Tíminn - 24.08.1995, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 24. ágúst 1995
5
Friörik Jónsson:
GATT er ekkert grín...
Það virðist vera orðin lenska hjá
embættismönnum íslenska rík-
isins að leggja sig í líma við að
misskilja alþjóðlega viðskipta-
samninga sem ísland gerist aðili
að. Þegar hefur komið fram að
íslenska embættismannakerfið,
og þá einkum Hollustuvernd
ríkisins, ætla sér að verða kaþ-
ólskari en páfinn hvað varðar
notkun á umbúðamerkinga-
reglugerð Evrópusambandsins,
þ.e. bókstafstrúarreglan verður
notuð og þar með lokað á t.d.
þær bandarísku vörur sem ekki
uppfylla evrópustaðlana. Þetta
er gert jafnvel þó vitað sé að
innan ESB er ekki farið svona
hart eftir þessari reglu og að
ennfremur, eins og undirritaður
benti á í grein fyrr í þessum
mánuði, er ekki víst að hún
standist skuldbindingar okkar
gagnvart GATT.
Vel á minnst. Framkvæmd og
misþyrming embættismanna-
kerfisins á nýja GATT-samn-
ingnum er farinn að snúast upp
í sársaukafullan farsa. Það er
orðið aumkunarvert að fylgjast
með tilburðum kerfisins að
reyna að réttlæta misbrestina í
framkvæmd GATT, en eins og
þegar hefur komið fram hafa á-
lögur allt í einu snarhækkað á
þeim landbúnaðarafurðum sem
áður voru fluttar inn á undan-
þágum þrátt fyrir innflutnings-
bann. í þessu samhengi má
nefna ostaduft, kartöfluefni og
gerilsneyddar eggjarauður. Síð-
astliðinn mánudag heyrðust svo
þær fréttir í ríkisútvarpinu að
eggjaduft sem flutt haföi verið
inn og notað í bakstur bæri nú
um 1.000 króna hærri toll á kíló
eftir að nýi GATT-samningurinn
tók gildi.
í Morgunblaðinu síðastliðinn
laugardag ver Indriði H. Þorláks-
son þessar sérkennilegu afleið-
ingar nýja GATT-samningsins
með því að benda á að innflutn-
ingsbann hafi áður gilt á ýmsum
landbúnaðarhráefnum til iðn-
aðarframleiðslu en landbúnað-
arráðuneytið hafi hins vegar
haft heimildir til að veita frá því
undanþágur. Þessar undan-
þáguheimildir hafi hins vegar
fallið niður þegar nýi GATT-
samningurinn var samþykktur.
Orðrétt segir Indriði: "Meining-
in var að sem minnst raskaðist
með samþykkt GATT-laganna.
Þarna eru hlutir sem breytast, en
það er á það að líta að tollunum
var ekki eingöngu breytt, heldur
líka viðskiptaháttunum, þ.e. að í
stað þess að innflutningi yrði
stjórnað með undanþágum og
leyfum til einstakra fyrirtækja
yrðu settar almennar reglur... Þá
verða menn líka að spyrja hvort
rök séu fyrir því að innflutning-
ur á landbúnaðarhráefnum í til-
tekna framleiðslu, til dæmis egg
í mæjónes, sé tollfrjáls um leið
og innflutt egg í bakstur eru toll-
uð. Ætla menn að fara í sam-
ræmt kerfi eða halda áfram í-
vilnunum fyrir ákveðna hópa?"
„Það breytir því þó ekki
að þegar landbúnaður
loksins fellur undir
GATTþá stríðirþað mót
anda samningsins að
hann verði til hœkkunar
á tollum þar sem þeir
voru lágir fyrir og á það
ekki að skipta máli að
um hafi verið að rœða
undanþágur frá al-
mennu innflutnings-
banni."
VETTVANGUR
Já, hér virðist gæta nokkurrar
hneykslunar í orðum Indriða að
á íslandi séu til hópar sem hafa
hingað til notið forréttinda um-
fram aðra og vilji halda áfram að
njóta þeirra forréttinda. Slíkt er
að sjálfsögðu fáheyrt í okkar á-
gæta landi. En þetta voru óneit-
anlega forréttindi sem spruttu af
nauðsyn, þar sem innlend fram-
leiðsla var ekki nægileg. Ég er
þó sammála Indriða í því að í-
vilnanir fyrir ákveðna hópa um-
fram aðra eru af hinu slæma, en
samræmt kerfi þar sem allir eru
jafnir fyrir guði og ríkissjóði er
ekki nema sanngjarnt. Þaö sem
hins vegar ergir mig er að í
sönnum kerfisstíl var samræmt
upp á við í tollgreiðslum, þ.e.a.s
nú skyldu allir fá að flytja inn en
þá verða líka allir að borga háa
tolla. Hér heföi verið mun eðli-
legra að samræmt hefði verið
niöur á við, þ.e.a.s. allir mega
flytja inn og allir á lágum toll-
um.
