Tíminn - 17.06.1994, Blaðsíða 6

6
rcKtfiý fr Xí ifi tr rftrTT
ItlgaTBTfiB itfHflll
'SrvwTFPrW
Föstudagur 17. júní 1994
Síldarsöltun á Siglufiröi. Síldin hefur veriö kölluö einn helsti örlagavaldur íslensku þjóöarinnar og víst er aö þegar hún lét sjá sig, var þaö verulegur bú-
hnykkur fyrir þjóöarbúiö. jafn mikiö áfall varö þaö þegar hún hvarf.

Braggahverfi í Reykjavík. Eftir síöari heimsstyrjöld nýttust braggar herliösins sem húsnœöi fyrir þann fjölda fólks
sem leitaöi til Reykjavíkur. Braggahverfin settu svip sinn á borgina og fjöldi Reykvíkinga ólst upp íþeim.
Irigningarsuddanum
þann 17. júní 1944
varö ísland lýðveldi.
Vissulega voru íslend-
ingar glaðir, en einnig
var mörgum órótt vegna
þess að þeir vissu að hiö ný-
stofnaða lýðveldi ætti eftir
að ganga í gegnum erfið-
leikatíma. Gátu íslendingar
staðiö sem sjálfstæð þjóð?
Hvað bar framtíðín í skauti
sér? Eflaust hafa margir
hugsaö á þessum nótum
fyrstu daga og vikur eftir að
þjóðhátíðarvíman rann af
mönnum. En fljótlega tól<
hversdagsamstrið við.
Með síðari heimsstyrjöld
gekk þjóðin í gegnum mikl-
ar breytingar. Erlend tækni-
bylgja reið yfir landið af
miklum krafti. Nýir og öfl-
ugir togarar komu til lands-
ins, bílar komust í almenn-
ingseigu og vegir voru lagð-
ir. Nýsköpun íslensks at-
vinnulífs eftir styrjöldina
hófst með tilkomu hinnar
svokölluðu Nýsköpunar-
stjórnar sem tók við völdum
lýðveldisáriö 1944. Nýsköp-
unarstjórnin var samstjórn
þriggja flokka, Alþýöuflokks,
Sjálfstæöisflokks og Sósí-
alistaflokks, en þó studdu
hana aðeins 15 af 20 þing-
mönnum Sjálfstæöisflokks.
Nýsköpunarstjórnin lagöi út
í gríðarlegar fjárfestingar,
keypti togara, reisti verk-
smiðjur til að vinna sjávar-
aflann, en eyddi um leið
stríðsgróðanum á skömm-
um tíma. Raunar mistókust
sumar framkvæmdir stjórn-
arinnar hrapallega. Þær síld-
arverksmiöjur, sem voru
reistar fyrir tilstilli hennar,
komust ekki í gagnib vegna
þess að síldin hvarf og þær
miklu fjárfestingar, sem lagt
var í með verksmiðjunum,
voru því ónyttar. Fjárhagur
ríkisins var orðinn svo
slæmur árið 1948 að
ísl endingar fengu Marshall
aðstoö frá Bandaríkjunum
til aö geta haldið áfram
uppbyggingu atvinnuveg-
anna.
ísland í NATO
Árið 1946 gekk ísland í Sam-
einuðu þjóðirnar og tók
þannig aukinn þátt í alþjóð-
legu starfi, en árið 1949
urbu tímamót í sögu íslend-
inga. Eftir styrjöldina var
oröiö ljóst aö heimsveldis-
draumar Breta voru úr sög-
unni og Bandaríkjamenn
höfðu tekið við forystuhlut-
verki meöal vestrænna
þjóöa. Að frumkvæði þeirra
var Noröur-Atlantshafs-
bandalagiö, NATO, stofnað í
þeim tilgangi að verja Vest-
urlönd fyrir árásum úr
austri. Þar sem ísland var
hernaðarlega mikilvægt
land, var lagt hart að ís-
lenskum stjórnvöldum að
ganga í bandalagið. Ríkis-
stjórn Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar hafði unnið í kyrr-
þey að inngöngu íslands á
árinu 1948 og í marsmánuöi
1949 var innganga Islands
samþykkt á Alþingi með 37
atkvæðum gegn 13. Þegar
brutust út alvarlegustu ó-
eiröir í íslandssögunni, þeg-
ar fjöldi manna baröist gegn
lögreglu fyrir framan Al-
þingishúsið. Meb inngöngu
Islands í NATO tapaði Island
hlutverki sínu sem óháð ríki
og var nú komiö í hemaðar-
bandalag með vestrænum
þjóöum. Á þessum árum var
harka kalda stríðsins hvað
mest á íslandi.
Baráttan um
landhelgina
Árin frá 1947 til 1955 var
samdráttarskeið í íslensku
efnahagslífi. Mestu munaði
að síldin lét ekki sjá sig, sem
hafði alvarlegar afleiðingar
fyrir efnahag þjóðarinnar.
Ráðamenn þjóðarinnar sáu
ab viö svo búið mátti ekki
standa og brugðu á það ráð
að stækka landhelgina í
kringum ísland. Áriö 1952
ákvað ríkisstjórn Steingríms
Steinþórssonar að landhelgi
íslands væri fjórar mílur.
Þessari útfærslu mótmæltu
ríkisstjórnir víða í Evrópu,
þar á meöal ríkisstjórnir
Bretlands, Frakklands og
Vestur-Þýskalands. Það voru
þó einungis Bretar sem
gripu til aögerða gegn ís-
lendingum. Bretar settu
löndunarbann á fisk úr ís-
lenskum skipum. En aðgerð-
ir þeirra tókust ekki, vegna
þess að sala á fiski til Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna
jókst gríðarlega. Ariö 1956
ákváðu Bretar loks að af-
nema löndunarbannið, þar
sem það hafði engum ár-
angri skilaö. En íslendingar
töldu að enn þyrfti að
stækka landhelgina og árið
1958 færðu Islendingar
landhelgi sína út í 12 mílur.
Eins og gefur að skilja, mót-
mæltu Bretar útfærslunni á-
kaft og sendu herskip á ís-
landsmið til að vernda
breska flotann. Samkomulag
í þeirri deilu náöist árib
1961 og var þá þungu fargi
létt af Landhelgisgæslunni,
sem hafði reynt að standa
upp í hári breskra herskipa í
fjögur ár.
í skjóli stærri landhelgi kom
meira af fiski á land, en þó
var enn efnahagskreppa á Is-
landi. Ríkisstjórnirnar börð-
ust hatrammri baráttu við
gamalkunna fjanda — verð-
bólgu, vexti og dýrtíð — og
mikil ókyrrð var í stjórn-
málalífi landsmanna. Þessi
ár hafa verið kölluð ár hafta
og skömmtunar. Skorður
voru settar við innflutningi
á ýmsum vörum, einkum til
að reyna að bæta stöðu ís-
lensks iðnaðar og bæta
gjaldeyrisstöðuna. Sú stefna
var umdeild og þótti ekki
skila tilætluðum árangri.
Vibreisnarárin
Eftir kosningarnar 1959