Tíminn - 16.06.1995, Blaðsíða 18

Tíminn - 16.06.1995, Blaðsíða 18
18 Wmmu Föstudagur 16. júní 1995 Pípan var aldrei fjarri þar sem Wilson var á ferö. Wilson og Attlee daginn sem Verkamannaflokkurinn sigraöi í kosningum, sem leiddi til valdatöku Wilsons, sem varö nœsti forsœtisráöherra Verka- mannaflokksins á eftir Attlee. Haraldur Jóhannsson: ttir Harolds Wilson stóöu í Yorkshire. Langafi hans, John Wilson, var framan af ævi skó- smibur í þorpinu Rievaulx, en varö um miöjan aldur ráös- maöur vinnuhælis í Helmsley og síöar á ööru stærra í York. Afi hans.James Wilson, starf- aöi viö höndlun álnavöru, en átti aö mági eiganda regnhlífa- gerbar í Stockport, sem varö borgarstjóri í Manchester um skeib, og jiangab fluttist hann búferlum. Fabir hans, Herbert Wilson, nam efnafræbi í ibn- og tækniskóla og fram yfir mibja ævi vann hann í verk- smibjum í Milnbridge, litlum bæ rétt utan vib Huddersfield. Kona hans, móöir Harolds, hét Ethel Seddon, og átti hún brób- ur, sem fluttist til Ástralíu og hófst þar til vegs. Elsti bróöir Herberts, Jack, var kosningaag- ent Keirs Hardie 1895 og 1900. Harold Wilson var fæddur 16. mars 1916 í Milnsbridge. Þar sleit hann barnsskónum, en fór tíu ára gamall meö.móbur sinni til Ástralíu í heimsókn til bróbur hennar, þá þingmanns á fylkis- þingi Vestur-Ástralíu (og síöar forseti þess). í fæöingarbæ sínum hóf Wilson nám í menntaskóla, Royds Hall Grammar School. í kreppunni missti faöir hans vinnuna og liöu sextán mánuöir áöur en hann fékk starfa aö nýju, þá í Wirral. í þeim bæ lauk Har- old menntaskólanámi sínu 1934 og vann styrk til náms viö Há- skólann í Oxford, viö Jesus Coll- ege. I Oxford las Harold Wilson heimspeki, stjórnmál og hag- fræöi, og lauk 1937 prófi meö láöi og hlaut styrk til framhalds- náms. Og þar kynntist hann Gla- dys Mary Baldwin, sem varð eig- inkona hans. Aö prófi loknu varö hann aöstoðarmaður Williams Beveridge, sem vann þá að at- hugun á atvinnuleysi, og flutti eftirfarandi vetur líka fyrirlestra viö New College, en viö hann varö hann haustið 1938 fræöa- iökandi, „research fellow", og þá jafnframt aöstoöarkennari G.D.H. Cole. II í september 1939, aðeins nokkrum dögum eftir að síöari heimsstyrjöldin hófst, bauð Wil- son sig fram til herþjónustu. Var hann settur til embættisstarfa, í fyrstu við eftirlitsnefnd kartöflu- ræktunar í Oxford, en var brátt kvaddur til stjórnarráöanna í London, fyrst til starfa í birgða- málaráöuneytinu. Þegar Bever- idge varö aöstoðar- atvinnumála- ráöherra í desember 1940, fékk hann Wilson fluttan í ráðuneyti sitt, en liölega hálfu ári síðar, í ágúst 1941, var hann færöur í ábyrgðarstöðu í stjórnardeild náma, sem heyröi undir viö- skiptaráðuneytiö. Ráöherra þess varð nokkru síöar Hugh Dalton, einn leibtoga Verkamannaflokks- ins, en einn aöstoöarmanna hans var ungur maður aö nafni Hugh Gaitskell. Síðla árs 1942 var stjórnardeild náma flutt í nýtt ráðuneyti elds- neytis, ljóss og orku, og innan þess varö Wilson forstööumaður deildar hagsýslu og hagtalna. Snemma næsta árs, 1943, varö hann einn ritara undirnefndar bresk-bandarísku Samfelldu Sá hann um umsöfnun kolabirgða í höfnum, sem innrásarherirnir legðu væntanlega upp frá. Átti hann þá samstarf vib bandaríska abila. í október um haustiö fór hann í fyrstu ferö sína til Banda- ríkjanna, en þær ferðir hans uröu margar. Um breskt kolanám varö Wilson mjög vel aö sér, en uppi voru raddir um, aö kolanámurn- ar þyrftu aö komast í almanna- eigu, til aö fram yröi haldið um- bótum í þeim, sem hafnar voru í stríöinu. Þau sjónarmiö setti Wil- son glögglega fram í bók sinnl New Deal for Coal (Ný skipan kolamála), sem út kom 1945. Fyrir störf sín á stríösárunum hlaut Wilson háa orðu, OBE. III Sumarið 1945, nokkru eftir uppgjöf Þýskalands, en fyrir upp- gjöf Japans, var kosið til þings á Bretlandi. Fyrir kosningarnar setti Verkamannaflokkurinn fram róttæka stefnuskrá, við- brögö við heimskreppu og heimsstyrjöld: þjóönýtingu Eng- landsbanka, kolanáma, rafveitna, gasstöðva, járnbrauta, stáliönað- ar og ókeypis læknishjálp og sjúkraþjónusta fyrir alla lands- menn. í kosningunum vann Verkamannaflokkurinn mikinn sigur, hlaut 393 þingmenn. Und- ir forsæti Clements Attlee mynd- aöi flokkurinn ríkisstjórn, sem næstu fimm ár fylgdi fram allri stefnuskrá sinni, en