Tíminn - 12.12.1995, Blaðsíða 4

4

Þribjudagur 12. desember 1995
fÍMtmf
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: )ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mána&aráskrift 1550 kr. m/vsk. Ver& í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Heilbrigöiskerfið
og skattarnir
Ingibjörg Pálmadóttir heilbrigöisráðherra lýsti því yfir aö
hún teldi nauðsynlegt aö þjóöin og stjórnmálamenn
geröu upp hug sinn gagnvart því hversu mikla og hversu
góða heilbrigðisþjónustu menn vilja hafa í landinu. Við
sama tækifæri lýsti ráðherrann þeirri skoðun sinni að hún
teldi það betri kost að afla aukinna tekna — hækka skatta
— en skera niður þá heilbrigðisþjónustu sem nú er boðið
upp á.
Tilefni þessara ummæla ráðherrans var að Ríkisspítalar
hafa ekki náð að draga úr hallarekstri sínum eins og til
stóð samkvæmt samkomulagi við heilbrigðis- og fjármála-
ráðherra stefnir nú í að við þessi áramót verði uppsafnað-
ur halli 400 milljónir króna.
Friðrik Sophusson hefur brugðist illa við þessum tíðind-
um og sagt að stjórn spítalans virði fjárlög að vettugi og
ekkert viðbótarfjármagn fáist nema það sem hann kallar
„alvöru tillögur'' komi fram frá stjórninni um það hvernig
bregðast megi við vandanum. Heilbrigðisráðherra hins
vegar hefur bent á að gríðarlegt sparnaðarátak hefur þrátt
fyrir allt farið fram og sú staðreynd að þau markmið sem
að var stefnt hafi ekki náðst knýi á um svör við ákveðnum
grundvallarspurningum um heilbrigðiskerfið. Þetta eru
ekki nýjar spurningar né eru þær einskorðaðar við ísland
eins og ástandið í Evrópu sýnir.
Aðhaldið er nauðsyn og breytingar á velferðarkerfinu
óhjákvæmilegar. Hins vegar er ekki sama hvernig þessu
aðhaldi er beitt og á hverjum það bitnar. Um það snúast
stjórnmálin í dag í Evrópu og á íslandi.
Ríkisspítafarnir eru stórt viðfangsefni þessa aðhalds og
til þeirra hefur verið gerð — eins og annarra hluta heil-
brigðiskerfisins — víðtæk sparnaðarkrafa. Ætla má að
ástæðan fyrir hinum mikla halla á rekstrinum sé ekki ein-
göngu viljaleysi stjórnendanna að kenna heldur því að
sparnaðarkrafan sé orðin óraunhæf miðað við þær kröfur
og væntingar sem gerðar eru til spítalans.
Það eru einmitt þessar kröfur sem heilbrigðisráðherra
hefur nú lýst yfir að megi ekki minnka, jafnvel þó það þýði
að ekki verði hægt að mæta í einu og öllu þeim sparnaðar-
kröfum sem settar hafa verið fram. Hins vegar bendir heil-
brigðisráðherrann á að ýmsir möguleikar felist í frekari
samvinnu sjúkrahúsa.
Reynslan sýnir aö það hefur reynst erfitt að ná settum
markmiðum varðandi sparnað í heilbrigðiskerfinu. Þessir
erfiðleikar stafa hins vegar ekki af kæruleysi eða mótþróa
stjórnenda, eins og fjármálaráðherra virðist vera að gefa í
skyn. Hann stafar af því að það skortir pólitíska stefnu-
mörkun um grundvallarbreytingar. Það hefur ekki verið
endurskilgreint af stjórnmálamönnum hvaö þeir vilja að
heilbrigðiskerfið geri og hve mikla þjónustu það veiti
þegnunum. Þegar er búið að skera að mestu burt fituna á
kerfinu og nú er komiö að því að ákveða hvaða útlim
menn vilja höggva af.
Heilbrigðisráðherra hefur nú varpað upp boltanum
varðandi þessa pólitísku stefnumörkun og vill skoða þann
möguleika aö í framtíðinni verði brugðið á að hækka
skatta frekar en draga meira úr þjónustunni. Ljóst er þó að
heilbrigðiskerfið í dag á við bráðavanda að etja í fjármál-
um. Þann vanda hljóta menn ab leysa með bráöameðöl-
um og hörku eins og fjármálaráðherra er að boöa, þó það
þýði að menn séu aðeins að pissa í skóinn. Sú umræða sem
heilbrigðisráðherrann er að reyna að koma á dagskrá þolir
hins vegar enga bið lengur — stefnumörkunin í heilbrigð-
ismálum er oröin aðkallanndi peningalegt spursmál og því
tímabært að taka alvarlega spurningar um forgangsröðun
heilbrigbisverkefna. Vib höfum verið að pissa í skóinn
undanfarin ár og ýtt vandanum á undan okkur. Nú erum
við hins vegar komin á gjárbarminn og þurfum að hrökk-
va eða stökkva. Heilbrigðisráðherrann hefur stokkib á
skattahækkanir í bland við sparnað og lýst því yfir. Hvaða
leið vilja aðrir stjórnmálamenn?
