Tíminn - 19.02.1994, Blaðsíða 4

4
8Mwiii
Laugardagur 19. febrúar 1994
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4,105 Reykjavík
Inngangur frá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 105 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmibja
Frjálsrar fjölmiblunar hf.
Mánabaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Traustið er horfiö
og haustar aö
Grundvöllur góðs stjórnarfars, þar sem stjómar-
samstarf byggist á samstarfi milli flokka, er
traust milli samstarfsaðila og leiðtogahæfileikar
þeirra sem bera ábyrgö á landsstjórninni.
Stjómmálamenn eiga að hafa yfirsýn og
mynda sér skoðanir á gmndvelli hennar og
fylgja þeim fram. Slíkt getur verið erfitt og kost-
að átök jafnvel við flokksbræður. Þá reynir á
staðfestuna.
Núverandi stjómarsamstarf var að hluta til
stofnað um draumsýn um traust á milli Alþýðu-
flokks og Sjálfstæðisflokks. Það var stofnað um
þá fortíðarhyggju að þessir flokkar gætu unnið
vel saman og komið fram sameinaðir og sterkir.
í anda þessa vom yfirlýsingar fáorðar og hand-
söl milli formanna flokkanna vom gerð að
gmndvelli í stjórnarsamstarfinu.
En „tíminn hann er fugl sem flýgur hratt" og
hveitibrauðsdagarnir em löngu liðnir og orðnir
að fjarlægri fortíð. Draumar fomstumanna Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðuflokksins, sem hand-
salaðir vom einn bjartan vordag við sundin blá
úti í Viðey síðasta dag í apríl 1991, em að baki.
Þeir hafa ekki ræst. Vemleikinn blasir við í
stjórnarliði sem er sjálfu sér sundurþykkt, talar í
allar áttir, hefur hvorki stefnu né staðfestu, kem-
ur sér ekki saman um mikilvægustu gmndvallar-
mál.
Umræður í Alþingi síðustu daga sýna þetta ljós-
lega. Þetta hefur sýnt sig varðandi sjávarútvegs-
og landbúnaðarmálin, sem virðist ómögulegt
fyrir stjórnarliða að koma sér saman um. Þótt
ríkisstjórnin beri þunga ábyrgð í þeim efnum,
geta óbreyttir þingmenn með engu móti skotið
sér undan ábyrgð á fmmvörpum sem ríkis-
stjórnin ber fram. í skjóli þingmanna stjórnar-
flokkanna var handsalað í Viðey á sínum tíma.
Stjórnarliðar bera ábyrgð á stjórnarathöfnum.
Þeir bera ábyrgö á handabandi Jóns Baldvins og
Davíðs Oddssonar.
Ekki verður annað séð en að hjá stuðningsliði
ríkisstjórnarinnar sé nú hugsað um það eitt að
skapa sér pólitíska stöðu til þess að slíta stjórnar-
samstarfinu og forða sér. Það kann að láta vel í
eyrum einhverra að tala gegn fmmvarpi sjávar-
útvegsráðherra um fiskveiðimálin eða tala fyrir
frjálsum innflutningi landbúnaðarafurða. Sú
staðreynd, sem við blasir, er hins vegar sú að rík-
isstjórnin og stjómarliðið er ófært um að koma
sér saman um stefnu í undirstöðuatvinnuvegum
landsmanna. Þyngri áfellisdóm er vart hægt að
hugsa sér.
Það er allur trúnaður farinn veg allrar veraldar
í stjómarsamstarfinu. Það á við um ráðherrana
innbyrðis og stuðningslið ríkisstjómarinnar.
Samhent lib talar ekki á þann veg sem verið hef-
ur síðustu vikuna. Vordagarnir í Viðey em að
baki og sumariö var furbu stutt. í stjómarsam-
starfinu leggst haustib ab.
