Tíminn - 17.04.1993, Síða 8

8 Tíminn
Laugardagur 17. apríl 1993
RÚMT ÁR er síð-
an stríðið í Bos-
níu-Hersegóv-
ínu hófst. Giskað er á
að um 25.000 mann-
eskjur, en e.t.v. miklu
fleiri, hafi verið drepn-
ar í því. Og ekki verður
séð fyrir endann á því
ennþá.
Flugherir Natóríkja
eru í umboði banda-
lagsins nýfamir á stúf-
ana að gæta þess að
stríðsaðilar beiti ekki
herflugvélum. Ljóst er
að þessu er einkum
beint gegn Serbum.
Þar með aukast líkurn-
ar á því að Nató dragist
inn í ófríðinn og yrði
það í fyrsta sinn sem
bandalag þetta sem
slíkt lenti í stríði.
Þaö læra börnin sem fyrir þeim er haft. Myndin er tekin á götu I Sarajevo.
Kveikjan að Bosníustríði:
Ötímabær viðurkenning?
Örlög Dónár-Sváfa
Bosníustríð hófst snemma í apr-
fl s.l. ár með mótmælagöngum,
skothríð og sprengjukasti f höf-
uðborg landsins, Sarajevo. í
þessu þríhliða borgarastríði eru
aðalandstæðingarnir íslamskir
og serbneskir Bosníumenn.
Króatískir Bosníumenn eru
bandamenn múslíma a.m.k. í
orði kveðnu en berjast stundum
gegn þeim.
Mikið hefur verið um dráp á
óbreyttum borgurum og önnur
hryðjuverk í strfði þessu. Fréttir
af því hafa vakið undrun ásamt
með hryllingi. Sú undrun yrði
kannski minni ef fólk almennt
kynnti sér hvernig Júgóslavar
fóru hverjir með aðra fyrir að-
eins hálfri öld. Þá hrannmyrtu
Króatar og Bosníumúslímar
Serba og Serbar Bosníumúsl-
íma, Króata, Slóvena o.fl. Aðfar-
irnar voru a.m.k. eins hroðaleg-
ar og nú og afköstin slík að nú-
verandi ófriður þar er ekki mikið
hjá því, enn sem komið er.
„Þjóðarhreinsun" er nýyrði sem
margir taka sér í munn út frá
Bosníustríði og saka gjarnan um
leið Serba um að reyna að
„hreinsa" Bosníu af múslímum.
Það yrði þá ekki í fyrsta sinn á
þessari öld að svoleiðis nokkuð
gerðist á vestanverðum Balkan-
skaga. Enn eru ekki liðin 50 ár
frá því að Dónár-Sváfar, sem
bjuggu í Vojvódínu, og aðrir
Júgóslavíu-Þjóðverjar, alls lík-
lega um hálf milljón í byrjun
heimsstyrjaldarinnar síðari, lutu
þeim öríögum. í stríðslokin voru
um 200.000 af þeim drepnir,
hinir flestir reknir slyppir og
snauðir til Austurríkis og Þýska-
Dagur
Þorleifsson
skrifar
lands. Þjóðarmorðið á Dónár-
Sváfum frömdu serbneskir
grannar og sambýlingar þeirra,
sem höfðu Tito sem leiðtoga.
Illmennska og
samviskuleysi
Ekki leikur sem sé vafi á því að
illmennska og samviskuleysi
hafa verið ofarlega á baugi í
ófriði þessum. Serbar eru í því
sambandi gjarnan hafðir fyrir
sökinni öðrum fremur. Því við-
víkjandi er vissara að hafa í huga
einskonar heimssamkomulag
um að gera Serba að syndahöfr-
um stríðsins. Sé litið á fréttirnar
af vettvangi sem heild verður
ekki séð að múslímar og Króatar
hafi dregið af sér við hryðjuverk-
in heldur. Vera kann að Serbar
hafi þó verið afkastamestir
stríðsaðila við þetta, líklega þá
einkum vegna þess að þeir hafa
yfirleitt haft undirtökin í stríð-
inu og þar með meiri möguleika
til illvirkja.
Serbar unnu þegar í upphafi
stríðsins allstór svæði af Bosníu-
stjórn múslíma og Króata. Músl-
ímar, sem voru er stríðið hófst
yfir 40% landsmanna, búa til-
tölulega margir í borgunum.
Serbar, yfir 30% Bosníumanna,
eru hinsvegar fremur dreifbýl-
ingar. Víða kvað það hafa verið
þannig í stríðsbyrjun að um-
hverfis mikið til íslamska borg
voru mestanpart serbnesk
sveitaþorp. Gangur stríðsins hef-
ur að nokkru verið í samræmi
við þetta búsetumunstur. Auð-
veldað mun hafa Serbum að ná
sveitunum á sitt vald að íbúar
þeirra eru mikið til serbneskir.
Erfiðlegar hefur þeim gengið að
vinna mikið til íslamskar borgir.
Hefur hernaðurinn því lengst af
verið kyrrstæður og gjarnan á þá
leið að Serbar sitja um borgir
sem enn eru á valdi múslíma,
enda þótt landið allt um kring sé
löngu komið á vald Serba.
Engin í meirihluta
Bosníustríð braust út sem eins-
konar framhald stríðs Króata og
Serba sem háð var í Króatíu. í
Bosníu var velvildin þjóða á milli
eitthvað álíka mikil og milli Kró-
izetbegovic, leiötogi Bosnfumúslíma: vonast til aö Vesturlönd fari í
strlö honum til hjálpar.
ata og serbneska þjóðernism-
innihlutans í Króatíu og vanda-
mál út frá því enn illviðráðan-
legri í Bosníu, þar eð hún er ekki
þjóðland, heldur búa þar þrjár
þjóðir, engin þeirra er í meiri-
hluta og málin flækir að þær búa
eða bjuggu mikið til hver innan
um aðra.
