Tíminn - 08.05.1996, Side 11

Miövikudagur 8. maí 1996
11
Hvers vegna dreg-
ur úr hagvexti í
Bandaríkjunum?
The End of Affluence, eftir Jeffrey C.
Madrick. Random House, 223 bls., S 22,00.
í ritdómi í Foreign Affairs, janúar-
febrúarhefti 1996 (75. árg., nr. 1),
sagði: „Þáverandi prófessor í hag-
fræði við Stanford-háskóla, Paul
Krugman, birti 1990 ágætt inn-
gangsrit um stefnumörkun í
bandarískum efnahagsmálum,
sem hann nefndi 77ie Age ofDim-
inished Expectation (Tíma minnk-
andi væntinga). í því hélt hann
fram, aö mesta vandamál Banda-
ríkjanna væri það, að úr langtíma
hagvexti drægi. Að vanda varð
Krugman ekki hált á hagfræðinni,
en honum skeikar í lýsingu sinni
á hugarástandi Bandaríkjamanna
í upphafi tíunda áratugarins."
„I The End of Affluence (Enda-
lokum velmegunar) fetar Jeffrey
G. Madrick í fótspor Kmgmans og
segir glögglega frá efnahagslegum
vanda Bandaríkjanna og styðst
kyrfilega við heimildir. Heldur
Madrick því fram, að í Bandaríkj-
unum sé hafið nýtt tímaskeið
hægs hagvaxtar, sem kalli á breytt
hugarfar. ... í meira en öld eftir
Þrælastríðið óx landsframleiðsla
Bandaríkjanna um 3,4% á ári að
meðaltali. Síðustu tvo áratugi hef-
ur vöxtur hennar verið nær heilu
prósentustigi minni. Hagvöxtur-
inn var í meira en öld fram knú-
inn af um 2% aukningu afkasta
verkamanna á ári, sem af hlaust
áþekk aukning raunverulegra
launa þeirra. ... Fyrir verkan
vaxtavaxta tvöfölduðust raun-
veruleg laun þeirra hver og ein 35
þessara ára, og í meira en öld var
þannig hverri kynslóö búin tvö-
falt meiri velmegun en hinni
undanfarandi."
„... þessi árangur mótaði líka
viðhorf Bandaríkjamanna til fá-
tækra. í hagkerfi tækifæranna, þar
sem iðni og vinnusemi er umbun
vís, varö það trú manna að þeir,
sem útundan verða, geti aðeins
sjálfum sér um kennt."
„En frá öndverðum níunda ára-
tugnum hafa Bandaríkjamenn
verið að vakna upp við vondan
draum. Framleiðni eykst liðlega
helmingi minna en áður.... Ef 2%
árleg aukning raunverulegra
launa hefði haldist frá 1973, væru
laun ab meðaltali þribjungi hærri
en þau eru nú. ... Að baki þessa
leynist önnur athyglisverð fram-
vinda: vaxandi launamunur. Að-
eins í tekjuhæsta fimmtungnum
hafa raunveruleg laun fjölskyldna
vaxið. Og þá hefur fram komin
hækkun launa verið á meðal
þeirra, sem háskólamenntun hafa
hlotið. Laun verkamanna, sem
gengið hafa í gagnfræðaskóla eða
aöeins í barnaskóla, hafa beinlín-
is lækkab."
„Þessu hafa tæknilegar breyt-
ingar valdib og alþjóðleg sam-
keppni, að Madrick álítur. Undir
hagvexti á blómaskeiðinu stóð
fjöldaframleibsla í sjálfu sér nógu
hagkerfi með stóran innlendan
markað. Á nýja skeiðinu er búið
vib tilhögun sveigjanlegrar fram-
leiðslu í hagkerfi með uppskipta
markaöi. Viðvarandi og fyrirsjá-
anleg aukning framleibni spratt
áður upp af stööluðum aðferbum
við fjöldaframleiðslu í sívaxandi
umfangi. Á hinu nýja skeiði verð-
ur síður ávinningur hafður af vax-
andi fjöldaframleiðslu. Við sveigj-
anlega framleiðslu er kostur á
vaxandi fjölbreytni varnings og
þjónustu. Hún skapar litlum fyrir-
tækjum tækifæri til að leggja til
syllna á markaðnum og dregur úr
samkeppnisyfirburðum stórra fyr-
irtækja."
Lausafé einstaklinga
Fjármunir einstaklinga á pen-
ingamörkuðum — að mestu
leyti í verðbréfum einhvers kon-
ar — nema nú næstum $ 10.000
milljörðum að mati Chase Man-
hattan Private Bank, að Europe-
an 11.-17. apríl 1996 skýrði frá.
Þeir fjármunir heimamanna
nema í Bandaríkjunum um $
3.500 milljörðum, í öðrum
löndum um $ 4.000 milljörð-
um, en utan lands eigenda
nema þeir um $ 2.100 milljörð-
um. — í heimi öllum munu 2,6
milljónir manna hafa $ 1 millj-
ón eða meira í lausafé. Af þeim
$ 2.100 milljörðum, sem eru ut-
an heimalands eigenda, koma $
1.000 milljarðar frá Evrópu og
Austurlöndum nær, $ 650 millj-
arðar frá Asíu og Kyrrahafssvæð-
inu, $ 350 milljarbar frá Suður-
Ameríku. Af þessum fjármunum
utan heimalands er um 60%
haldið í Evrópu (og þá 35% í
Sviss, 15% á Bretlandi, 6% á
Ermarsundseyjum, 6% í Lúxem-
borg), um 10% hjá fésýslustofn-
unum á Karíbahafi og um 5% í
Hong Kong. Mishátt lágmark
setja bankar við fjármunum ein-
staklinga, sem þeir taka til um-
sýslu. Á meðal stórbanka mun
það hvað lægst í Lloyds Bank á
Bretlandi, £ 75.000, en hjá
Barclays Private Bank er það £ 1
milljón og í Chase Manhattan
Private Bank um $ 1 milljón.
