Tíminn - 12.02.1994, Qupperneq 4

4
WtílOTtttl
Laugardagur 12. febrúar 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4,105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 105 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmibja
Frjálsrar fjölmiblunar hf.
Mánabaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Trúnaöur brostinn?
Það skiptir miklu máli fyrir traust stjórnenda að
þeir tali einu máli. Það gildir einu hvort um fyrir-
tæki eða stofnun er að ræða. Ekki síst gildir þessi
regla ef um er að ræða ríkisstjórnina sjálfa.
Ein af jólabókunum var bók Gylfa Þ. Gíslasonar
um viðreisnarárin. Þar gerir hann mikið úr því
trausti sem ríkti milli stjórnarflokkanna á þeim ár-
um. Skoðanaskiptum var haldið innan ríkisstjórn-
arinnar og talað einu máli út á við. Gylfi taldi
þetta grundvallaratriði og þakkaði árangurinn,
sem hann taldi góðan, ekki síst þessu.
Því er þetta gert að umtalsefni núna, að svo virð-
ist sem allur trúnaður sé brostinn hjá þeim ráð-
herrum, sem nú sitja og mynda ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðuflokksins. Af mýmörgu
er að taka í þessum efnum, en það er daglegt brauð
nú, að einstakir ráðherrar gefi yfirlýsingar og grípi
til aðgerða, sem ganga þvert á skoðanir og valdsvið
annarra ráðherra. „Hvað höfðingjarnir hafast að,
hinir ætla sér leyfist það," segir gamalt máltæki.
Flokkssamþykktir ganga því þvert á þá stefnu, sem
ráöherrarnir hafa undirgengist, og er skemmst að
minnast ályktunar flokksstjórnar Alþýðuflokksins
um kvótamálin í því efni.
íslendingar eiga í viðkvæmum átökum á alþjóða-
vettvangi um hvalamál. Sjávarútvegsráðherra set-
ur málið í ákveðinn farveg og skipar nefnd til þess
að móta stefnuna. Forsætisráðherra fær lögfræð-
inga til að athuga málið og birtir álit þeirra, sem
gengur þvert á stefnu sjávarútvegsráðherra. For-
maður utanríkismálanefndar lýsir yfir annarri
stefnu en sjávarútvegsráðherra fylgir, og þing-
menn flokksins bera fram tillögu um enn aðra
stefnu. Þessi málatilbúnaður er með ólíkindum og
hlýtur að veikja traust-bkkar út á við.
Hæstaréttarhús er á málasviði dómsmálaráð-
herra. Forjætisráðherra lýsir því yfir á Alþingi að
rétt sé að býggja þetta hús annars staðar en ákveð-
iö var í fyrstu, án þess að það mál sé á hans mála-
sviði.
Viðskiptaráðherra gerir sér lítið fyrir og lýsir því
yfir að rétt sé að auka þorskkvóta landsmanna.
Akvörðun um heildarkvóta er ein sú erfiðasta sem
fekin er, og málið ofurviðkvæmt. Það er á mála-
sviðt sjávarútvegsráðherra. Slík yfirlýsing samráð-
herra í ríkisstjórn án sýnilegs samráðs við þann,
sem ber ábyrgð á málaflokknum, er alveg með
ólíkindum og vandséð er hvernig sjávarútvegsráð-
herra getur látið bjóða sér þetta, ásamt öðrum yfir-
lýsingum frá flokksbræðrum sínum.
Þetta eru sláandi dæmi, en þetta er aðeins það
sem gerst hefur í þessari viku í þessa veru. Hér er
ekkert minnst á landbúnaðarfarsann eða neitt
annað, sem gerst hefur ef farið er um það bil ár aft-
ur í tímann.
Það er ekki hægt að ætlast til að aldrei kastist í
kekki milli ráðherra í samsteypustjórn og jafnvel
þótt þeir séu í sama flokki. Hins vegar eru þau
vinnubrögö, sem nú eru viðhöfð, með þeim hætti
að þau sýna ljóslega að ríkisstjórnin er ekki starf-
hæf sem heild lengur og hefur ekki traust, hvorki
innbyrðis né út á við. Ráðherrunum kann að tak-
ast að sitja eitt ár enn. Afstaðan til stærstu mála og
trúnaðarbrestur hafa hins vegar lamað svo sam-
starf þeirra, að ríkisstjórnin verður vart meira en
starfsstjórn það sem eftir er til kosninga.
Er ísland byggilegt?
Oddur Ólafsson skrifar
Þaö er gömul staöhæfing og
ný aö ísland sé á mörkum
hins byggilega heims. Með
dálitlum hártogunum, sem yfir-
leitt fylgja sannfærandi rök-
semdafærslu, er vel hægt aö sýna
fram á aö landið sé öðru hvom
megin markanna, óíbúðarhæft
meö öllu eða fýsilegt til búsetu.
