Tíminn - 09.04.1994, Blaðsíða 9

Laugardagur 9. apríl 1994
9
Formleg kvöldveröarboö á
Bessastööum voru aldrei fjöl-
menn. Viö boröstofuboröiö
gátu setiö 28 gestir, 14 hvor-
um megin, og forsetahjónin hvort
við sinn borðsenda eða fyrir miöju
hvort gegnt öðru. í fyrstu veislu for-
setahjónanna 22. júní 1944 voru
þessir gestir: Alexander Jóhannes-
son prófessor, Einar Olgeirsson al-
þingismaður, Air Commodore
Wigglesworth, Arent Claessen aðal-
ræðismaður, Einar Arnórsson
dómsmálaráðherra, Gizur Berg-
steinsson forseti Hæstaréttar, G.
Shepherd sendiherra, Gísli Sveins-
son forseti sameinaös Alþingis,
Otto Johansson sendiherra, A.N.
Krassilnikov sendiherra, Rear Adm-
iral Watson, Sigurgeir Sigurösson
biskup, Kommandörkaptein Ulstr-
up, Pétur Eggerz forsetaritari, Ólaf-
ur Bjömsson cand.jur., Agnar Kl.
Jónsson skrifstofustjóri, Haraldur
Guömundsson alþingismaður, Ól-
afur Thors alþingismaður, Major
General W.S. Key, Vilhjálmur Þór
utanríkisrábherra, L.G. Dreyfus am-
bassador, dr. Bjöm Þórbarson for-
sætisráðherra, S. Esmarch ambassa-
dör, H. Voillery „délégué", Björn
Ólafsson fjármálarábherra, Richard
Beck prófessor, Commodore
Wentworth og Brynjólfur Bjama-
son alþingismaöur. Og ef menn
hafa gaman af að vita hvemig mat-
seöillinn var, þá var hann svona:
Tær súpa, lax í mayonnaise, svína-
kambur með grænmeti, rauövins-
gelé.
Ríkisstjóri hafði haldið veislur að
Bessastöðum, en þetta var fyrsta
forsetaveislan.
Sveinn Björnsson forseti flytur ræbu á hátíblegri stund fyrir utan Stjórnarrábshúsib vib Lœkjargötu. Dagsetning
fylgir ekki myndinni, en þarna virbist nýsköpunarstjórnin vera vib völd, því ab Ólafur Thors stendur ab baki for-
seta meb pípuhatt og er valdsmannslegur ab sjá, en hann var þá forsœtisrábherra. Vib hlib hanS er Haraldur
Gubmundsson rábherra og handan vib rœbustólinn eru Brynjólfur Bjarnason, þáverandi menntamálarábherra,
og Áki jakobsson atvinnumálarábherra. Enn fjcer má greina Sigurb Bjarnason frá Vigur og Gunnar Thoroddsen,
sem átti eftir ab setja mikinn svip á forsetakosningar og pólitískar sviptingar sem afþeim leiddu.
Forsetar, konungar o.fl.
Hefbin frá Atla
Húnakonungi
Um daga Sveins Bjömssonar var
þaö siður í formlegum veislum að
Bessastöbum að forseti skálaði við
hvem einstakan gest og reis gestur-
inn á fætur þegar forseti drakk'hon-
um til. Þetta er eldfom siður, sumir
segja allt frá dögum Atla Húnakon-
ungs. En sagt er að á forsetadögum ,
Ásgeirs Ásgeirssonar hafi mikils-
háttar gestur neitað að standa upp
þegar skálað var. Hafi forseti talið
meinalaust að leggja þennan sið
niöur og gert þab.
Forsetafrú Georgia Bjömsson átti
mikinn þátt í því með alúðlegu við-
móti sínu að gera hin formlegu bob
að Bessastööum ánægjuleg. Þegar
sendiherra Sovétríkjanna var þar í
kvöldveislum, lét hann bílstjóra
sinn bíða eftir sér og mátti hann
ekki yfirgefa bílinn. Forsetafrúin lét
þá færa honum mat út í bílinn, þab
sama og veislugestimir fengu. Þessi
hugulsemi lýsir henni vel, en er
ekki nefnd hér sem einsdæmi.
Fráfall Sveins
Frú Georgia átti nokkuð erfiða daga
eftir fráfall eiginmanns síns. Hún
sat áfram ab Bessastöðum í samráði
viö stjórnina uns nýr forseti hafði
verib kjörinn. Hún var orðin gömul
og þrátt fyrir allt hálfgeröur ein-
stæðingur, utan ættlands síns, þótt
böm hennar og tengdaböm væm
umhyggjusöm um hag hennar.
Sveinn Bjömsson andaðist eins og
áður segir 25. janúar 1952. Útför
hans var gerð frá Dómkirkjunni í
Reykjavík og kveðjuathöfn fór fram
í anddyri Alþingishússins. Forseti
hafbi mælt svo fyrir skriflega, að
hann yrði brenndur og var það ab
sjálfsögðu gert.
