Tíminn - 27.04.1996, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 27. apríl 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Komugjöld
í heilsugæslu
Komugjöld á heilsugæslustöövar hafa veriö til umræöu
upp á síökastiö og hefur sú tilhögun, aö hluti þessara
gjalda renni í sjóö til ráöstöfunar fyrir starfsfólk, sætt
mikilli og vaxandi gagnrýni. Aö nafninu til stendur
þessi starfsmannasjóöur eöa tíundarsjóöur undir endur-
menntun starfsfólks heilsugæslunnar og eru utanlands-
feröir fjármagnaöar meö honum. Um 10% af komu-
gjöldum renna í þennan sjóö, þannig aö tíundarsjóöir
hafa til ráöstöfunar upphæöir sem hlaupa á tugum
milljóna á ári hverju. Alkunna er þó aö endurmenntun
er óþarflega hátíölegt oröalag til aö lýsa þeim feröum
sem hér um ræöir. í mörgum tilfellum er stutt heimsókn
í einhverja heilsugæslustofnun erlendis notuð sem rétt-
læting á ferö, sem allt eins getur kallast verslunarferö
eöa skemmtiferð.
Kerfi af þessu tagi er gjörsamlega fráleitt af ýmsum
ástæðum. í fyrsta lagi er endurmenntun starfsfólks
heilsugæslunnar ekki best ákveðin á hverri heilsugæslu-
stöö fyrir sig. Eðlilegt er að skipuleggja endurmenntun á
landsgrundvelli og samhæfa krafta, þannig aö markviss-
ari árangur náist. Að hver og ein heilsugæslustöö sé aö
útdeila háum upphæöum úr tíundarsjóðum í kaffistof-
unni er gjörsamlega út í hött.
í öðru lagi er sparnaðurinn í heilbrigöiskerfinu fyrir
löngu oröinn svo sársaukafullur og þjónustugjöld í kerf-
inu komin á það stig, að óverjandi er meö öllu að því fé,
sem inn kemur meö þeim hætti, sé ekki markvisst stýrt
beint inn í heilbrigðisþjónustuna. Liöur í réttlætingu
þjónustugjalda er aö auka kostnaöarvitundina um þaö
hvaö heilbrigðiskerfið kostar. Aö hafa komugjöld 10%
hærri en þörf er á vinnur gegn slíku markmiöi.
Loks býöur þaö upp á spillingu og elur á óánægju heil-
brigöisstarfsfólks, þegar fólki sem vinnur sambærileg
störf er mismunað eftir því hvort þaö vinnur á heilsu-
gæslustöð eða annars staöar í heilbrigðiskerfinu.
Samkvæmt fréttum er heilbrigðisráðuneytið aö kanna
og endurskoða starfsemi þessara tíundarsjóða í heilsu-
gæslunni. Slík endurskoðun kemur ekki degi of seint.
Rétt er aö halda því til haga að vissulega eru það ekki
allar heilsugæslustöðvar sem nota tíundarsjóðinn meö
umdeilanlegum hætti. Það breytir ekki því aö hugsunin
á bak við þannan sjóð er röng í grundvallaratriðum. Því
þarf aö breyta þessu fyrirkomulagi.
Chernobyl
í gær minntust menn þess að 10 ár eru liðin frá kjarn-
orkuslysinu í Chernobyl í Úkraínu. Chernobylslysið er
einhver skelfilegasta áminning til mannkynsins um
þann tortímingarmátt sem þaö hefur skapað. Allur aö-
dragandi þessa slyss og eftirmáli er samfelld lexía um
mikilvægi pólitísks stöðugleika á alþjóðamælikvaröa og
þess að þjóðir heimsins vinni í sameiningu aö úrlausn-
um mála sinna. Vandamálin er ekki hægt aö hemja inn-
an marka þjóðríkisins, hversu stór og mikilfenglegt sem
þjóðríkið annars kann að vera. Vandinn er alþjóðlegur
og kallar því á alþjóðlegt svar.
-------------------------- TT-TTTTrT—rrr—r—
Birgir Gubmundsson:
Vængjaþytur og fugla-
sveimur vib próflok
Dýrlegt kemur sumar með sól og blóm,
senn fer allt að vakna með lofsöngsróm,
vœngjaþytur heyrist í himingeim,
hýmar yfir Jandi' afþeim fuglasveim.
Þennan sumarkomusálm sr. Fribriks Fribrikssonar sungu
skátar og aðrir messugestir í skátamessu í Hallgríms-
kirkju á sumardaginn fyrsta. Þab kom í hlut Ingibjargar
Sólrúnar borgarstjóra ab prédika við þessa barnmörgu og
hátíðlegu gubsþjónustu, og í móðurlegum tón beindi
hún oröum sínum til ungviðisins og talaði um mikil-
vægi vináttunnar og glaðværðarinnar, hlýðninnar og
annars þess sem skynsamlegt er að finna í skátareglum.