Úr Gauragangi sem nú er sýndur í Þjóbleikhúsinu.
r ^ 1 Ær: * » J|»
ÉÉ '-'■Ji A'IJf~
Sagginn og neistinn
Birgir Cuömundsson skrifar
í hinum gáskafulla söngleik Gauragangi eftir Ólaf Hauk Símonar-
son, sem um þessar mundir er fluttur fyrir fullu húsi í Þjóðleikhús-
inu, fer ein persónan meö eftirfarandi ljóð sem heitir „Eldur í nefi
skólastjórans":
Þiö eruð tekin
eitt á fœtur öðru
eins og eldspýtur
upp úr stokk
núið við brennisteinsmengaðar síður
við steinsteypta skólaveggi
í von um eld.
En þið sláið engum neista
því höfuð ykkar eru saggafúll
og megna aídrei að kveikja
í nefi skólastjórans.
Þetta er smellið ljóð; eins og raun-
ar svo margt sem Olafur Haukur
hefur látið frá sér fara í gegnum
tíöina, þótt meistarar formsins,
sem skrifast á viö Hagyrðingaþátt
Tímans, telji eflaust aö í það vanti
eitthvaö af gömlu bragfræðinni.
Þaö sem einkum gerir ljóðið
áhugavert er hversu vel það lýsir
íslenskri skólaæsku og íslensku
skólakerfi. Sannleikminn er sá aö
frá gmnnskóla og upp úr virðist
allt of mikiö vera um að þaö „slái
engum neista" af því sem nem-
endumir em aö gera og þegar ekki
einu sinni neistar, þarf ekki að bú-
ast viö að þjóöfélagið sé almennt
vel upplýst.
Þetta em í sjálfu sér ekki ný
sannindi og umræðan um ís-
lenska skólakerfiö gýs alltaf ann-
aö slagið upp og allir verða sam-
mála um aö mikils átaks sé þörf.
Síöan líða nokkrar vikur og máliö
gleymist í einhver ár eöa þar til
sama umræðan endurtekur sig á
ný.
Það nýja sem ljóöiö bendir á, er
sagginn. Sagginn í höfðum nem-
endanna sem gerir það aö verkum
að þau slá ekki neista þegar þau
nuddast við skólakerfið. Það er
nefnilega sagginn sem er kjami
vandamálsins ekki síður en
„steynsteypti skólaveggurinn."
Hugarfar saggans
Sagginn er þess eðlis að hann
smýgur um allt án þess endilega
aö menn veröi þess varir. Hann
byggist upp smátt og smátt þar til
hann gegnsýrir alveg eitthvað til-
tekið umhverfi. Segja má að nú-
orðiö séu þaö ekki aöeins höfuö
skólabama eða námsmanna sem
séu saggafull. Allt þjóöfélagið hef-
ur verið aö fyllast af sagga á und-
anfömum áratugum, en þó sér-
staklega á undanfömum ámm.
Sagginn er í rauninni eins og hug-
myndafræöi, sem smám saman
nær tökum á fólki og er áður en
varir farinn að hafa áhrif á allt líf
þess.
Sá saggi sem kemur í veg fyrir aö
það neisti í höföum æskurmar er
einmitt ákveöin tegund af hug-
myndafræöi sem gegnsýrir
mannlífið í þjóöfélaginu, jafnt á
vinnumarkaöi, í skólunum sem á
heimilunum. Þetta er hin skef ja-
Iausa efnishyggja og hlutadýrkun
sem elur af sér gildimat markaöar-
ins þar sem allt er falt við réttu
verði. í hæfilegum skömmtum er
þessi hugmyndafræði ágæt og
jafnvel heilsusamleg, rétt eins og
rakinn í loftinu sem viö öndurn
að okkur. í of miklum mæli verð-
ur hún hins vegar skaöleg og til
óþurftar eins og sagginn sem of
mikill raki getur valdið. Skólakerf-
iö og skólaæskan em auðvitað að-
eins hluti af stærri heild — hluti
af þjóðfélaginu öllu — og endur-
spegla þar af leiðandi gildismat
efnishyggjunnar og markaðarins
sem þar ríkir almennt. Þess vegna
er full ástæöa til aö beina kastljós-
inu að fleim en skólunum sjálfum
og skólabömunum þegar menn
velta fyrir sér hvað sé að gerast
hjá æskunni.
