Tíminn - 17.06.1994, Blaðsíða 2

2
WvmPww
Föstudagur 17. júní 1994
Hugsjóna-
manneskjan
á Bessa-
stöðum
snúiö meö hrífum, bundiö í höndum
upp í bagga og reitt heim á hestum.
Síöar upplifi ég þaö sjálf á stríösárunum
í sveitinni hvernig tæknin haslar sér völl
og vélarnar létta manninum róöurinn.
Hugsunarhátturinn hefur ekki síst breyst
fyrir það aö fólkið býr yfir meiri þekk-
ingu og lítur lífið öörum augum. Þjóöin
er menntaðri en hún var.
íslendingar eru miklu frjálslegri í fasi en
þeir voru. Þetta gerir sjálfstraustið og
sjálfsöryggiö. Ég vildi bara óska aö okkur
takist aö halda fast í þetta sjálfstraust og
sjálfsmyndina, sem frelsiö og lýðveldið á
íslandi hefur fært okkur."
Lífsánægjan snýst ekki
um góss
„Nú til dags eru öll verömæti reiknuð í
stórum tölum og smáum og þjóöir born-
ar saman eftir höfðatölu. Viö eigum ekki
síöur aö huga ab innviðunum heldur en
umbúöunum. Það er kjarni allra hluta
sem skiptir máli. Viö vitum aö þetta er
tískufyrirbrigði, aö mæla allt í stóru og
litlu. Þó höföatala okkar sé lægri en hjá
stærri þjóöum, sé ég enga ástæöu til þess
aö viö höfum ekki kraft til aö sýna þann
styrk sem býr innra meö okkur. Þaö býr
mikil staðfesta og innri styrkur meö ís-
lenskri þjóð."
— Áttu við að við aettum að nota meira aðra
mcelikvarða, sem skipta, þegar upp er stað-
ið, ekki minna máli en hagvöxtur og höfða-
tala?
„Viö veröum að hafa í huga aö til eru
önnur verðmæti, sem eru jafn mikils
viröi og sjálfur hagvöxturinn. Auðvitað
veröum viö að hugsa um fjármál og
keppa að því aö hafa hagvöxt. Viö verö-
um að sinna þeim málum af einurö,
vegna þess aö þaö eru tiltölulega fáar
hendur sem halda uppi íslensku velferö-
arþjóöfélagi. Hugsunin um peningaleg
verömæti má þó ekki kæfa alla aöra
hugsun. Þá týnist mannveran í kapp-
hlaupinu eftir góssinu. Hin raunverulega
lífsánægja felst ekki í því aö eiga mikiö
góss. Lífsánægjan felst í því aö njóta þess
aö vera manneskja.
Um hvaö snýst lífiö? Lífiö snýst um þaö
ab koma næstu kynslóö á legg. Þessi lífs-
barátta hefur veriö nefnd mörgum nöfn-
um. Þaö heitir aö við séum aö vinna okk-
ur inn peninga til aö hafa það gott, eða
aö viö séum að auka ábatann til aö hafa
efni á meiri lífsgæðum. Þegar kemur aö
kjarna mála, stendur eftir ein staöreynd
og hún er aö kynslóð er að ala upp nýja
kynslóö. Viö erum aö reyna aö hafa þaö
gott til þess að geta deilt lífsgæbunum
meö börnunum okkar. Sú kynslóð, sem
vinnur að því, er að koma fram sínum
hugðarefnum.
Viö stöndum alltaf frammi fyrir þessu
vali. Hvað eru raunveruleg verðmæti? Vil
ég aö mín kynslóð hugsi bara um að
komast í sem mestar álnir, eða vil ég að
hún menntist til þess að læra að meta
þau verömæti, sem ég í hjarta mínu veit
aö skila næstu kynslóð gleði og lífsfyll-
ingu?"
Trúi á æskuna
„Ég er oft spurð ab því hvort ég óttist
ekki aö íslendingar glati sjálfstæöi sinu
og menningararfi. Þessarar sígildu spurn-
ingar, sem smærri þjóöir þurfa að svara.
Ég trúi því aö okkur takist að varöveita
tunguna og menningararfinri. íslending-
ar hafa aldrei veriö fleiri til aö takast það
á hendur og aldrei hefur þjóöin almennt
veriö betur menntuð.
Ég heilsa oft upp á ungt fólk. Þegar ég
hitti æsku þessa lands, veiti ég því at-
hygli hversu öguð hún er innst inni og
þjálfuð í tjáningu og framkomu þegar
hún vill sýna þá hliðina á sér. Það mun
koma henni til góöa, þegar hún seinna
meir þarf aö vega og meta hvaö hún vill.
