Tíminn - 16.08.1995, Blaðsíða 8

8

Mibvikudagur 16. ágúst 1995
Eftir hrun Sovétríkj-
anna eru dómar
margra um Lenín á þá
leiö aö hann hafi feng-
/ð á sig „ betra orö en
hann veröskuldaöi
meö því aö deyja um
aldur fram.
Höfuöíkon og uppistaöa
sjálfsímyndar Sovétríkj-
anna og heimskommún-
ismans var Vladímír Iljítsj Úlj-
anov, kallaöur Lenín (1870-
1924). í samræmi vib þaö var
viröing hans í flestra augum,
meöan þessi tvö fyrirbæri í sög-
unni, sem hann haföi forystu
um aö koma á legg, voru og
hétu. Hann stóö af sér fordæm-
inguna á lærisveini sínum Sta-
lín; var þá gjarnan látiö svo
heita aö allt heföi átt aö geta
fariö betur eöa vel ef fetaö heföi
veriö í fótspor Leníns, en Stalín
heföi afskræmt byltingu meist-
ara síns.
Nú, þegar risaveldið sem Lenín
stofnaöi er ekki lengur og heims-
kommúnisminn einnig í raun
horfinn, hefur risiö á Lenín í aug-
um heimsins lækkaö aö sama
skapi. í skrifum um hann síöustu
Falliö
íkon
árin er honum gjarnan lýst sem
ómerkari og verri manni en van-
inn var lengi. Eitt dæmiö um það
er enn ein bókin um Lenín, eftir
Dmitríj Volkogonov, fyrrverandi
sovéskan hershöfðingja. Sú bók
kom út fyrir skömmu í Rússlandi
og er þegar farin aö birtast í þýð-
ingum á Vesturlöndum.
Verblaun fyrir hvern
hengdan
Við samningu bókar þessarar
(sem heitir á ensku: Lenin: A New
Biography) hafði höfundur abgang
aö gífurlegu magni skjala vibvíkj-
andi Lenín, bolsévíkabyltingunni
o.fl., sem fram á allrasíöustu ár
Sovétríkjanna var stranglega hald-
iö leyndum. Á skrifum í vestræn-
um blööum um bók Volkogonovs
er samt svo að sjá, aö flest þaö,
sem í henni stendur, hafi menn
taliö sig vita aö einhverju marki
fyrir eöa a.m.k. haft grun um þaö.
En bókin er sögð gefa mikilvægar
upplýsingar um sumt, sem menn
áður vissu abeins takmarkað um
með vissu og staðfesta annað sem
menn e.t.v. höfðu aðeins grun
um.
T.d. var lengi algengt að láta
svo heita að þótt Lenin hefði
vissulega verið ábyrgur fyrir mikl-
um illvirkjum, hefði jafnan verið
viss fjarlægð milli hans og þeirra.
En Volkogonov segir aðra sögu
um það. Samkvæmt skjölum sem
hann styöst við fyrirskipaði Lenín
þannig sjálfur eitt sinn með ótví-
ræbu orðalagi aö nokkur hundruð
embættismenn og „menn af borg-
arastétt" á svæði, sem var í þann
veginn að falla Rauða hernum í
hendur, skyldu hengdir. Hann
stakk jafnframt upp á því að pen-
ingaverblaunum yrbi heitið fyrir
hvern hengdan mann, jafnframt
því sem „græningjum" (skærulið-
um bænda sem böröust gegn bol-
sévíkum) skyldi kennt um illvirki
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
þessi. Þetta gerðist í borgarastríð-
unum eftir byltinguna.
Ættir af ýmsum toga
Undirtónninn í grein Roberts
Conquest, þekkts sovétfræðings,
um bók Volkogonovs í The New
York Review ofBooks er eitthvað á
þessa leiö: Sagbi ég ekki ...? Þeir
Volkogonov virðast báöir vera
þeirrar skoðunar, að ógnarstjórn
Stalíns hafi í öllu ríkari mæli
grundvallast á fordæmum og um-
mælum frá Lenín en lengi var vani
ab láta heita. Conquest segist hafa
fyllst jafnvel enn meiri óhugnaði
við ab lesa ritverk Leníns en við að
kynna sér Stalín. Hjá Lenín sé
„þráhyggjukennd, ómengub tor-
tímingarástríða" jafnvel enn fyrir-
ferbarmeiri en hjá nefndum eftir-
manni hans. Orwell á að hafa sagt
um Lenín að liann hafi verið einn
þeirra stjórnmálamanna „sem fá á
sig betra orð en þeir verbskulda
með því að deyja fyrir aldur fram."
