Tíminn - 02.06.1993, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 2. júní 1993
Tíminn 5
Gunnar Þórisson:
Baldur og ferfætlingar
Margt er starfið mannskepnunnar
fyrr og nú. FVrir 11 öldum réðust
vitgrannir norskir bændur í það að
flytja til íslands, og fluttu með sér
sauðfé og þar með hófst gróður-
eyðing landsins.
Nú á vordögum 1993 upplýsir
einn afkomandi þessara manna
þekkingu sína á ótrúlega mörgum
sviðum, eða er hann að fíflast?
Menn fjalla ekki um svona yfir-
gripsmikil mál án lágmarks þekk-
ingar.
Eg dreg í efa þekkingu Baldurs
Hermannssonar á ferfætlingum,
þörfúm þeirra og eðli. Og vafi er að
hann viti meira um gróður en að
hann hafi annan endann f jörð. Ef
það, sem kom fram um sauðfé í
mynd B.H. sunnudagskvöldið 23-5,
er af þekkingu, er illa farið og ör-
uggt að hann hefur fengið allt það
lakasta í arf frá norsku landnemun-
um, ef hann er þá af þeim stofni.
Að umsnúa staðreyndum um líf-
ríkið og veðurfar síðustu ellefú
alda er ekki efni í ríkissjónvarpið.
Ég veit að mér liðist ekki að um-
snúa sannleikanum svona.
Staðreynd er að sauðfé gekk sjálf-
ala öldum saman víða og féll hjá
landnámsmönnum vegna van-
þekkingar á staðháttum og öðru
veðurfari hér en í Noregi.
Viður sá og víðir, er var hér við
landnám, var langt frá étinn af
sauðfé. Sú staðreynd er löngu vituð
að sauðfé deyr ef það fær ekkert
nema víði. Þeir, sem þekkja til í
fuglabyggðum, vita af hverju sauð-
fé sækir þangað sem fuglinn dritar.
Ræktun hefur frá upphafi byggst á
áburðargjöf að hluta.
Það ætti ekki að þurfa að endur-
taka hér skort landsmanna á timbri
(smíðavið og eldivið). Skógur sá,
sem Ölkofri brenndi í ógáti, óx aft-
ur, þó að sauðfé sækti að honum
fram til 1930 og mikið magn færi
til húshitunar af sama svæði. Eld-
Að umsnúa stað~
reyndum um Ufríkid
og veðurfar síðustu
eilefu alda er ekki
efni i ríkissjónvarpið.
gos með öskufalli hafa eytt miklum
gróðri, en veðrin og hitastigið hafa
þó áreiðanlega gengið hvað næst
gróðrinum. Til dæmis þegar hafís-
inn fór austurum og vestur að
Reykjanesi síðast, þá voraði seint.
B.H. þyrfti að kynnast af eigin
raun norðan stórviðri án nútíma
þæginda, og skoða náttúruna með
leiðsögn íslensks bónda, sem á allt
sitt undir hita og úrkomu hér á
norðurslóðum.
Þó að hvíta tjaldið segi satt og rétt
frá mörgu, er auðvelt að hagræða
sannleikanum þar, ef vilji er til að
fara ekki rétt með. Ég vona að B.H.
leiðrétti það sem hann augljóslega
og sannanlega fer rangt með. Ef
sjónvarpið ber ábyrgð á rangfærsl-
unum, er ég viss um að sannleikur-
inn verður ofaná.
Ef einhvemtímann yrði vitnað í
þetta rugl sem ábyrgar heimildir,
er það alvarlegt mál.
Höfundur er bóndl i Þingvallasvelt
Orþreyttur Jeltsín gefur
í skyn að hann kunni
að draga sig í hlé
Bóris Jeltsín, forseti Rússlands, uppgefínn á lamandi stjórnmálabaráttu
við afturhaldssama andstæðinga, kemur nú vinum sínum á óvart með
því að gefa í skyn að hann kunni að draga sig í hlé frá stjómmálum áður
en árið er útL
Heimildir, sem standa honum nærri, herma að Jeltsín hafí kvartað
undan því að hann væri að niðurlotum kominn og gefíð í skyn að ef hon-
um tekst að þrýsta í gegn á líðandi ári stjóraarskrá sem verði undirstaða
lýðræðislegs forsetalýðveldis, kunni hann að ákveða að gefa ekki kost á
sér til embættis annað kjörtímabil.
