Tíminn - 20.04.1995, Page 5

5
Fimmtudagur 20. apríl 1995
Örnólfur Thorlacius:
Til vamar strútnum
VETTVANGUR
Þegar stjórnmálamenn bera
hverjir á abra — því miður stund-
um með réttu — að þeir loki aug-
unum fyrir staðreyndum, er þeim
tamt að grípa til samlíkingarinnar
við strútinn sem stingi höfðinu í
sandinn þegar háska ber að.
Þessi staðhæfing er tilhæfulaus.
Annab hvort vita pólitíkusarnir
ekki betur eða þetta er staðfesting
á því hve sumum úr þeirri stétt er
tamt ab sneiða hjá því sem sann-
ara reynist. Það er sama hvaða
dýrategund er athuguð. Eðlileg
viðbrögð dýranna auka likurnar á
þvi ab einstaklingarnir, eða teg-
undin, komist af. Út af þessu get-
ur raunar brugðið ef skilyrði
brejdast verulega. Þegar hætta
stebjar ab hjörð saubnauta skipa
fullorðnu dýrin sér í skeifu eða
hring utan um kálfana og snúa
höfðunum út. Aðferðin gefst vel
gegn flojdd soltinna úlfa en
hörmulega þegar veiðimenn með
byssur sækja að og fella .dýrin í
varðstöðunni eitt og eitt.
Strúturinn, Struthio camelus,
er stærstur núlifandi fugla og lifir
á eyðimörkum og þurrgresjum í
Norður-Afríku. Karlfuglar verða
allt að 2,5 m á hæð - þar af er
hálsinn nærri helmingur - og 135
kg. Kvenfuglar eru minni. Strútar
eru ófleygir en þeim mun fljótari
og þolnari á hlaupum, með afar
öfluga fótleggi og tvær tær á
hvorum fæti. Á stuttum spretti
nær strútur hraða er svarar til 70
km á klukkustund og getur rásað
lengi á 30-35 km hraöa.
Strútar ferðast 5-50 saman, oft
innan um grasbíti. Þeir lifa eink-
um á plöntum en leggjast líka á
smádýr og geta komist lengi af án
þess ab drekka. í tilhugalífinu
berjast karlarnir um kvenfugiana
og einn karl getur náð til sín allt
að fimm kvenfuglum sem verpa
svo saman í hreiður 15 til 50 hvít-
um eggjum, um 15 cm löngum
og rúmlega 1 kg. Kvenfuglarnir
skiptast á um ab liggja á hreiðrinu
á daginn en faðirinn sér um næt-
urvaktina. Eftir um 40 daga skríða
ungarnir úr eggi og mánuði síðar
hlaupa þeir með hjörðinni.
Fiðrið er allt úr mjúkum dún-
fjöðrum meb lausum geislum.
Strútsfjaðrir voru áður eftirsóttar
og fuglarnir voru aldir á búgörð-
um í S-Afríku og víðar. Alistrútar
urðu allt ab 50 ára. Búgreinin er
nú úr sögunni.
Þab ætti að vera ljóst ab þessir
fuglar geta ekkert gagn haft af því
að stinga hausnum í sandinn þeg-
ar þeir verða fyrir styggð. Raunar
trúi ég a6 sandsléttan sem þeir
ganga á sé víða of hörð til að þeir
gætu holaö höfbinu niður í hana.
Þegar hætta steðjar að eiga fugl-
arnir til að leggjast niður með
framteygðan háls. Þessi hegðun
er sjálfsagt rótin að þjóðsögunni
um ab strúturinn stingi höfðinu í
sandinn.
Höfundur er rektor.
Gulir tónleikar
TONLIST
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
Tónleikum Sinfóníuhijómsveitar-
innar 6. apríl stjórnaði Austur-
Þjóöverjinn Stefan Sanderling,
Steinunn Birna Ragnarsdóttir
spilaði einleik á píanó, en efnis-
skráin spannaði hið víða svið frá
leiftrandi strengjaspili forleiksins
Ruslan og Ludmila eftir Glinka
(1804-57), um gagn-rómantískan
a-moll píanókonsert Edvards Gri-
eg (1843-1907) til himingnæfrar
10. sinfóníu Sjostakóvitsj (1906-
75). Sanderling sýndi sig að vera
hinn ágætasti stjórnandi, sem
innblés hljómsveitina til átaka
sem risu hæst í Sjostakóvitsj.