Conquest vitnar í því sambandi í
Bertrand Russell, sem segir „blóðið
hafa kólnað í æðum sér" við
„hrossahlátur" er Lenín hafi rekið
upp „er hann hugsaði til hinna
drepnu."
Volkogonov fjallar auk annars
um ættir Leníns. Lengi hefur verið
vitab ab þær voru af þó nokkrum
þjóðum, en sovésk stjórnvöld
voru ekki örlát á upplýsingar um
það. Sænskir fróðleiksmenn um
ættfræöi hafa lengi talið sig vita aö
langalangafi byltingarforingja
þessa í móöurætt hafi veriö gull-
smiður í Uppsölum, sem flutt hafi
til Pétursborgar einhverntíma á
ríkisárum Katrínar miklu (1762-
96). Dóttir hans hafi gifst þýskum
manni og sonur þeirra flutt austur
í Volguhéruð og kvænst þýskri
konu. Dóttir þeirra hafi orðið
móðir Leníns. Volkogonov segist
hafa séö staðfest í áður óbirtum
skjölum að afi Leníns í móðurætt
hafi verið af gybingaættum. Afi
Leníns í föðurætt var að sögn
Volkogonovs Rússi en amman
Kalmúki. Einn þýskra frænda Len-
íns - fjarskyldur honum að vísu -
hafi verið Model marskálkur, yfir-
hershöfðingi þýska hersins á vest-
urvígstöðvunum 1944-45.
Herr Doktor
Lenín mun um sumt hafa svip-
að til móður sinnar, dugnaðar-
manneskju sem hafði allt í röð og
reglu á sínu heimili. Félagar hans í
byltingarhreyfingunni kölluðu
hann „Þjóðverjann" og „Herr
Doktor" vegna snyrtimennsku
hans og sjálfsaga, „sem flestir aðr-
ir í þeim hópi voru áberandi lausir
við," skrifar Conquest.
Þrátt fyrir að nokkru vestrænan
uppruna segir Conquest Lenín
hafa verið með því marki brennd-
an aö honum hafi verið gj;:rnt að
loka sig af frá heiminum, að frá-
töldu Rússlandi, og er svo að heyra
á sovétfræðingi þessum að hann
telji að svoleiðis sé nokkuð al-
gengt um Rússa. Til dæmis um
það segir hann Lenín hafa verið
tvö ár í Kraká án þess að læra neitt
í pólsku og ár í Lundúnum án þess
að koma á einn einasta fund hjá
bresku verkalýðshreyfingunni.
Skilningur hans á Vesturlöndum
hafi í stórum dráttum verið mis-
skilningur. 1904 sagði Lenín: „Ég
kynnti mér ritverk Marx, Engels
og Plekhanovs (sem kallaður hefur
verið stofnandi rússneska marx-
ismans), en aðeins (rússneski rit-
höfundurinn og byltingarsinn-
inn) Tsjernýsjevskíj (sem ekki var
marxisti) hafði yfirþyrmandi áhrif
á mig."
Höfuðrit Tsjernýsjevskíjs, ritað
1863, var „Hvað ber að gera?, „ein-
hver herfilegasta skáldsaga sem
nokkurntíma hefur komið út," að
sögn ungversk-rússneska sagn-
fræðingsins Tibors Szamuely. Þar
er byltingarsinnum lýst, eins og
höfundur taldi að þeir ættu að
vera, og jafnframt vandamála-
lausu dýrðarríki sósíalismans, sem
þeir myndu stofna. Tsjernýsjevskíj
fyrirleit frjálslynt fólk og mála-
miðlara, sem og fjöldann. Lenín,
skrifar Conquest, var alltaf fjand-
samlegri umbótasinnum og
vinstrimönnum, sem ekki vildu
feta sama veg og hann, en keisara-
dómnum og því sem honum
heyrði til. Að sögn Szamuelys
leyna «áhrifin frá skáldsögu Tsjer-
nýsjevskíjs sér ekki í því riti Leníns
sem yfirleitt er mikilvægast talib,
þó ab málflutningurinn þar sé eitt-
hvað fræðilegri en í fyrirmynd-
inni. Og titill þessarar bókar Len-
íns, sem kom út 1902, var einnig
Hvað ber að gera?