í annan staö hef ég veitt því athygli, aö
þegar einhver utanaökomandi vegur að
Islandi og íslendingum, þá bregst æskan
viö meö mikilli reisn og heldur varnar-
ræðu fyrir land sitt og þjóð.
Æskan á ekki aö vera nákvæm eftir-
mynd næstu kynslóðar á undan. Það
leiöir til stöðnunar. Æskan á að hafa sín-
ar skoöanir, koma fram meö ný sjónar-
miö og leyfa sér aö sjá hlutina í nýju
ljósi. Unga fólkið þarf engu ab síður leiö-
beiningar um hvernig það á að komast
yfir tískusveiflurnar. Hættulegust eru eit-
urlyfin. Þessi tíska — sem tengist von-
leysinu í veröldinni — felur ekkert annað
í sér en aö skjóta sér undan raunveruleik-
anum. Öryggisleysið er líka hættulegt.
Skortur á sálarró, aö finna sig ekki í líf-
inu, stafar oftast af því að börnunum hef-
ur ekki verið kennt aö meta grundvallar-
verbmæti tilverunnar.
Þaö er alltaf verið að segja æskunni eitt-
hvað annaö en aö hún sé efnileg. Vib
gerum ekki nóg af því að segja bömun-
um okkar hvaö þau séu skemmtileg.
Þetta er mín persónulega skoöun og ég
veit aö hún er rétt. Þessi æska, sem viö
eigum, er skapandi, skemmtileg og stór-
kostleg og mér finnst aö hún eigi aö fá að
vita þaö. Viö vitum þaö, ab sé eitthvab
notalegt sagt viö mann, styrkist mabur."
Kem sem vinur fólksins
— Þú hefurgert mikið afþví að heimsœkja
þína eigin þjóð. Hvemig tilfinning er það að
eiga þess kost aö fara út á meðal fólksins og
kynnast íslensku þjóðarsálinni?
„Það er mjög sérstök og góö tilfinning.
Ég kem sem vinur eöa kunningi. Við er-
um vinir, ég og fólkið í landinu. Auðvit-
aö fell ég ekki öllum í geö, annaö væri
óeölilegt. En þeir eru ekkert aö flíka því.
Þaö eru sérréttindi aö hafa fengið að
hitta mjög stóran hluta af þessari þjób,
eins og ég hef gert."
— Það hefur verið hálfgerður barlómur í
okkur undanfarin ár. Verður þú vör við
þetta?
„Já, blessaður vertu. Ég er í nánu sam-
bandi viö fólk. Fólk á ekki erfitt meö aö
tala viö mig og segja mér frá sínum vand-
ræbum. Ég fylgist grannt meö og ég
skynja þaö sem er aö gerast í kringum
mig. Þab þarf reyndar ekki aö segja mér
frá því, ég veit þaö og ég sé þaö. Ég sit
ekki í neinni Hliðskjálf. Eg er bara ein af
okkur öllum.
Eins og sakir standa, finnst mér viö hafa
runnið svolítiö niöur skriöurnar, en
vandræðin eru líka utanaökomandi. Allt,
sem gerist í nágrannalöndum okkar,
berst meira eöa minna hingað heim. Viö
höfum ekki getað fótaö okkur undanfar-
iö, en þaö þýöir ekki að viö komumst
ekki aftur á kjöl. Maöur úr atvinnulífinu
komst vel ab oröi fyrir nokkru, þegar
hann sagöi: „Ætli viö höfum ekki náö
viöspymu og séum farin að spyrna okkur
upp aftur?" Ég held að hann hafi rétt fyr-
ir sér. Sérstaklega megum við ekki láta
vol og víl draga svo úr okkur orkuna, að
viö leggjum árar í bát.
Þaö er mjög aðkallandi aö viö reynum
aö finna lausnir á innviðavanda þjóðfé-
lagsins og efla okkur um leiö áræöi og
orku. Framar öbru veröum við að leysa
vanda atvinnuleysisins.
Þaö hryggir mig mikiö, þegar ég sé og
heyri að fólk heldur aö grasiö sé eitthvað
grænna annars staöar og reynir aö kom-
ast í burt. Að sjálfsögöu verður fólk aö
fara, ef þaö eygir einhverja atvinnu-
möguleika annars staöar og á enga von
hér heima, en viö megum ekki undir
neinum kringumstæöum halda því á loft
aö lífið sé eitthvað betra annars staöar.