M.a. upplýsti hún að á sínum tíma hafi það ekki hvað
síst verið vegna skátareglna um ab menn skuli temja sér
glaðværð, að hún hafi komið sér upp þeirri reglu að
nöldra ekki yfir því sem hún væri óánægð meb, heldur
reyna ab breyta því til batnaðar. Stjórnmálaþátttöku
hennar mætti einmitt rekja til þessarar reglu og eru það
eflaust tíðindi fyrir hina mörgu öldnu skátahöfðingja í
Sjálfstæðisflokknum að það skuli einmitt hafa verið þeir,
sem á sínum tíma vöktu upp með starfi sínu ljósálf sem
átti eftir að leiða frelsun borgarinnar undan áratuga
valdi Sjálfstæbisflokksins!
Lok samræmdu prófanna
Ekki ber þó að skilja þetta þannig að borgarstjórinn
hafi haldið pólitíska prédikun, síður en svo. Almenn og
ópólitísk umhyggja fyrir æskunni var mál dagsins hjá
henni, eins og jafnan hjá öðrum á sumardaginn fyrsta.
Enda er vorið tími æskunnar, það er svo fullt af fyrirheit-
um. Og æskan, sérstaklega skólaæskan, finnur fyrir vor-
komunni á sterkari hátt en við flest, því vorinu fylgja
skólalok og hjá mörgum hafa nú staðið
yfir eba standa fyrir dyrum erfið próf. ■■.■—— ■——■
Samkvæmt fréttum munu samræmdu
prófin hjá 10. bekkingum klárast nú á /
þriðjudag, 30 apríl. Þá er búist við að |
krakkarnir lyfti sér eitthvað upp í lok _ s
strembinnar tarnar við próflestur. Slík LIITI cl H S
hátíðahöld hafa orðið á undanförnum ^
árum og þaö stefnir í að þau verði vor- l3S
boði í ár líka. Hins vegar skyggir það á,
að vængjaþytur þessara veisluhalda hef-
ur ekki verið þess eðlis að „hýrni yfir ..
landi af þeim fuglasveim".
Þvert á móti hefur það nánast þótt sjálfsagt mál að
unglingarnir „detti í það" og noti ótæpilega áfengi til
þess að losa sig við áhyggjur og erfiðleika próflestrarins.
Niðurstaban hefur því oftar en ekki veriö sorgleg sjón.
Hundruð og jafnvel þúsundir unglinga samankomnir í
miðbæ Reykjavíkur misjafnlega ölvaðir — sumir sem
betur fer edrú, en því miöur miklu fleiri veltandi um göt-
urnar í eigin ælu og annarra. Af einhverjum ástæðum
hafa lok samræmdu prófanna náb því ab verða allsherj-
ar fylliríisútkvabning hjá unglingunum, sem síðan fjöl-
menna í miðbæinn. Sú staðreynd ab almennur frídagur
er daginn eftir próflok er talin af kunnugum margfalda
líkur á almennri þátttöku í þessari útkvaðningu.
Stríð um drykkju barna
Staban minnir óneitanlega dálítið á stríðsástand þar
sem tvær meginfylkingar takast á um jafn fráleitan hlut
og drykkju barna.
{ annarri fylkingunni eru þeir sem reyna að vinna
gegn útkvaðningunni og eru þar framarlega í flokki hóp-
ar meðvitaðra foreldra, sem tekið hafa sig saman um að
hafa áhrif á ungdóminn, einkum sín eigin börn.
Eins hefur gamli skátinn, Ingibjörg Sólrún, sem vill
frekar gera eitthvað í hlutunum en nöldra yfir þeim, lát-
ið eitt og annað til sín taka í þessum efnum sem borgar-
stjóri. Þannig var reynt að grípa til almennra abgerða og
aukins eftirlits í miðbænum í fyrra, eftir að fram höfðu
komið tillögur um það frá sérstakri nefnd sem sett hafði
verið í máliö. Og varðandi þennan tiltekna dag, þegar
samræmdu prófunum lýkur, mun standa fyrir dyrum ab
beina 10. bekkingum nú til hátíðahalda þar sem eitt-
hvert eftirlit og umsjón verður meb krökkunum og
skemmtuninni beint í aðrar áttir en drykkjuskaparins
eins. Þá hefur fræðslustjóri höfubborgarinnar sent út
áskorun til foreldra og víst er aö einhverjir kennarar að
minnsta kosti eru ab hringja í foreldra til að hvetja þá til
að fylgjast vel meb börnum sínum.