Búsetan byggist sjálfsagt meira á
hugarástandi en náttúmfari og
nýtingu auðinda. Meö bölsýni og
viðvarandi svartagallsrausi er
hægt aö leggja land í auön, en
með jákvæöu hugarfari og skyn-
samlegu framtaki er leikur einn
aö þreyja þorrann og góuna á
mörkum hins byggilega heims.
Skortur á tækifæmm og land-
flótti ungra menntamanna er eitt
af áhyggjuefnum líðandi stundar
og sannar hver sem betur getur aö
mjög illa sé búiö að menntuðum
starfskrafti. Rannsóknir og ný-
sköpun atvinnuvega kvað vera af-
skaplega aftarlega á merinni hér á
landi, miðaö viö samánburöamk-
in, og viö drögumst afturúr meö
hverju árinu.
Fjársvelti
Illa er búib aö menntastofnun-
um, sem em í sífelldri fjárþröng;
kjör nema em kröpp og lánasjóö-
ur máttvana og skipulag hans úr-
elt. Þar við bætist aö þegar þeir
mennt^menn,. sem ljúka námi
viö slæmar aöstæður, leita starfa
vib sitt hæfi, em þau torfeflgin
hér á landi. >
Eitthvað í þessum dúr var ræöa
Sveipbjörns Bjömssonar rektors,
á háskólahátíö fyrir skömmu.
Niöurstaðan hans var sú aö ís-
lenskir menntamenn ættu ekki
annarra kosta völ en að setjast aö
erlendis, þar sem lSeídómur þeirra
og hæfni er mehn aö veröloikum.
Að vonum vakti ræöa rektors
veröskuldaða athygli, enda var
hann ómyrkúr í.Aiáli um fortíöar-
stefnu í atvinnumálum og skiln-
ingsleysi áhrifamanna á þeirri
endursköpun atvinnulífs og vib-
horfa, sem á sér staö meðal upp-
lýstraþjóða.
Vafalaust má deila um réttmætr
þeirra skoðana og staöþæfinga,
sem rektor setti fram, og er ekkert
nema gott eitt um þaö aö segja.
Endalok umræðunnar mega ekki
verba þau, aö hún koðni niöur í,
venjulegu tómlæti þeirra sem ,
aídrei þora aö takast á viö megin- ■
atriöi, en eru þeim mun sperrtari
aö rífast og nudda um einskis
verö aukaatriöi og athafnir lítilla
karla.
Þaö, sem hér er um ab ræöa, er
hvort þjóðin kærir sig um aö búa
áfram í landi forfeðranna eða
hreiörar um sig við blíöari kjör í
þeirri fjölþjóbahyggju, sem viö
emm sannarlega hluti af.
Burt, burt
Nú er tími mikilla þjóðflutninga
og hafa íslendingar ekki fariö var-
hluta af þeirri þróun, enda í al-
faraleiö. En þama emm viö ekki
samferöa viðmiöunarþjóðunum,
fremur en á mörgum öömm svið-
um.
Straumur flutningafólks liggur
til ríkja Vestur-Evrópu og Noröur-
Ameríku og er margt gert til aö
hamla gegn honum, sérstaklega
hin síöari ár, og valda þær ráðstaf-
anir endalausum deilum af mörg-
um ástæöum.
En samkvæmt nýbirtri mann-
fjöldaskrá Hagstofunnar liggur
straumurinn frá íslandi, fremur
en til landsins. Fólk fætt á íslandi
en með lögheimili erlendis, flest
af því íslenskir ríkisborgarar, em
um 17.500 talsins. Aftur á móti er
fólk, sem fætt er erlendis en bú-
sett á íslandi, um 10.000 manns.
íslendingum, sem búsettir em er-
lendis, hefur fjölgaö mjög mikiö
allt frá 1965 og viröist straumur-
inn þyngjast meö hverju árinu, ef
rétt er lesiö úr skýrslum.
Aftur á móti er fjölgun aöfluttra
mun minni og hallar því mjög
hér á.
Útlendir íslendingar
Með tilkomu Evrópska efnahags-
svæöisins opnast íslendingum at-
vinnumöguleikar í fjölda landa
sem aldrei fyrr, og engin vand-
I
tímans
rás
kvæði em á ab setjast þar að fyrir
þá sem kæra sig um búsetuskipti.
í deilunum um þátttöku í EES
var því mjög haldið á lofti að út-
lendingar muni flykkjast til ís-
lands og taka sér bólfestu hér.
Minna var rætt um hættuna á því
að íslendingar mundu heldur
kjósa aö lifa og starfa suöur í álfu
en viö heimskautið á mörkum
hins byggilega heims.
En löngu áöur en samningar um
sammna Evrópuríkja var undirrit-
aöur var umtalsveröur hluti þjóö-
arinnar þegar oröinn heimilisfast-
ur í útlöndum. Varla stöbvast sú
þróun nú.