Um forleikinn að Ruslan og
Ludmilu segir í tónleikaskrá að
tónlistin sé leiftrandi fjörug og
talsvert sé lagt á hljóbfæraleikar-
ana, einkum strengina, sem þurfi
að sýna mikla leikni í hrööum
hlaupum. Það lukkaðist vel, og
raunar svo vel, að blásararnir
höfðu ekki tíma til að koma sín-
um fáu og örstuttu sólóum að —
augnablikið var liðið áður en þeir
vissu.
Steinunn Birna hefur á skömm-
um tíma getiö sér mjög gott orb
sem kammer-tónlistarmaður, ög
nú kom hún í fyrsta sinn fram
með Sinfóníuhljómsveit íslands.
Þá prófraun stóðst hún með mik-
illi prýði, og ætti endilega að
halda áfram á þeirri braut — t.d.
væri vel til fundið að fara með
þennan vinsæla konsert í reisu
um landið í sumar. Steinunn
Birna valdi að leggja höfuð-
áherslu á rómantíkina og tilfinn-
ingarnar í konsert Griegs, með
fremur hægu hraðavali, og þótt-
ust menn kenna þar áhrif meist-
ara hennar Árna Kristjánssonar. Á
vorri öld hraöans þarf nokkra
dirfsku til aö taka konsertinn
þessum tökum, því oss virðist
hæg tónlist oftar en ekki þung-
lamaleg. Þegar Sjostakóvitsj ber á
góma í tónleikaskrám er jafnan
fjallað mest um slag listamanns-
ins viö Jósef Stalín og kerfið, enda
tókst kerfinu ekki að kæfa sköp-
unarmátt tónskáldsins fremur en
fátækt og tómlæti kæfðu Jónas
Hallgrímsson eða landnemapúlið
andagift Stephans G. Stephans-
sonar. Sjostakóvitsj var þrátt fyrir
'allt sovéskt tónskáld fyrst og
fremst, og raunar mikils metinn
af flokknum með köflum. Enda
hertist hann af hremmingunum,
sem efldu hann til átaka — sjálfur
segir hann um 10. sinfóníuna að
hún fjalli um Stalín og Stalínárin.
„í öðrum hlutanum, scherzo-kafl-
anum, er brugðið upp mynd af
Stalín í tónum. Að sjálfsögðu
kennir þar fleiri grasa, en þetta er
grunnurinn." (Tónleikaskrá).
Mótlæti er sennilega þúsund
sinnum betra fyrir listamenn en
tómlæti.
Flutningur Sinfóníuhljómsveit-
arinnar á þessu mikla, marg-
slungna og magnþrungna verki
var stórkostlegur, í einu orði sagt,
og gríðarlega áhrifamikill —
hrein snilld. ■
Um Launasjóð rithöfunda
Jæja, þá hefur mannskapurinn
kosið til þings og pólitíkin sú því
afgreidd í bili, a.m.k. af hálfu vor
sauðsvartra.
En pólitíkina er víðar að finna
en í háum sölum Alþingis. Má í
því sambandi nefna, að mikil
óánægja kraumar nú í pottum rit-
höfunda varðandi sjóð þann, sem
vib þá er kenndur, Launasjóð rit-
höfunda. Úr honum eru árlega
veitt starfslaun og stendur jafnan
nokkur styr um þá veitingu. Er
það að vonum, enda útilokað að
gera þar öllum til hæfis. Það getur
raunar ekki talist tilgangur í sjálfu
sér, að þóknast einstökum rithöf-
undum meb opinberum fjárveit-
ingum. Tilgangurinn hlýtur að
vera efling bókmenntasköpunar.
Sú var tíð, að ráðandi öfl í
bókmenntaumræðunni töldu
útilokað að aðrir en sósíalistar
gætu valdið penna. Þá dugði
ekki annað en að hafa flokks-
skírteini Alþýðubandalagsins
upp á vasann, ef menn vildu
komast í náðina. í þab minnsta
urðu rithöfundar að þóknast
menningarklíku Alþýðubanda-
lagsins, ættu þeir að geta gert
sér vonir um gagnlegar úthlut-
anir úr Launasjóði rithöfunda.