Það er nú svo meö GATT að í
hvert skipti sem nýrri samn-
ingalotu lýkur á þab aö leiða til
lækkunar tolla. Það verður þó
ab viðurkennast að síðasti
GATT-samningur, sem var nið-
urstaöa hinnar langvinnu Úrúg-
væ-lotu GATT, var sá fýrsti til
þess að fella landbúnað undir
yfirráð GATT. Það breytir því þó
ekki að þegar landbúnaður loks-
ins fellur undir GATT ab þá
stríðir það mót anda samnings-
ins ab hann verði til hækkunar á
tollum þar sem þeir voru lágir
fyrir og á það ekki að skipta máli
að um hafi verið að ræða undan-
þágur frá almennu innflutnings-
banni. Staðreyndin er sú að hér
hefur verið heimill þó nokkur
tollfrjáls innflutningur á land-
búnaðarhráefnum til iðnaðar-
framleiðslu og baksturs. Við
breytingu á kerfinu með upp-
töku nýja GATT-samningsins
átti kerfið ekki að njóta vafans
og skrúfa upp tolla, heldur átti
hinn ábur sértæki innflutningur
án tolla ab verða hin almenna
regla, þ.e.a.s. nú ætti ekki að
þurfa sérstakar undanþágur til
þess að flytja þessar vörur inn án
tolla, eins og verið hefur, heldur
ætti einfaldlega að vera heimill á
þeim innflutningur án tolla.
Tilgangurinn með gerð al-
þjóðlegra viðskiptasamninga er
að auðvelda viðskipti milli
landa og þar með þjóna sem
hvati fyrir bæði aukinn inn-
flutning og útflutning. Umfram
allt eiga alþjóðlegir viöskipta-
samningar ab vera til hagsbóta
fyrir heimili og fyrirtæki með
því að auka samkeppni og stuðla
að lægra vöruverði. Þetta er
grunnhugsunin bak við það
markaðshagkerfi sem við búum
við og hefur verið leibarljós í
þróun hins alþjóða hagkerfis frá
lokum seinni heimstyrjaldar.
Það ætti kannski einhver að
segja þeim í embættismanna-
kerfinu frá því!
Höfundur er alþjóbafræöingur.
Séreignastefnan er dauö
Nýlega sendi Samband ungra
sjálfstæðismanna frá sér álykt-
un um húsnæðismál. Er það hið
fróðlegasta plagg og skemmti-
legt til þess að vita, að stjórn-
málahreyfingar skuli vera farnar
að hugsa þessi mál í einhverju
samhengi. Hitt er svo öllu lak-
ara, að samhengi íhaldsunglið-
anna byggir á rótgrónum hálfr-
ar aldar misskilningi íslendinga
á hugtakinu heimili.
Það er útbreiddur misskiln-
ingur, að rugla saman heimili
og steinsteypu. Heimili hefur
ekkert með steinsteypu að gera,
að öbru leyti en þvi, að hún er
notuð í umbúöir utan um það.
Orðið heimill er tákn ákveð-
ins lifnaðarforms. Það er þó
ólíkt öðrum táknum, að því
leyti, að það krefst umbúða,
þ.e.a.s. húsnæðis og ýmissa
hluta, sem fólk kýs að staðsetja
þar.
Það, hvort umbúðirnar, hús-
næðið, er í eigu heimilisfólksins
eba einhvers annars, skiptir
engu máli. Enn síður skiptir
eignarformið máli, þ.e. hvort
um er að ræða húsnæði í einka-
eign eða félagslegri eign. Það
sem þýöingu hefur, er að fólk
geti haft fasta búsetu, að teknu
tilliti til tekna og annarra efna-
legra gæða.
Séreignastefnan hefur lengi
veriö sjálfstæðismönnum trúar-
atribi. Afleiðingin er sú, ab hið
opinbera hefur att fólki út í geð-
veikislega skuldasöfnun. Hún
gekk ágætlega, meðan verðbólg-
an fór sem eldur í sinu. Menn
slóu einfaldlega lán, sem þeir
þurftu aldrei aö borga, nema að
óverulegum hluta. Sú kynslóð,
sem þannig hagaði sér, rændi
sparifé foreldra sinna og sló lán,
sem hún ætlaði börnum sínum
og barnabörnum að greiða.
Fyrir u.þ.b. fimmtán árum
voru lánin verðtryggð, samtímis
því, sem verðtrygging launa var
afnumin. Þetta gerðu stjórn-
völd, án þess að veita almenn-
ingi nokkra fræðslu um afleið-
ingarnar. En þær létu ekki á sér
standa. Þúsundir heimila urðu
gjaldþrota. Og ekki varð vaxta-
okur bankanna til að bæta úr
skák. Þab var við þessar abstæð-
ur, sem stjórnvöld brugðust loks
við, með því að auka byggingu
félagslegs íbúðarhúsnæðis.
Vitanlega er það kerfi, sem nú
gildir varðandi félagslegt íbúð-
arhúsnæði, ekki heilagt, frekar
en önnur mannanna verk.