þjóðnýting stáliðnabar rak lestina 1949, og tók gildi eftir aörar kosningar, 1950. Harold Wilson var 1945 kos- inn á þing í Ormskirk, útborg Li- verpool, og var hann óöar út- nefndur abstoðarmabur atvinnu- málaráöherra, en undir hann heyröu nýbyggingar að miklu leyti. Úr því starfi var hann síöla sumars 1946 leystur til þriggja mánaða til að sitja ráðstefnu FAO í Washington. Hálfu ári síðar, í mars 1947, varð hann aðstoðar- viðskiptaráðherra (Secretary for Overseas Trade), og útnefndi þá Barböru Castle fulltrúa sinn á meðal þingmanna. Eftir kaupum á ódýru korni leitaði hann í Rúss- landi og geröi sér ferð þangaö. Af kaupum varö þó ekki sakir ágreinings um afskriftir rúss- neskra stríðsskulda í Bretlandi. í lok september um sumariö, 1947, var Wilson skipaöur viðskipta- ráðherra, og sat hann fyrsta ríkis- stjórnarfund sinn 2. október 1947. Fyrstu tvö, jafnvel þrjú, stjórn- arár Verkamannaflokksins uröu ekki flokkadrættir innan hans, svo að heitið gætu. Og var Wil- son þá hvorki kenndur við hægri né vinstri, og af ræðum hans varö ráöiö, að hann aðhylltist blandab hagkerfi. En næstu tvö til þrjú ár olli þrennt ágreiningi innan ríkisstjórnarinnar: staöa sterlingspunds, endurhervæöing og sparnaður í ríkisrekstri, eink- um í heilsugæslu (og þá með ráð- deild að yfirvarpi). Eins og lækk- un gengis sterlingspunds bar að, olli hún þeirra minnstum ágrein- ingi. Er til hennar dró, kom til álita í ríkisstjórninni að efna áöur til kosninga, en að því ráöi var ekki horfið, þótt til hefðu mjög hvatt þrír ráðherrar: Sir Stafford Cripps, Aneurin Bevan og Harold Wilson. Gengislækkun sterlings- punds var endanlega afráðin 21. júlí 1949 á fundi Cripps, Gait- skells og Wilsons. Endurnýjun herafla fremur en endurvígbúnaöur var í fyrstu stefnumiö Atlantshafsbandalags- ins. Sú endurnýjun krafbist auk- inna útgjalda til landvarna, og þá á Bretlandi samdráttar í öðrum útgjöldum ríkisins. Fljótlega greindi rábherra á um, hvar nið- ur skyldi borið í þeim efnum, þótt úti í Verkamannaflokknum segöi naumast til þess ágreinings fyrir kosningarnar til þings, sem fram fóru 23. febrúar 1950. í þeim varð Verkamannaflokkur- inn fyrir miklu áfalli. Hlaut flokkurinn aðeins 6 þingsæta meirihluta, en hafði áður 152 sæta meirihluta. IV í frumvarpi til fjárlaga í apríl 1950 voru skorður settar við út- gjöldum til heilbrigöismála. í framsöguræðu sinni sagði Sir Stafford Cripps: „Ef útgjöld einn- ar greinar heilsugæslu fara fram úr veittu fé til hennar, verður fé til annarra greina hennar niður skoriö." Ef vanhöld yrðu í þeim efnum, boðaði hann breytingar á lögunum um heilsugæslu. Þess- um ákvöröunum var Aneurin Be- van mjög mótfallinn. „Við vand- ræðum lá og var ef til vill afstýrt fyrir milligöngu Harolds Wil- son."' í Beatrice Webb House í Dork- ing komu ráöherrar og fram- kvæmdastjórn Verkamanna- flokksins saman í maí 1950 til skrafs og ráðageröa. Lagði Her- bert Morrison til, aö áform um frekari þjóðnýtingu yrðu lögð á hilluna. Gegn því mæltu Aneurin Bevan, Morgan Phillips og Sam Watson. Attlee lagði ekki til mála, og ákvöröun var ekki tek- in. — A fimmtudagskvöldum snæddu ráðherrar efnahagsmála, sem og Bevan, kvöldverð hjá Sir Stafford Cripps og ræddust óformlega viö. í heilbrigðismál- um og ýmsum öðrum urðu Be- van og Gaitskell mjög á öndverð- um meiöi, og varð smám saman grunnt á því góða með þeim. Var svo komið í júní 1950, aö Bevan sagði í bréfi til Cripps: „Ég hef skýrt þér, forsætisráðherra og Ga- itskell frá því, að ég teldi álagn- ingu gjalda á þætti heilbrigðis- þjónustu brjóta upp á slíkum al- vöru- og grundvallarmálum, að á hana gæti ég aldrei fallist. Ef rík- isstjórnin afréði að leggja þau á, fylgdi afsögn mín að sjáífsögðu á eftir."2 í júlí hrakabi heilsu Cripps og baöst hann lausnar í október 1950. Varð Hugh Gait- skell fjármálarábherra í hans stað. Kalda stríðiö komst í algleym- ing sumarið 1950, þegar Kóreu- stríðið skall á. Undir árslok, þegar herir Sameinubu þjóðanna undir stjórn MacArthurs höföu hrakið hina áður sókndjörfu heri Norð- ur-Kóreu að landamærum Kína (Mansjúríu), var jafnvel óttast, ab til þriðju heimsstyrjaldarinnar drægi." MacArthur hélt uppi lát- lausri framsókn, kraföist skilyrb- islausrar uppgjafar, og vísaði á

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.