Hinar ógnvænlegu staðreyndir
málsins em einmitt þær aö ís-
lendingar hafa lagt miklu meiri
áherslu á að koma sér upp íburö-
armiklu þaki yfir höfuöið eða
kaupa sér flottan bíl, leðursófa-
sett, eða tvöfaldan ískáp, heldur
en á að sinna bömunum sínum
og fjölskyldunni. Þessi lífssýn
endurspeglast síðan í því hvaöa
stjómmálamenn við veljum okk-
ur til forustu. Hér í Reykjavík em
æpandi dæmi um hvemig sagg-
inn hefur farið með fólkiö. Ótrú-
legur fjöldi virðist sætta sig við og
vilja stjómmálamenn, sem leggja
áherslu á dauöa hluti og einhver
markaðstengd verðmæti frekar en
einfalda mannrækt. Ráðhúsiö og
Perlan em vitaskuld stóm minnis-
merkin um hugsunarhátt saggans
(e.t.v er táknrænt hversu mikið
vatn og raki tengist báðum þess-
um byggingum), en minnismerk-
in em miklu fleiri og standa víöar.
Segja má aö frjálshyggjan eða
hægrisveiflan í pólitík sl. áratug
eða svo, hafi magnaö upp efnis-
hyggju hér á landi, sem þó var ær-
in fyrir. Boginn var spenntur svo
hátt að strengurinn hlaut að
bresta. Þegar síðan atvinnuleysið,
tekjufall heimila og erfiöari af-
komumöguleikar þorra fólks fer
að setja mark sitt á þjóölífið er
eðlilegt að menn vilji verja sig
sagganum og halda sér og sínum
þurmm. En þá átta menn sig á því
að rakinn hefur smogið um allt
og í stað traustra velferöar-, skóla-
og heilbrigðiskerfa standa menn
uppi meö gagnslaus stórhýsi, sér-
stök gufuböö fyrir ráðamenn,
minningar um opinber veislu-
höld og skattaafslætti til stórfyrir-
tækja sem vita vart aura sinna tal.
Neistar í íslenskum höfb-
um
Þetta hefur síðan leitt til þess að
almenn viðhorfs- og áherslu-
breyting virðist hafa átt sér stað
þar sem stjómmál saggans em á
undanhaldi. Þess í stað sækja þau
stjómmál á sem snúast um fólk
en ekki hluti, sem snúast um sam-
vinnu og umhyggju en ekki
taumlausa samkeppni, mismun-
un og átroðslu á þeim sem minna
mega sín. Þetta sést t.d. á því sem
er aö gerast í reykvískum stjóm-
málum þar sem miöju- og félags-
hyggjuöfl viröast ætla að gersigra
steynsteypu- og markaðstrúaröfl-
in í Sjálfstæöisflokknum. Meira
aö segja innan Sjálfstæðisflokks-
ins gera menn sér grein fyrir þess-
ari breytingu eins og sést best á
hikinu og óvissunni, sem komin
er á öll framboðs- og kosningamál
þar á bæ.
Þaö var viðkvæði hjá prófessor
Altúngu í sögunni af Birtíngi, aö
allt stefndi í átt til fullkomnunar
og að allar áfanganiðurstöður á
þeirri leiö væru því bestu hugsan-
legu niðurstöður af öllum mögu-
legum niöurstöðum. í hans anda
mætti kannski segja aö efnahags-
kreppan og þrengingar lands-
manna séu það besta sem hugsan-
lega gat komið fyrir, því þrátt fyr-
ir allt hafi þær vakiö menn upp
og þurrkað burt saggann í hugar-
farinu. Líkumar á að það fari að
slá neista í íslenkum höfðum auk-
ast í það minnsta stórlega og hver
veit nema upplýst mannræktar-
þjóðfélag sé hér á næstu grösum.
-BG