„Hann er ákaflega þreyttur,"
sagði einn heimildarmaður í
Kreml. „Hann kann að ákveða að
gefa einhverjum yngri manni
tækiferi. Það fer allt eftir því hvort
honum finnst sér hafii tekist ætl-
unarverk sitt eða hvort Rússland
þarfnist hans áfram.“
Heimildimar viðurkenna að
Rússinn kunni að vera að leika pól-
itíska leiki, en kvartanir hans um
þreytu hafa hrint af stað orrustu
um hveijir taki við og vakið ótta
um að klofningur lýðræðissinna
hleypi að íhaldssömum forseta-
frambjóðanda.
Jeltsín er 62ja ára og hefur orðið
fyrir sliti í einum hörðum bardag-
anum af öðrum við íhaldsmenn,
sem eru mótsnúnir áætlun hans
um markaðsumbætur. Eftir að
hafa unnið traustsyfirlýsingu í
þjóðaratkvæðagreiðslu í aprfl sl. er
hann nú að berjast við að koma á
laggimar nýrri stjómarskrá, sem í
staðinn fyrir óvinveitt sovétlög-
gjafarþing kemur á minni og
valdaminni stofnun.
Hugmynd hans er að vinna nýrri
stjómarskrá sinni stuðning síðar í
sumar. Það myndi opna leiðina fyr-
ir forseta- og þingkosningar í
haust.
„Ef allt fer eins og áætlað er, kann
Bóris að finnast hann hafa unnið
sér pláss í sögunni og ákveða að
verja meiri tíma í sumarhúsinu,"
sagði ein heimildin, nákomin fjöl-
skyldu Jeltsíns.
Naina, kona Bórisar Jeltsín, hefur
talað með söknuði um þá tíma
þegar fjölskyldan bjó í Ekaterin-
burg, borginni í Úralfjöllum þar
sem Jeltsín stjórnaði Kommún-
istaflokknum á áttunda áratugn-
um. Hún hefur ekki dregið dul á
hvílík skelfing henni finnst stafa af
ruddaskapnum í pólitískri baráttu
í Kreml og áhyggjur sínar af áhrif-
unum af henni á heilsu bónda síns.
Endalaus togstreitan við þingið
eyðilagði ímyndina af Jeltsín sem
pólitísku ofurmenni sem ber Rúss-
land á herðum sér. Á einum þing-
fundinum komst hann naumlega
hjá brottvísun úr embætti fyrir
glöp.
Eftir það hefur honum tekist að
koma örlítið undir sig fótunum að
nýju, en þefurinn af pólitískum
dauðleika loðir við hann og nú fer
fram hógvær barátta um að ería
forystuhlutverkið meðal aðstoðar-
manna hans.
Sumir hafa þegar lýst því yfir að
þeir gefi kost á sér, en aðrir eru að
brugga launráð bak við tjöldin. Sá
fyrsti til að gera kröfu til slitinnar
Bórís Jeltsln er oröinn þreyttur og
konan hans hefur áhyggjur af
heilsufarí hans. Hér er hann meö
andstæöingi sínum, Khasbúlatov.
kápu Jeltsíns var Sergei Shakhrai,
bráðgáfaður ungur lögfræðingur
og náinn trúnaðarmaður Jeltsíns,
sem kemur fram sem æðsti lög-
fræðilegi hernaðarsérfræðingur-
inn og aðstoðarforsætisráðherra.
Nýlega sagði Shakhrai að hann
hefði upplýst Jeltsín fyrr á þessu
ári: „Ég verð forseti Rússlands ein-
hvern tíma.“
Meðal annarra óyfirlýstra fram-
bjóðenda er Anatoly Sobchak,
borgarstjóri St. Pétursborgar, sem
nýtir ráðhúsið sitt á sama hátt og
franskir stjómmálamenn sem
stökkbretti í háttsett embætti. Að
undanfömu hefur hann verið að
hringja í tengiliði sína vítt og
breitt í Rússlandi til að búa þá und-
ir bardagann.
„Sobchak er að komast í kosn-
ingaherferðarskap," segir Oleg
Kalugin, fyrrverandi hershöfðingi í
KGB og nú áberandi persóna í her-
búðum lýðræðissinna. Hann er í
hópi þeirra, sem borgarstjórinn í
SL Pétursborg gerir hosur sínar
grænar fyrir.
„Ef Jeltsín gefur ekki kost á sér
aftur, em möguleikar Sobchaks
góðir."
Annar, sem lítur forsetaembættið
hýru auga, er Jegor Gajdar, fyrrver-
andi forsætisráðherra og höfundur
efhahagsumbótastefnu Jeltsíns. Þó
að hann hafi ekki enn sent frá sér
opinbera tilkynningu, hefúr hann
sagt við vini að hann ætli að bjóða
sig fram sem fulltrúi róttækra
markaðsumbóta.