í fyrsta sinn sem Bosníumenn
höfðu frjálsar kosningar, haustið
1990, skiptist þorri atkvæða á
milli þriggja flokka. Studdust
þeir hver við sína þjóð og fengu
atkvæði samkvæmt því.
Króataflokkurinn vildi helst
sameiningu við Króatíu og
serbaflokkurinn sameiningu eða
áframhaldandi náin tengsl við
Serbíu. Múslímar, fjölmennasta
Bosníuþjóðin, gerðu sér út frá
því vonir um að fá sig samþykkta
sem ríkisþjóð landsins, hliðstætt
Serbum í Serbíu, Króötum í
Króatíu o.s.frv. í augum Bosníu-
múslíma, sem ráðið höfðu
mestu í landinu í aldaraðir með-
an það heyrði undir T\rkjaveldi,
hafa kringumstæðurnar líklega
boðið upp á tækifæri til að end-
urheimta þau völd.
Kantónutillaga
vakti von
Formleg orsök þess að Júgóslav-
ía leystist upp var að Króatía og
Slóvenía vildu draga mjög úr
völdum miðstjórnar sambands-
lýðveldisins eða jafnvel breyta
því í ríkjabandalag, en Serbía
vildi hafa valdamikla miðstjórn
áfram. Ekki tókst að jafna þann
ágreining, með þeim afleiðing-
um að Slóvenía og Króatía
sögðu sig úr sambandslýðveld-
inu. Alija Izetbegovic, leiðtogi
Bosníumúslíma, var einn þeirra
sem lengst hélt í vonina um
valdalitla miðstjórn eða ríkja-
bandalag. Því hefur verið haldið
fram að Izetbegovic hafi talið að
undir þeim kringumstæðum
yrði Bosnía sjálfstætt ríki í raun
og kristnir landsmenn frekar
sætta sig við að mestu íslamska
stjórn, ef Júgóslavía yrði áfram
sambandsríki að forminu til og
Bosnía hluti þess.
Evrópubandalagið sem heild
vildi ekki að Júgóslavía leystist
upp, en almenn samúð með
sjálfstæðisbaráttu Króata og
Slóvena í Austurrfki, Ítalíu og
Þýskalandi réð að líkindum úr-
slitum um að EB viðurkenndi
Króatíu og Slóveníu sem sjálf-
stæð ríki í janúar 1992. Serbar,
bæði í Serbíu og Bosníu, vildu
að Bosnía yrði áfram í því sem þá
var eftir af Júgóslavíu, en það
tóku íslamskir og króatískir Bos-
níumenn ekki í mál. Bosníu-
stjórn, þar sem múslímar og
Króatar voru í meirihluta, létu
fara fram almenna atkvæða-
greiðslu um framtíð lýðveldis-
ins. Meirihluti greiddra atkvæða
var með því að Bosnía gengi úr
Júgóslavíu og gerðist sjálfstæð.
Bosníu-Serbar hunsuðu þá at-
kvæðagreiðslu. Að niðurstöðum
hennar fengnum lýstu forustu-
menn Bosníumúslíma og Bos-
níu-Króata Bosníu sjálfstæða og
fóru fram á alþjóðlega viður-
kenningu í febrúar 1992. Það var
raunar stjórnarskrárbrot, þar eð
samkvæmt stjórnarskrá lýðveld-
isins skyldu engar meiriháttar
ákvarðanir teljast gildar nema
allar þrjár þjóðir samþykktu
þær. Og sjálfstæðisyfirlýsingin
var þvert gegn vilja Bosníu-
Serba.
Evrópubandalag reyndi að
miðla málum og kom þá þegar
fram með tillögu um að skipta
landinu í „kantónur" (með Sviss
í huga sem fyrirmynd að vissu
marki) eftir þjóðernum. Skyldu
„kantónurnar" hafa allmikla
sjálfstjórn en miðstjórnin að þvf
skapi takmörkuð völd. Sumra
mál er að á því stigi málsins
hefði verið hægt að fá alla deilu-
aðila til að samþykkja tillögu
þessa og þar með koma í veg fyr-
ir stríð. En ýmsum þykir að þá
hafi EB og Vesturlöndum í heild
farist heldur óhönduglega. Áður
en samningaumleitunum út frá
kantónutillögunni var lokið létu
EB og Bandaríkin fréttast að þau
væru reiðubúin að viðurkenna
Bosníu sem sjálfstætt ríki og þar
með stjórn múslíma og Króata
sem löglega ríkisstjórn þar.
Fjölmenningar-
hyggju til varnar
Þar með höfðu Vesturlönd í
raun tekið afstöðu með íslömsk-
um og króatískum landsmönn-
um gegn serbneskum. Þetta
virðist hafa orðið úrslitaástæðan
fyrir því að Bosníustríðið braust
út. A.m.k. hófust skothríðin og
sprengingarnar í Sarajevo svo að
segja jafnskjótt og þessi ákvörð-
un vesturlandaríkja varð kunn.
Eitthvað hefur verið bollalagt
um hvað valdið hafi þessari við-
urkenningu vesturlandaríkja á
miður heppilegum tíma. Vera
kann að meðal orsaka hafi verið
allt að því ósjálfráð sjálfsvarnar-