Hjá ýmsum fésýslustofnunum
er lágmarkið lægra, t.d. £ 50.000
hjá Rea Brothers á Guernsey.
Kaþólska kirkjan á Norðurlöndum
Það varð til þó nokkur flóra af sér-
stimplum um árið þegar Jóhannes
Páll II. páfi heimsótti Norburlönd-
in. Að vísu taldi ekkert þeirra sér
fært að minnast heimsóknarinnar
með því að gefa út frímerki, sem
selst hefðu til fjölda kaþólskra
landa fyrir miljónir, en þar er nú
ab verða breyting á.
Ólafur helgi Noregskonungur
er, jafnframt því að vera verndar-
dýrlingur Noregs, einnig verndar-
dýrlingur Færeyja og Álandseyja.
Þessar eyjar minntust hans báðar
árið 1995, með samútgáfu, sem
sæfara og trúboða, auk þess að
hann var verndardýrlingur þeirra.
Myndefni merkisins er stytta af
Ólafi helga og heimshlutakort er
sýnir bæði Áland og Færeyjar, sem
eru í rauðum lit. Martin Mörck
vann bæði frímerkin.
Um síðustu jól slógu svo Færeyj-
ar í gegn meb fallegum frímerkjum
af kaþólsku kirkjunni í Höfn.
Þarna er um að ræða mynd á öðru
frímerkinu, sem sýnir kirkjuna
séba frá stöpli og inngangi. Hitt
frímerkið ber mynd af glerlista-
verki í kirkjunni. Þá er einnig gefið
út hefti með fimm stykkjum af
hvoru frímerki, sem eru að verð-
gildi fjórar krónur hvort. Er það
með forsíðumynd af kirkjunni og
einnig af merki færeyska póstsins.
Þá voru auk þessa gefin út tvö
póstkort, hvort um sig með mynd-
efni frímerkis úr samstæðunni.
Ólafur konungur sendi færeyska
höfðingjann Sigurð Brestisson til
að skíra fólk og kenna því kristna
trú, árið 999 að taliö er. Kallaöi
hann Færeyinga saman og birti
þeim boðskap sinn og Ólafs. Þarna
var um að ræða rómversk-kaþólska
trú.
Árið ellefu hundruð verða svo
Færeyjar biskupsdæmi og árið ell-
jólafrímerkin í Fœreyjum 1995.
efu hundruð og ellefu kemur fyrsti
biskupinn, sem sest að í Kirkjubæ.
Næstu 400 árin sátu þar samtals 34
kaþólskir biskupar, sá er síðastur
var þar var Ámundur Ólafsson,
sem sat á stóli fram til 1538.
Kristján III. hafði leyst upp
norska ríkisráðið árið 1535 og
gjört Noreg og Færeyjar að hluta
danska ríkisins. Það var svo árið
1537 að konungurinn ákvað að
siðaskiptin skyldu einnig ná til
þessara hluta ríkisins. Var þá
gamla biskupssætið niðurlagt og
prestaskólinn er fylgdi því. Kon-
ungur tók eignarnámi allt góss
kirkjunnar, lönd og lausa aura og
alla gripi. Auk alls þessa var svo
kirkjumálið framvegis danska.
Eftir að trúfrelsi var lögfest, árið
1849, var svo reynt á ný að hefja
kaþólskt safnaðarstarf í Færeyjum.
Þá kom þangað prestur frá Bayern,
sem Bauer hét, árið 1857 og reisti
hann kirkju í „Rættará" í Þórs-
höfn, en ekki voru margir safnað-
armeðlimir. Þegar hann yfirgaf
Færeyjar árið 1880, tók enginn við
og kirkjan lá í óhiröu.
Það var svo ekki fyrr en árið
1931, að tveir nýútskrifaðir prestar
tóku að sér að endurvekja trúbob í
Færeyjum. Þeir séra Boekenogen
og séra King. Þá var vígð lítil kirkja
í húsi, sem Fransiskanasysturnar
reistu, 23. maí 1931. Þar komu
gamlir Færeyingar til kirkju, sem
ábur sóttu kirkju hjá séra Bauer í
æsku sinni.
Þessi litla kirkja í Bringsnagötu
varð brátt of lítil. Þá létu systurnar
Forsíöa frímerkjaheftisins.
FRIMERKI
SIGURÐUR H. ÞORSTEINSSON
reisa skóla og kirkju og var Maríu-
kirkjan vígð árið 1933.
Maríukirkjan, sem nú er í Höfn
og mynd er af á frímerkinu og frí-
merkjaheftinu, er jafnframt klaust-
urkirkja systranna á sama hátt og
kaþólska kirkjan í Stykkishólmi.
Arkitekt þessarar kirkju var Árni
Winther og glerlistaverkin eru eft-
ir Þránd Patursson, bæði í glugg-
um og altaristöflu. Glermósaíkin
vib inngang kirkjunnar er svo gerð
af Sven Havsteen Mikkelsen.
Per æa Hadd vann frímerkin tvö
og heftið. Einnig gaf pósturinn út
tvö póstkort og ennfremur var hið
opinbera jólakort færeyska pósts-
ins með mynd kirkjunnar á sl. ári.
Frímerkin meb myndum Ólafs helga.