Háskóli á villigötum
Athyglisverbur samanburöur kemur fram í DV í
gær á samstarfsanda nemenda í Háskóla íslands
og háskólum í Bandaríkjunum. Tilefnið er að
rúmlega tíu viðskiptafræðinemar voru gripnir vib
að svindla í prófum í Háskóla íslands, nokkuð
sem Ingjaldur Hannibalsson, formaður viðskipta-
skorar, segir óþekkt í Ameríku. Ástæðan er sú að í
Bandaríkjunum ríkir svo öflugur samkeppnisandi
að enginn
nemandi með
sjálfsvirðingu
léti sig hafa það
að hjálpa ná-
unganum. Eins
dauði er annars
brauð mun
hugmynda-
fræðin, sem
Könunum er
innprentub frá blautu barnsbeini,
og þess vegna reyna þeir að hylja
úrlausnarblabib hjá sér í prófum, ef
þá grunar að einhver félagi þeirra
sé að reyna að kíkja og leita sér hjálpar.
Guð hjálpar þelm sem
hjálpast að
Á íslandi er þessu hins vegar öðruvísi farið og
samhjálpin virðist öflugri en vestanhafs, enda
munu hinir .íslensku viðskiptafræðingar framtíð-
arinnar almennt horfa til Áusturlanda fjær sem
fyrirmyndar, vegna þess að þar ríkir jú svo mikill
hagvöxtur. Þetta austurlenska módel hefur oft
verið kallab býflugnahagkerfið og því eðlilegt að
velvakandi námsmenn taki trúanlega speki Spil-
verks þjóbanna um að ein lítil býfluga sanni að
Guð hjálpar þeim sem hjálpast að.
En Háskólinn virðist af einhverjum ástæðum
ekki skilja þessa framsæknu hagsýni viðskipta-
fræðinga framtíðarinnar og er nú að refsa fyrir
frumkvæði þeirra með því að gefa þeim núll í ein-
kunn. Það eru heldur aum rök í þessu samhengi
að benda á ab reglurnar séu skýrar um að bannab
sé að svindla á prófum, auk þess sem það stríði
gegn almennu siðferði. Viðskiptafræðingar, sem
héldu slíkum hugmyndum fram þegar út í vib-
skiptalífið væri komið, fengju sennilega lítið ab
gera, en sem kunnugt er snýst íslenskt viðskiptalíf
að verulegu leyti um ab svíkja undan skatti og
pretta ríkisvaldið og alla abra sem hugsanlega er
hægt að
pretta, t.d.
með gjald-
þrotakoll-
steypum. Al-
mennt við-
skiptasiðferði
er á mörkum
þess að vera
til á íslandi og
tilraunir ým-
issa hugsjónafélaga, s.s. Samtaka
iðnaðarins, til að koma því á hafa
ekki borið árangur.
Fílabeinsturn akademíunnar
Viðskiptafræðinemarnir ungu eru því meira
með á nótunum en kennarar þeirra, sem staðnað
hafa og dagað uppi í fílabeinsturni akademíunnar.
Þar hafa menn ekki uppgötvað að hástemmd boð-
orð laissez-faire kapítalismans hafa nú vikið fyrir
býflugnabúskapítalisma Austurlanda. Þar hafa
menn heldur ekki áttaö sig á að hin gömlu al-
mennu siðalögmál, sem bjuggu til viðskiptasiö-
ferðilegan ramma fyrir hina óheftu samkeppni,
hafa líka fyrir löngu vikið fyrir afstæðishyggju bý-
flugunnar, sem sér heiminn með áttskiptu auga
og notar þá mynd sem best hentar hverju sinni.
Uppákoman í Háskóla íslands er því til vitnis
um skelfilega stöðu framhaldsmenntunar á ís-
landi, þar sem í ljós kemur að kennararnir eiga
margt ólært — og gætu sem hægast lært það af
nemendum.
Garri
i á annan tug nemenda uppvis
aft nrófsvindli í Háskólanum
30 Pr0Tr?:;0ll ’imai..-..“"Sa
jx'ini
veröur rclsað. f.
GARRI
Veburstofan stjórnar heimilishaldi
Samkvæmt lagafrumvarpi um varnir gegn skriðu-
föllum og snjóflóðum á Veðurstofa íslands að leið-
beina fólki á hættusvæðum um hvenær það má
búa í húsum sínum og hvenær það má ekki hafast
við í þeim. Eitthvaö eru menn að deila um hvort
það á aö vera í verkahring veðurfræðinga viö Bú-
staðaveg, eða Almannavarna og sveitarstjórna sem
skipuleggja byggð af mikilli fífldirfsku, aö ákveöa
hvenær fólk í brekkubyggðum fær að dvelja á
heimilum sínum og hvenær á ab
banna þá heimavist.