Flestir munu hafa gert ráð fyrir að
ösku hans yrði komiö fyrir í Bessa-
stabakirkju, en frú Georgia var því
mótfallin. Lágu til þess sérstök at-
vik. Þegar fram fór gagngerð við-
gerð á Bessastaöakirkju, settir voru í
hana nýir bekkir, parketgólf kom í
stað múrsteinsgólfsins frá dymm ab
altari og sitthvað fleira, spunnust út
af því blabaskrif og ádeilur og all-
hörð gagnrýni. Spratt af þessu
sundurþykkja með forseta og Gub-
jóni Samúelssyni, húsameistara rík-
isins, sem sá um kirkjuviðgerðina,
og taldi forseti sitthvað hafa verið
gert sem ekki væri að sínum vilja.
Þegar í ljós kom að Bessastaða-
kirkja yTði ekki hvílustaður jarb-
neskra leifa forsetans, fól Steingrím-
ur Steinþórsson forsætisráðherra
okkur dr. Kristjáni Eldjám þjób-
minjaverði, Heröi Bjamasyni húsa-
meistara ríkisins, og Gunnlaugi
Halldórssyni arkitekt að gera tillögu
um legstab. Ræddum við málið
fram og aftur, bmtum upp á ýmsu,
en engin hugmynd kom fram, sem
leysti máliö. Gekk úrræbaleysi okk-
ar svo langt að nálgaðist algera upp-
gjöf. En svo barst okkur skyndilega
góð hugmynd. Gunnlaugur Hall-

Bessastabakirkja ab innan. Ágreiningur var um endurbyggingu hennar,
sem Sveinn forseti var aldrei sáttur vib.
dórsson sagði að kona sín, Guðný
Klemensdóttir, hefði sagt við sig:
„Af hverju veljið þib ekki legstað
viö hliöina á Grími Thomsen vib
vesturvegg kirkjunnar?" Þessi hug-
mynd féll öllum aðilum vel í geð og
leysti málið.
í námunda viö Grím
Thomsen
Til fróðleiks fer hér á eftir greinar-
gerö okkar, dagsett 19. maí 1952:
„Hinn 15. apríl s.l. fól forsætisráð-
herra, Steingrímur Steinþórsson,
okkur undirrituðum að gera tillögur
um, hvar ab Bessastöðum skuli
velja herra Sveini Bjömssyni leg-
stab.
Vib höfum athugað stabhætti að
Bessastöðum meb þetta fyrir augum
og rætt máliö á nokkrum fundum.
Það er að sjálfsögbu álit okkar, að
forsetafrúin eigi ab ákveða legstað
forsetans og hafa þá í huga, að þjóð-
in öll æskir, að forsetahjónunum sé
lífs og liðnum sýndur allur sá sómi,
er samrýmst getur óskum og tilfinn-
ingum forsetafrúarinnar um legstab
forsetahjónanna. Eigi hinsvegar að
ráða málinu til lykta í samráði við
ríkisstjómina, viljum við benda á
eftirfarandi:
Þar sem að Bessastöðum er kirkja
og kirkjugarður, ber fyTSt ab athuga
þá staði í þessu sambandi.
í Bessastaðakirkju og dómkirkjun-
um ab Hólum og Skálholti vom
grafnir nokkrir fyrirmenn landsins.
Innan kirkju að Bessastöðum hvíla
t.d. fyrstu íslenzku amtmannshjón-
in og nokkrir.valdsmenn, er öndub-
ust í embætti ab Bessastöðum. Það
var fom venja ab grafa höfbingja
landsins innan kirkju og má því
Skrifstofa forseta á Bessastöbum í
tíb Sveins Björnssonar.
segja að það væri hið mesta virðing-
armerki, sem unnt væri að sýna
jarðneskum leifum fyrsta forseta
lýbveldisins að velja þeim leg innan
kirkju að Bessastöðum og eblilegt
einnig að því leyti aö vitað er, að
herra Sveinn Bjömsson unni kirkju
og kristindómi. Hitt kynni að mæla
því í gegn, sem ekki er leyndarmál,
ab forseti var óánægður með breyt-
ingar þær, er gerðar vom á Bessa-
stabakirkju fyrir skemmsm. Taldi
þær á annan veg en hann hafði fyr-
irhugab og framkvæmdina að ýmsu
leyti óheppilega. Mun forseti hafa
haft við orð, ab úr þeim mistökum
þyrfti að bæta við hentugleika, eftir
því sem unnt væri.
Hvort óánægja þessi var svo rík, ab
forseti myndi eigi fyrir þá sök hafa
viljað hvíla í Bessastaðakirkju, get-
um vib ekki dæmt um. Um það em
ástvinir hans einir færir. En okkur
virðist skylt að benda hér á þenna
stað, sem um margt væri eölilegur
legstaöur forsetans, ef hin sérstaka
ástæba, sem nú var nefnd, hindrar
það eigi.