Því þótt sjóðurinn ráðstafi al-
mannafé, þá er stjórn hans til-
nefnd af stjórn Rithöfundasam-
bands" íslands og hafa alþýðu-
bandalagsmenn og þeirra við-
hengi lengst af verið þar í meiri-
hluta.
En nú eru breyttir tímar.
Kommúnisminn er farinn fjand-
ans til og hib menningarlega vígi
kúltúrsmáborgaranna í Alþýðu-
bandalaginu, Mál og menning, er
í bókmenntalegu tilliti orðib að
stefnulausri útungunarvél
ómerkilegra blýantsstubba, sem
yddaðir eru árlega undir því yfir-
skini aö verið sé að efla heimsbók-
menntirnar. Þegar svo gífurlegu
auglýsingafjármagni hefur verið
sóab til að selja párið á almenn-
um markaði, er stór hluti þess gef-
inn út í formi skólabóka. Með
þeim ítökum, sem Allaballar hafa
í skólakerfinu, neyða þeir þannig
unglinga til að kaupa og lesa þessi
ósköp, ab viðlagðri hótun um níu
mánaða stofufangelsi ef blessaðir
sakleysingjarnir komast ekki yfir
falleinkunn á lokaprófi.
Með þessum hætti hefur for-
ráðamönnum Máls og menningar
tekist að gera forlagið að fjárhags-
legu stórveldi íslenskrar bókaút-
gáfu, samtímis því sem menning-
arlegt vægi þess, hvað varðar út-
gáfu skáldverka, er orðið nánast
ekki neitt. Er það ab vonum, enda
auðgar dansinn kringum gullkálf-
inn ekki andann.
Nú hlýtur það aö teljast kapítal-
istunum, sem halda merki Rauðra
penna á lofti, í sjálfsvald sett að
setja Þórarin Eldjárn og Einar
SPJALL
m PJETUR
i| HAFSTEIN
J LÁRUSSON
Kárason á stall með Einari Ben.
(Heildarverk þessara þriggja
manna hafa þeir gefið út í einum
og sama bókaflokknum, sem
væntanlega á að sýna gimsteina
íslensks skáldskapar). Hitt getur
ekki talist eðlilegt, ab þeir höf-
undar, sem forlag þetta leggur
mest auglýsingafé í, skuli sjálf-
krafa öðlast áskrift að bitastæb-
ustu úthlutunum úr Launasjóði
rithöfunda. Reyndar á þetta ekki
aðeins við um Mál og menningu,
því önnur bókaforlög hafa leikið
sama leikinn, þegar fjárhagur
þeirra hefur leyft.
Þetta þýðir einfaldlega, að út-
hlutanir úr Launasjóði rithöf-
unda bera þess merki að þar ræð-
ur ekki bókmenntalegt mat, held-
ur lögmál markaðarins. Við því
verbur að spyrna og til þess eru
ýmsar leiðir færar. Til að mynda
er sjálfsagt mál, að þeir höfundar,
sem geta framfleytt sér á ritlaun-
um frá útgefendum, njóti ekki
opinberra styrkja. Einnig mætti
setja Launasjóbi reglugerð, sem
kæmi í veg fyrir að efstu flokkar
ritlauna hafni stöðugt í höndum
sama fólksins. Þá er sjálfsagt mál,
ab hagsmunaaðilar, svo sem fé-
lagar í Rithöfundasambandinu og
starfsmenn eba stjórnarmenn út-
gáfuforlaga, geti ekki setið í út-
hlutunarnefnd Launasjóðs. Loks
mætti að skaðlausu endurskoða
skipan úthlutunarnefndar. Best
færi á því, að stjórn Rithöfunda-
sambandsins tilnefndi einn
nefndarmann, aðalfundur annan
og menntamálaráðherra þann
þriðja, sem jafnframt væri for-
maður nefndarinnar. Nema
menn vilji að Alþingi skipi nefnd-
ina.