Raunar mætti skrifa margar
greinar um annmarka þess. En
það breytir ekki því, ab tugþús-
undir manna hefðu ekki mögu-
leika á þaki yfir höfuðið, ef ekki
væri til að dreifa félagslegu
íbúðarhúsnæði.
í öllum sæmilega siðmennt-
ubum löndum, gefst fólki kost-
ur á, ab hýsa heimili sín með
ýmsum hætti. Þar telst það ekki
eðlilegt, að fólk eyði stærstum
hluta ævinnar í að komast und-
ir þak. Þar tíðkast það heldur
ekki, eins og viðgengst hér, að
auðmenn njóti opinberra
styrkja til að byggja yfir sig
glæsivillur. Á íslandi er næstum
hver einasti íbúðareigandi á
framfærslu hins opinbera, burt-
séð frá efnahag. Þetta hefur
gerst í gegnum Húsnæðisstofn-
un, húsbréfakerfið og eftir ýms-
um öbrum leiðum.
SPJALL
PJETUR
HAFSTEIN
LÁRUSSON
Auðvitaö á ríkið ekki að vera
að vasast í fasteignakaupum vel
stæös fólks, nema til að skatt-
leggja gróba og óhóf. En hinu
opinbera, hvort heldur er riki
eða sveitarfélögum, ber að
tryggja nægilegt frambob á fé-
lagslegu húsnæði, jafnt til leigu
sem sölu. Þannig gæti fólk notib
búsetuöryggis, jafnvel þótt laun
þess væru lág. Auk þess mundi
slíkt ástand færa aukið fjármagn
inn í atvinnulífið.
Ég er að vísu ekki sjálfstæðis-
maður, en þó af „gömlum og
I sumri og sól
A sumarferöalagi kom ég að Hall-
bjarnarstöðum á Tjömesi, þar sem
hjónin Fanney Sigtryggsdóttir og
Árni Kárason hafa af myndarskap
og snyrtimennsku komib upp safni,
sem tengist jarðfræði þessa afar
þýðingarmikla þáttar á jarðsögu ís-
lands, myndunarsögu Tjörness. En
jafnframt er þetta minningarsafn
um föður Árna, Kára Sigurjónsson,
bónda á Hallbjarnarstöðum sem
mikinn áhuga hafbi á jarðfræði,
safnaði gögnum og ritaði greinar,
m.a.
í Náttúrufræðinginn um langt
skeið. Mun sá áhugi hafa vaknað
eða aukist af kynnum Kára við dr.
Helga Pjeturss, sem rannsakaði
þetta svið í upphafi aldar. Helgi get-
ur um Kára í doktorsritgerð sinni
(1905) sem 'brábvel gefins og dug-
legs sonar bónda' („særdeles intell-
igent og dygtig sön af bonden"),
sem hann treysti svo vel að hann
baö hann að safna steingervingum
fyrir sig, og það gerbi hann með
LESENDUR
þrýði. En að vera þannig nefndur í
slíku riti á þeim dögum, jafnaðist á
við nokkra sjónvarpsþætti nú á tím-
um. Það var háttur dr. Helga, þá og
síðar, að halda fram efnilegu ungu
fólki.
Þegar ég fór að líta á kynningar-
arkir þessa merka safns, kom það
mér á óvart að nefndir voru sem aö-
almenn rannsókna á Tjörnesi: Gub-
mundur G. Bárðarson og Þorleifur
Einarsson en ekki doktor Helgi.
Þetta er fjarri öllum sanni — engan
ber fyrr að nefna en þann, sem
fyrstur fann Tjörneslögunum réttan
stað, og skildi þýðingu þeirra sem
milli-myndunar (intercalation) í
jarölagastafla fslands. Meb öbrum
orðum, þann sem ruddi brautina
fyrir þá sem á eftir komu. Það rýrir á
engan hátt hlut þeirra merku
manna, að þetta sé tekib fram, held-
góðum" íhaldsættum. Því renn-
ur mér blóðið til skyldunnar
þegar ég sé unga íhaldsmenn
lofsyngja þá séreignastefnu,
sem þeirra eigin flokkur átti
stærstan þátt í að koma fyrir
kattarnef. Séreignastefnan
byggir á þvílíkum smáborgara-
skap og kotungshætti, að það
jaðrar við tepruskap, aö freista
þess, að blása glæðum í kuln-
andi glóðir hennar.
Dr. Helgi Pjeturss
ur verður meira úr verki þeirra viö
að sjást í réttu samhengi. Tel ég víst,
að jarbfræðingar leibrétti þetta um
leið og á það hefur verib bent, enda
væri meira en lítið undarlegt ef þaö
yrði ekki gert. Hins vegar mun það
auka veg Tjörness-safnsins ef sköru-
lega er ab því staðib í öllum aöalat-
riðum, og verður gott til þess að
vita, því safn þetta er menningar-
auki í héraðinu og jarðfræði íslands
styrkur.
22. ágúst 1995
Þorsteinn Guðjónsson