Þaö er mikill misskilningur aö þaö sé eitt-
hvaö betra aö vera hluti af stórþjóö held-
ur en smáþjóö. Við eigum þó hvert ann-
aö. Þab em ákveðin sérréttindi aö til-
heyra smáþjóö. Einsemdin innan stór-
þjóöanna getur veriö skelfileg."
Fljótt ab fenna í sporin
— Því hefur verið haldið fram að íslending-
ar séu að sigla inn í þriðja skeið erlendra
áhrifa. Fyrst hafi þau komið frá Danmörku,
síðan frá Bandaríkjunum eftir stríð og nú sé
öld sameinaðrar Evrópu að renna upp.
„Ég get ekki neitað því aö ég vil alltaf
fara mjög varlega í aö varpa sér undir
áhrif þessa eða hins. Viö veröum aö
gjalda varhug viö öllum áhrifum, vegna
þess ab þaö er svo fljótt að fenna í sporin
og gleymast þaö sem hefur áunnist. Okk-
ur er hollt aö hafa þaö í huga, núna á 50
ára afmæli lýðveldisins, að baráttan fyrir
sjálfstæði þjóöar er ekki einskorðuö viö
atburði í sögunni. Sjálfstæöisbaráttan
heldur áfram svo lengi sem viö höldum
áfram aö vera þjób.
Þaö er sífur í þjóöfélaginu. Það kemur
fram í því, sem viö lesum og heyrum
dagsdaglega, og mér finnst þaö vægast
sagt okkur til leiöinda. ímyndum okkur
fjölskyldukjarna — þjóöfélagið, því má
líkja viö stóran fjölskyldukjama — þar
sem einhverjir tveir eða þrír eru alltaf sí-
sífrandi um aö allt sé vonlaust og
ómögulegt. Það leggst eins og mara á
hina, sem þó vilja berjast áfram og rífa
sig upp. Og þyngst leggst þaö á æskuna á
heimilinu, vegna þess að hún trúir öllu
því sem hún heyrir og sér í augnablikinu.
Hún er ekki ennþá komin til þess þroska
að geta valið og hafnað og metið sjálf.
Við eigum aö temja okkur að sífra
minna. Ég var í brúökaupi fyrir stuttu.
Þar var haldin skínandi ræða. Eitt af heil-
ræöum ræðumannsins var, aö ef maður
segir eitthvað ljótt eða andstyggilegt við
sína nánustu, eöa einhvern, verður mað-
ur aö segja fimm sinnum eitthvaö fallegt
í staðinn til þess að græöa sárin. Þaö er
mikið til í þessari lífsspeki."
— Fer það saman að hafa ákveðnar skoðan-
ir og vera um leið forseti íslands?
„Ég tek á mig ákveðnar skuldbindingar
meö því aö gegna þessu starfi. Ég ber
fulla virðingu fyrir öllum skoöunum, en
það þýbir ekki að ég hafi ekki mínar
meiningar almennt. Þaö er af hinu góöa
að forsetinn standi fyrir utan daglegar
erjur. Daglegar erjur eru geðshræring.
Fréttir dagsins veröa aö mannkynssögu,
en geðshræringar dagsins gleymast þegar
frá líöur."
— Heldur þú að okkur takist að ganga
áfram til góðs götuna fram eftir veg, á
naestu 50 árum?
„Ég hef sett mér að vera bjartsýn, Meö
bjartsýninni vinnum viö okkur út úr
vandamálunum, en svartsýni er nánast
uppgjöf. Þaö slævir svo mannsandann að
fyllast bölmóði. Þaö eru engin mál svo
vond að þau eigi sér ekki bjartar hlibar.
Það er skylda okkar allra aö setjast niður
og reyna að koma auga á bjartari hliöar
mannlífsins og taka síðan stefnuna á
birtuna.
Veistu að ég sit hér á Bessastöðum,
fimmtíu árum eftir að ég upplifði stofn-
un lýöveldisins sem unglingur, og er enn
hugsjónamanneskja. Ég trúi og veit aö
æskan okkar býr yfir þeim krafti sem þarf
til þess aö lyfta grettistökum, ef með þarf.
Viö höfum byggt upp nútíma þjóðfélag,
en efnishyggjan sjálf er ekki nema hluti
af lífsgildunum. Okkur hafa verib færöar
miklar gjafir á þessum fimmtíu árum og
okkur ber skylda til þess aö varöveita það
sem mestu máli skiptir: söguna, arfinn,
listina og gæbin." ■
Forseti íslands, frú Viqdís Finnboqadóttir.