í hinum herbúðunum stendur yfir gríðarlega um-
fangsmikil framleiðsla, heildsala og smásala á landa.
Heyrst hefur um að 15 ára börn séu aö gera leigusamn-
inga um heilu salina til partýhalds fyrir og eftir miðbæj-
arferðir og skipulagning í vina- og kunningjahópum er í
fullu fjöri. Og maður veröur einfaldlega að vona að
tímasetning bjórauglýsinga, sem nú hafa birst í Morgun-
blaðinu um ódýrasta bjórinn og teljast alveg á mörkum
þess að vera löglegar, séu tilviljun, en ekki markviss inn-
koma til að hasla sér markað hjá hópi sem hefur lítil
auraráð!
Mikilvægi vibhorfanna
Sannleikurinn er sá, að þab vandamál, sem menn
standa núna frammi fyrir við lok samræmdu prófanna,
er ekki annað en birtingarmynd miklu stærri vanda, sem
er unglingadrykkja almennt. í fyrravetur voru kynntar
niðurstöður Sigrúnar Aðalbjarnardóttur og Kristjönu
Blöndal um unglingadrykkju. Þar
kom m.a. fram ab drykkja 14 ára
unglinga hafði aukist frá því sem
hún var fyrir sex árum og fimmti
hver unglingur hafði drukkið
áfengi — gjarnan illa — oftar en 10
sinnum.
Þab var einmitt ein af athyglis-
verðum niðurstöðum þeirra Sigrún-
ar og Kristjönu að viðhorf ungling-
anna skipti gríðarlegu máli fyrir
áfengisneyslu og hversu mikil hún
var. Þær bentu á að meö forvörnum
væri hægt að hafa áhrif á þessi viðhorf. Þaö er ugglaust
rétt og eðlilegt að slíkt sé reynt meb sem fjölbreytilegust-
um hætti. Kjami vandans liggur hins vegar í því að vib-
horf unglinganna eru í allt of ríkum mæli Iítið annað en
spegilmynd okkar eigin viðhorfa — viðhorfa fullorbna
fólksins og foreldranna.
Spurningin er því í rauninni sú hvort við höfum ekki
öll — þjóðfélagið allt, hib opinbera og foreldrar — veriö
allt of jákvæb gagnvart óhóflegri neyslu áfengis og lagt
allt of litla rækt vib uppeldishlutverkið hvað þetta varð-
ar. Við séum því að súpa seyðið af því með hinni vax-
andi neyslu vímuefna sífellt yngri barna. í dag hafa
menn áhyggjur af drykkjuskap 10. bekkinga við lok
samræmdra prófa. Á næstu árum er yfirlýst ab samræmd
próf verði tekin upp í ríkari mæli og þá hjá yngri börn-
um. Verður það hlutskipti mitt ab skrifa í Tímann um
drykkju 8-10 ára barna eftir nokkur ár?
Eins og meö reykingarnar
Það þarf því í raun ab koma til almenn hugarfarsbreyt-
ing í þjóðfélaginu gagnvart áfengisneyslu.
Slík hugarfarsbreyting myndi nánast sjálfkrafa leiða
til og styðja hugarfarsbreytingu hjá unglingum. Auk
þess er miklu hægt ab stýra með forvörnum og meðvit-
aðri stefnumörkun í þessum efnum. Menn hafa fyrir sér
dæmin um reykingar þar sem nánast heilu árgangarnir
voru reyklausir árum saman. En um leið og menn hættu
að sinna málinu tók að síga á ógæfuhliðina og reykingar
jukust á ný. Eins er það með áfengið og vímuefnin. Rétt
eins og þaö þótti á sínum tíma púkó að reykja, eiga skila-
boðin, sem fýlgja forvörnunum núna, að vera að það sé
hallærislegt að vera í vímu, en smart aö vera allsgáður.
Skátaregla Ingibjargar
Á sumardaginn fyrsta talaði Ingibjörg Sólrún um þá
skátareglu sem krefur skáta um glaðværð. Sú regla var af-
drifarík fyrir hana (og aöra) og vísaði henni á veg sem lá
í burtu frá nöldri og tuði og í átt til aðgeröa og breytinga.
Það er einmitt sá vegur sem þarf að huga að nú, því það
þýðir ekki að nöldra og tuba við unglingana um
drykkju. Þá á að hrífa meb í glaðværð til að gera aðra
hluti, sem eru hvort tveggja í senn uppbyggilegri og
heilbrigöari en að veltast um í unglingafjöld sauðdrukk-
inn í miðbænum. Og þá yrði líka vængjaslátturinn við
próflok grunnskólanema til þess að þab „hýrnaði yfir
landi af þeim fuglasveim". ■
nt>/uid