Ofgnótt umbótasinnaðra keppi-
nauta dregur athygli að þeim
möguleika að atkvæði lýðræðis-
sinna gætu tvístrast alvarlega og
lagt upp í hendumar á lýðskmm-
umm, frambjóðendum sem leggj-
ast gegn umbótum, en af þeim er
búist við að verði fjöldinn allur.
Jeltsín er ekki talinn líklegur til
að renna af hólmi, ef umbótunum
er hætta búin.
En ef hann velur að setjast í helg-
an stein, er áreiðanlegt að hann
gefur til kynna val á einhverjum
lýðræðissinnuðum ffambjóðanda,
hlaði á hann stöðu „erfðaprins" og
tryggi þannig erfðaröðina.
Þar til svo er komið mun Jeltsín
halda áfram að halda um stjómvöl-
inn, sama hversu þreyttur hann er.
„Hann er ekki einn af þeim sem
gefast upp áður en starfið er til
enda leitt," segir Jakov Alkov, gam-
all vinur frá Ekaterinburg. „Hann
er raunvemlegur bardagamaður.“
The Remould Theatre Company frá Hull sýnir:
Togað á norð-
urslóðum
TogaÓ á norðurslóðum heitir leikrit, sem Remould Theatre Company ffá
Hull sýnir um þessar mundir í Smíðaverkstæði Þjóðleikhússins. Höf-
undar eru þeir Jim Hawkins og Rupert Creed. Tónlist setur sterkan svip
á sýninguna og er hún samin af John Conolly og Bill Meek. Fimm leik-
arar taka þátt í uppfærslunni: Chuck Foiey, Neville Hutton, Gerard
McDermot, Simeon Tmby og Fiona Welbum.
í Togað á norðurslóðum er kast-
Ijósinu beint að lífi togarasjó-
manna í Hull og Grimsby. Verkið
byrjar um miðja 19. öld og er þá
sagt frá upphafi útgerðarinnar á
íyrmefndum stöðum. Áhersla er
lögð á það erfiða starf sem beið sjó-
mannanna um borð, slysahættuna
og vosbúðina. Skemmtanir sjó-
mannanna, þegar þeir voru í landi,
eru ekki látnar sitja hjá garði og líf
sjómannskonunnnar fær einnig
sitt pláss. í lokin er komið fram á
7. áratuginn, en þá lagðist útgerð-
in niður, meðal annars vegna land-
helgisútvíkkunar íslands. Þá er
hnignun fiskiplássanna lýst á afar
dramatískan hátt og þótti mér sá
hluti leikritsins satt að segja held-
ur langdreginn og væminn.
Verkið var unnið á þann hátt að
viðtöl voru tekin við fólk sem man
þá tíma þegar togaraútgerðin stóð
í blóma í Grimsby og Hull. Fram-
setningarmátinn minnir líka að
mörgu leyti á sfldarárin íslensku,
sem að mínu mati hafa leitt af sér
einn mestaýkjusöguvaðal sem um
Nokkrir leikerída f Togaö á noröurslóöum um borö f togaranum Northern Cavalier I Hull ásamt tveimur gómlum tog-
arajöxlum, þeim Ted Newman og Bill Netherton sem eru til vinstri á myndinni.
getur í íslenskri frásagnarlist. Eft-
irsjáin eftir betri tíð málar fortíð-
ina skærum litum og allt verður
svo geipilega ósennilegt
Þrátt fyrir allt erfiðið um borð í
togurunum, ræður leiftrandi
húmor ríkjum í Togað á norður-
slóðum og hann er afar líkur þeim
íslenska með tilheyrandi kúk- og
pissbröndurum.
The Remould Theatre Company
hefur á að skipa góðum leikurum.
Ég læt mér nægja að nefna hér sér-
staklega Fionu Welbum, en hún
túlkaði sjómannskonuna einstak-
lega vel sem slær sér upp með
dönskum sjóurum og skilur ekki
gjörla dularfullan reynsluheim
karla, þar sem menn geta slegist
eins og hundar en fallist svo í
faðma á eftir. Leikarar hafa jafn-
framt gott vald á tónlistinni og sáu
sjálfir um allan undirleik.
Togað á norðurslóðum er á heild-
ina litið hröð og skemmtileg sýn-
ing, full af galsa og húmor. Áð-
standendur Remould Theatre
Company em kærkomnir gestir í
íslensku leikhúslífi.
Gerður Kristný