Hvort frumvarp þetta á að
koma í veg fyrir skaða eða aðeins
hvort það á að auövelda mönn-
um aö kenna hver öörum um,
þegar skaðinn er skeður, er ekki
með öllu ljóst.
En tilurö frumvarpsins bendir
ekki til að leggja eigi niöur
háskabyggbir eða að hætt veröi
ab reisa mannvirki í farvegi
skriðufalla og snjóflóöa. Það,
sem veriö er að kynna úr frum-
varpsdrögunum, er hverjir eigi
ab ákveða brottflutning fólks
þegar lífsháskinn vofir yfir.
Ruglukollar
Ef til vill er þarna á feröinni
fyrsti vísir að því að einhverjir verði gerðir ábyrgir
fyrir stórtjónum, sem óbeinlínis eru af mannavöld-
um.
Að öllu jöfnu fer fram vibamikil rannsókn, þegar
slys verða á sjó eða landi og ekki síst þegar loftför
eiga í hlut. Yfirleitt er náttúruöflunum ekki einum
kennt um.
En þegar snjóflób valda stórslysum, verður ráð-
leysiö algjört og menn þvæla hver upp í annan
hvort þarna hafi snjór skriöið fram áöur eða ekki og
náttúrufræðingar eru látnir burðast við að útskýra
einföld lögmál um aðdráttarafl jarðar og hvernig
afleibingar þess virka, jafnvel á flatlendi. Vitnað er
í gleymdar skýrslur og rauðar línur eru settar á kort.
Yfirvöld heimta rannsókn á söguburði um að fiób
hafi fallið á tilteknum staö tiltekið ár og vilja koma
í veg fyrir allt slíkt kjaftæði, af því að þau eru á móti
snjóflóðahættu.
Svo á bara að efla snjóflóöavarnir, sem enginn
veit hvort koma nokkru sinni að gagni, og til ab
undirstrika ráðleysið á Veðurstofan að sjá um að
reka fólk að heiman þegar sýnt þykir að heimili
þeirra verði rústuö innan tíðar.
Hetjubragur
Árum saman berast af því fréttir annaö slagið að
fólk í hinum og þessum byggbarlögum hafi þurft
að yfirgefa heimili sín dögum og vikum saman
vegna snjóflóöahættu. Þar er því engin óþekkt ógn
á ferðinni. En það stórskrýtna er ab undantekn-
ingalítið eru þaö tiltölulega ný íbúðahverfi eöa at-
vinnufyrirtæki sem eru í mestri hættu og flóöin
æða yfir.
Enginn spyr nokkru sinni
hverjir það eru sem skipuleggja
þessi ósköp. Þekkja menn ekki
landslag, einföldustu náttúrulög-
mál eða að veöurlag er rysjótt á
mótum Golfstraums og Dumbs-
hafs?
Ráöamenn í hættulegustu
skriðubyggöum komast upp meö
að gera mun minna úr hættunni
en hún raunverulega er, og þurfa
aldrei ab viðurkenna hryllileg
mistök í skipulagningu byggða.
Þeir rausa abeins um að efla
varnir og svo það venjulega ab
lausn alls vanda liggi í ríkissjóði.
Eitthvab er til sem nefnist
Skipulagsstjórn ríkisins og virðist
hún vera álíka vel að sér í eðli
niðurkomu og snjóalaga og
húsameistararnir, sem byggja öll flötu þökin, um
þá náttúru vatns að hafa tilhneigingu til að renna
niður í móti, eins og mætur menntamálaráðherra
reyndi að upplýsa þá um hér um árið. Að minnsta
kosti skiptir stjórnin sú sér ekkert af skipulagi
byggða í farvegi flóba. Er kannski ekki á hennar
verkefnaskrá.
Lagafrumvarp, sem kveður á um hvaöa aðili á aö
láta fólk flýja heimili sín til ab forða lífinu þegar
hættan vofir yfir, sýnir að engu hefur verið gleymt
og ekkert lært.
Bæjarstjórnir og aðrir, sem ráðskast með líf og
eignir fólks, óttast ekkert meira en aö fólk flytji á
brott úr lífsháskanum og því skal setja upp gagns-
lausar varnir og gera veöurfræðinga ábyrga fyrir aö
enginn sé heima þegar ósköpin dynja yfir og heim-
ilin splundrast.
Alþingi mun vafalaust samþykkja frumvarpið
um ábyrgð veröurfræöinga og afgreiöa þaö með
svipuöum hetjubrag og hreppstjórarnir, sem neita
að viðurkenna náttúruöflin þegar þeir eru að láta
skipuleggja sumarbyggðina
OÓ
Á víbavangi