Nýsköpun hugarfarsins
Ef íslendingar em aö missa af
lestinni í atvinnuþróun og ný-
sköpun hugarfarsins, veröur fátt
eitt til bjargar. Ef menntun og
hæfni flyst öll úr landi, verða ekki
aðrir en amlóöar eftir, sem ekkert
eiga að kunna og ekkert geta. Ekki
björguleg framtíöarsýn þaö.
Sveinbjörn rektor og margir aðr-
ir, sem sjá fram á afmenntun
þjóðarinnar, taka sér töfraorðin
„rannsóknir og þróun" oft 1
munn og telja veraldlegt framtíb-
argengi einstaklinga og fyrirtækja
undir því komiö, aö nægilegu fé
sé variö til rannsókna og þróunar.
Allt er þaö gott og blessað og
auðvelt ab taka undir þær frómu
óskir. Hins vegar endar röksemda-
færslan viö töfraformúluna og fer
lítið fyrir útskýringum á hvaö á
aö rannsaka og þróa og hvemig
og til hvers þaö leiöir fyrir þjóöar-
búiö, sem enn er staðsett á ís-
landi. Svipað á sér stað, þegar
markaöshyggjumenn fara mörg-
um fögrum oröum um að frjálsi
markaöurinn muni leysa öll
mannleg og efnahagsleg vanda-
mál. Þeir gleyma aö útskýra
hvemig.
Sósíalistar klöppuðu þennan
steininn í heila öld og standa
vandamálin eftir, þegar sósíalism-
inn er horfinn.
Höfuðlausn
En það er búsetan á íslandi sem
reynt er að hemja þetta pistilkom
viö. Hún er fleinun áhyggjuefni
en háskólarektor, þótt aðrir séu
ekki eins skýrmæltir og hann um
vandamáliö og hugsanlega lausn
áþví.
Málatilbúnaður þeirra, sem ein-
blína á fjárframlög til menntunar
og rannsókna sem eins konar höf-
uölausn, er þröngur og einna
helst bundinn við lífsafkomu
langskólagenginna. Þá afstööu
ber ekki að vanmeta.
Hins vegar er margt fleira sem
verður að skoöa nánar, þegar um
er að ræöa framtíðarbúsetu í
harðbýlu landi. Það em ekki ein-
göngu atvinnutækifæri og trygg
dagvistun bama sem ráöa því
hvar fólk vill búa. Jafnvel ekki
heldur framlög til menntunar og
rannsókna.
Málið ailt er mikilvægara og um-
fangsmeira en svo að hægt sé aö
afgreiöa þaö með einföldum get-
gátum og staðhæfingum. Spyrja
veröur fleiri spurriinga og leita
svara á víðari gmndvelli.
Þaö má t.d. spyrja hvort yfirhöf-
uð sé æskilegt að halda íslandi í
byggö og hvort ekki gæti fariö allt
eins vel eöa betur um mannskap-
inn annars staöar, þar sem
menntun er metin og rannsóknir
stiindaöar og kaupib er hátt.
Á tímum alþjóöahyggju og af-
neitun þjóöríkja er ættjaröarást
úrelt þing og þaö er ekkert nátt-
úmlögmál aö íslenska sé þjóö-
tunga á íslandi. Því má spyrja
hvaö þaö sé, sem bindur saman
land og fólk, og hve traust þau
bönd séu.
Framleiðsluatvinnuvegir eins og
fiskveiöar og búvömframleiðsla
tilheyra liðinni tíð, eins og síöast
gat aö lesa í Tímanum í gær,
föstudag, og öld heimsviöskipta
er gengin í garö.
Sönnunin fyrir þeim tímamót-
um er lífleg uppsetning skóla-
krakka á jesúsúperstjömu. Eng-
inn heimalningsháttur þar.
Forsenda búsetu
Forsenda þess að ísland haldist
áfram í byggb er sú, að einhver
vilji búa hér, þegar annarra kosta
er völ.
Ef búsetan er ekki aðlaöandi eöa
lífvænleg, er kannski engin
ástæöa til ab viöhalda henni. Ef
fiskveiöar og landbúnaður em
deyjandi atvinnugreinar og ibn-
aðurinn er þegar kominn á líkbör-
umar, er bágt að sjá fyrir 20. aldar
mann hvaö á aö bardúsa í veiði-
stöbinni.
En upplýsingaþjóðfélagiö kann
svör viö því og munu rannsóknir
og þróun taka viö af fiskdrætti og
stússi viö búpening, og heimsviö-
skiptin blómgast á mörkum hins
byggilega heims.
Best er aö reyna ekki að svara
ágengum spumingum, því hvert
svar leiöir af sér tíu nýjar spum-
ingar.
Aö lokum þó ein, sem enginn
mun svara: Hvað ætlum við ab
gera í málinu?