Að því er kirkjugarðinn varðar er
stefnt að því, að hann verði ekki
lengur sóknargraffeitur, en eigi úti-
lokar það, að herra Sveini Bjöms-
syni yrði valinn þar legstaður og
síðari forsemm, ef henta þætti. í
garðinum, við norðurvegg Bessa-
stabakirkju, hvílir Grímur skáld
Thomsen og kona hans. Forsetinn
hafði miklar rnæmr á Grími. Þætti
okkur einna bezt fara á því ab velja
forsetanum legstað í kirkjugarbin-
Birgir Thoríacius, fyrrum forsetarit-
arí, ríkisrábsrítari og rábuneytisstjórí.
Birgir hefur tekib saman nokkur
minningabrot frá fyrstu árum lýb-
veldisins um forsetaembœttib og
hvernig sibir og hefbir mótubust þar,
einkum er varbar móttöku gesta og
þjóbhöfbingjaheimsóknir.
Fleiri greinar birtast síbar.
um í námunda við gröf skáldsins.
Nöfn þeirra beggja em um alla
ffamtíð tengd sögu Bessastaða.
Þá gæti einnig Béssastaðanes kom-
ið til greina, því að öllum er kunn-
ugt af ræðum hins látna forseta,
hversu hugfanginn hann varð með
ámnum af allskonar gróðurtilraun-
um og búskap að Bessastöbum.
Þeim, er umgengust forsetann, er
ennfremur kunnugt, hve mikinn
hug hann hafði á að varöveita allar
sögulegar minjar að Bessastööum.
Lét hann sér mjög annt um Skan-
sinn í norðanverbu nesinu, vildi
fegra staöinn og vemda leifar virkis-
ins. í námunda við skansinn myndi
veröa unnt að prýða á ýmsan hátt
og fjallasýn er þaban fögur eins og
annarstaðar úr nesinu.
Þá er rétt að nefna annan stað í
Bessastaöanesi, svonefnt Skothús,
hæst á nesinu, nærri Lambhúsa-
tjöm. Ytri skilyrði em þar svipuð og
við Skansinn, nema hvað Skothúsið
ber hærra og er nokkm fjær staðar-
húsum.
Báðir þessir staðir í Bessastaðanesi
og hver sá staður sem þar yrbi val-
inn, hafa þann ókost, að umferð al-
mennings að þeim myndi spilla æð-
arvarpi Bessastaða, þótt engu væri
spillt af ásetningi. Loks er á ab líta,
að kríuvarp er mikið hvarvetna um
nesið. Um varptíma kríunnar og
raunar sumarlangt myndi því
naumast unnt að efna til hátíölegra
athafna við legstaö forseta. Hins-
vegar verða þessir ókostir ekki eins
mikilvægir, ef minningarathafnir
fara fram vib líkneski forseta, sem
vænta má að reist verði í Reykjavík
eða annarstaðar.
Þegar frá em taldir þeir annmarkar,
sem nú hefur verið greint frá, telj-
um vib Bessastaðanes mjög aðlað-
andi og vitað er, að forsetinn hafði
tekið sérstöku ástfóstri við þab. En
eftir að hafa kynnt okkur allar að-
stæbur eftir föngum, leggjum við
til, ab forsetanum verði valinn leg-
staður í kirkjugarðinum að Bessa-
stöðum í námunda við gröf Gríms
Thomsen."
Ösku forsetans var komib fyrir á
þessum stað 14. júlí 1952. Að þeirri
athöfn lokinni var gengib til stofu
og þakkaði forsætisrábherra frúnni
störf hennar fyrr og síöar meb
smttri ræbu, en Henrik sonur henn-
ar þakkaði fyrir hönd móður sinnar
og fjölskyldunnar.
Síöan fluttist frú Georgia frá Bessa-
stöðum.
Frá þessum atburði og mörgum úr
ferðum Sveins Bjömssonar um
landið em til kvikmyndir, sem Vig-
fús Sigurgeirsson tók. Vom þær
m.a. sýndar nokkmm gestum að
Bessastöbum ab kvöldi 12. mars
1992. Sést fjöldi manna í ýmsum
hémbum landsins á þessum ágætu
myndum og væri mikil heimilda-
glömn frá fyrsm ámm lýðveldisins,
ef kvikmyndir þessar eyðilegðust
meb einhverjum hætti, en þær em
að ég held einungis til í einu eintaki
í einkaeign.
Frú Georgia var manni sínum stoð
og stytta, ekki síst á Kaupmanna-
hafnaránmum. Það háði henni
nokkub hér heima að hún hafði
ekki fullt vald á íslenskri tungu. Frh.