÍSLAND
— lífsgæði á litlu eylandi
,Á 18. og 19. öld hófst mjög
mikilvæg endurreisn. Skáld og
aðrir menntaðir menn hófu að
lofa hina gömlu tíma, fegurð
landsins og hina íslensku
tungu, sem var orðin mjög
menguð af dönsku, einkum
meðal opinberra starfsmanna.
Þjóðemisljóð urðu mjög vinsæl
og þjóðarstolt af eigin sögu og
trúin á eigin mátt til að standa
á eigin fótum varsmám saman
endurvakin. Hin íslenska tunga
var hreinsuð af erlendum áhrif-
um og — staðregndin er — því
er haldið áfram enn í dag. Við
finnum íslenskt orð yfir allt. Við
notum jafhvel ekki alþjóðleg
orð eins og „electricity“ eða
„computer“.
Það er mjög ákveðin sannfær-
ing mín, að sú staðreynd að við
eigum okkar eigin sögu og eigin
tungu eigi afarstóran þátt í því
að landið varð fullvalda og
sjálfstætt og hefur verið sjálf-
stætt. Án endurreisnar þessara
grundvallarverðmæta efa ég
mjög að við værum sjálfstæð
þjóð í dag.
ísland er ekki land ríkt af olíu
eða málmum. Náttúruauðlind-
imar eru fyrst og fremst hin
auðugu fiskimið, vatns- og jarð-
hitaorka og jarðvegur landsins.
Landnámsmenn fluttu sauðfé
og nautgripi til landsins og
landið var fyrst og fremst land-
búnaðarland þar til á þessari
öld. Nokkur fiskveiði varstund-
uð með ströndum, en varð ekki
mjög mikilvæg fyrir íslendinga
sjálfa fyrr en á 19. öld. Hin auð-
ugu fiskimið voru hins vegar
mjög nýtt, einkum afbreskum
og frönskum fiskimönnum í
aldir. “
Efnahagslegt
sjálfstæði
Steingrímur rakti síðan þróun
eigin sjávarútvegs okkar íslend-
inga, útfærslu fiskveiðilögsög-
unnar, þorskastríðin, sem lauk
með algerum sigri okkar og 200
mflna efnahagslögsögu. Hann
sagði síðan:
Jdag er hinn íslenski fisk-
veiðifloti og fiskvinnslustöðvar
meðal þeirra fullkomnustu í
heimi og sjávarútvegurinn er
grundvöllur okkar efnahags-
sjálfstæðis. Vissulega hafa okk-
ur orðið á ýmis mistök íþessari
þróun. Fiskveiðiflotinn er til
dæmis ofstór og við höfum orð-
ið að innleiða mjög harða
stjóm fiskveiða með kvóta á
hvem bát og hvert skip og fyrir
næstum hverja fisktegund.
Afar mikilvæg fyrir alla þróun
efnahagsmála og sjálfstæðis var
sú staðreynd að við tókum
markaðssetningu sjávarafurða í
eigin hendur. Þegar fyrirsíð-
ustu heimsstyrjöld mynduðu
hinir mörgu litlu íslensku salt-
fiskframleiðendur sín eigin út-
flutningssamtök og urðu þcmn-
ig sameinaðir sterkir á erlend-
um mörkuðum. Þegarfram-
leiðsla á frystum fiski hófst,
vom svipuð sölusamvinnusam-
tök stofnuð. Þetta tel ég að hafi
verið afar mikilvægt. Það er erf-
itt fyrir lítil einstök fyrirtæki að
ná fótfestu og keppa á alþjóð-
legum markaði. Hins vegar er
þjóð ekki fullvalda, efhún þarf
að treysta á erlend fyrirtæki til
að selja afurðir.
Önnur mjög mikilvæg þróun á
leið okkar til sjálfstæðis var að
okkur tókst að ná viðskiptum
við önnur lönd og smásölu á ís-
landi í eigin hendur. Á nýlendu-
tímanum komust allir flutning-
ar til og frá landinu í hendur
danskra aðila og því allur út-
flutningur og innflutningur, og
reyndar vom flestar verslanir l
landinu í eigu danskra kaup-
manna. Á seinni hluta 19. aldar
risu íslenskir bændur upp gegn
þessu og stofnuðu sín eigin
samvinnufélög til þess að flytja