Nú eru liðnir rúmir tveir ára-
tugir frá stofnun Launasjóðs rit-
höfunda. Tilvist hans hefur stuðl-
að að fjölgun s.k. atvinnurithöf-
unda. En því miður kemur fáum
öðrum en þeim sjálfum til hugar,
að þessir tveir áratugir hafi verið
eitthvert sérstakt blómaskeið ís-
lenskra bókmennta. Því er það
knýjandi nauðsyn, að hver sá,
sem verma mun stól mennta-
málaráðherra næstu árin, taki
þessi mál til rækilegrar endur-
skobunar. Og það þýöir auövitað,
að menntamálaráðuneytið má
ekki undir nokkrum kringum-
stæðum hafna í klóm Alþýðu-
bandalagsins. ■
FÖSTUDAGS
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
RÉTTINDI MANNA
RÆDD í ÞAULA
Fulltrúi einnar elstu menningar-
þjóðar í heimi sótti íslendinga
heim um páskana. Utanríkisráb-
herra Kína ásamt frú sinni og föru-
neyti voru gestir þjóðarinnar. Fjöl-
miðlar hafa upplýst að íslenskir
rábamenn ræddu um réttindi fólks
við gestina og væntanlega hafa
samræðurnar ekki verið einhliba
ámæli íslendinga í garb Kínverja
heldur tvíhliba ávítur eins og vanir
stofnanamenn segja.
Væntanlega hefur kínverski ráð-
herrann því spurt íslenska ráða-
menn af hverju kosningarétti sé
misjafnlega skipt á milli manna hér
í elsta þingræbislandi heimsins.
íbúar Vestfjarða hafi fimmfaldan
rétt á við íbúa Reykjavíkur. Og
væntanlega hafa gestgjafarnir get-
ab útskýrt af hverju íslendingar
skipa sér í fararbrodd hjá mann-
réttindaþjóbum heimsins.
Væntanlega hefur ráðherrann
líka spurt íslenska rábamenn af
hverju launum sé misjafnlega skipt
á milli tynja í elsta jafnræbisríki
heims. Islenskt kvenfólk hafi fimm-
tíu til sjötíu prósent af launum
karlmanna á vinnumarkabi lands-
ins. Og væntanlega hafa gestgjaf-
arnir útskýrt af hverju íslendingar
eiga dómara í mannréttindadóm-
stólum.
Væntanlega hefur ráðherrann þá
spurt íslenska rábamenn af hverju
íslenska ríkið tapi hverju málinu á
fætur öbru fyrir mannréttindadóm-
stóli Evrópu. Hjólreiðamaður á Ak-
ureyri, rithöfundur og sendibílstjóri
í Reykjavík, og fleiri, unnu réttinda-
mál sín gegn ríkinu. Og væntan-
lega hafa gestgjafarnir útskýrt
hvað greinir ísland frá ríkjum róm-
önsku Ameríku.
Væntanlega hefur ráðherrann
svo spurt íslenska ráðamenn af
hverju atkvæbisréttinum sé mis-
jafnlega skipt á milli ríkja í fjöl-
skyldu þjóðanna. íslendingar hafa
sama atkvæðisrétt og Kínverjar hjá
Sameinuðu þjóöunum þrátt fyrir
að Kínverjar séu fimmþúsund sinn-
um fleiri. Og væntanlega hafa
gestgjafarnir útskýrt muninn á jóni
og séra Jóni.
Væntanlega hefur rábherrann þá
spurt íslenska rábamenn af hverju
íslendingar studdu ekki umsókn
Kína um aðild að Sameinuðu þjób-
unum í áratugi. Herforinginn Sjang
Kæ Sjek á Formósu/Tævan réði ár-
um saman yfir atkvæðisrétti Kína
hjá Sameinubu þjóðunum meb
stuðningi vestrænna ríkja. Og
væntanlega hafa gestgjafarnir út-
skýrt af hverju vestræn samvinna
er hornsteinninn í utanríkisstefnu
íslendinga.
Væhtanlega hefur ráðherrann þá
strax spurt íslenska rábamenn af
hverju íslendingar séu í bandalagi
meb Tyrkjum en hafi sett hafn-
bann á kristib þjóðarbrot hvítra
manna í Suður-Afríku. Og líklega
hafa gestgjafarnir staðib þarna á
gati.
Og síbast en ekki síst hefur kín-
verski rábherrann örugglega spurt
af hverju íslendingum og gestum
þeirra séu allar bjargir bannabar í
tvo daga af fimm um páskana. Sjö-
tíu ára gömul lög um almannafrið
á helgidögum svipti fólk helstu
réttindum í nútímaþjóðfélagi á
páskadag og föstudaginn langa.
Og nú bíður öll íslenska þjóðin eft-
ir svari gestgjafanna.