Tíminn - 08.08.1996, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 8. ágúst 1996
7
Neytendavernd og neytendaaöhald:
Er íslenskur neytenda-
markaður ruslakista?
Er íslenskur markaöur ruslak-
ista fyrir útrunnar og/eöa
hættulegar vörur? Neytenda-
samtökin telja ástæöu til aö
ætla aö á íslandi séu seldar
vörur sem ekki er hægt aö
selja í nágrannalöndum okk-
ar. í því sambandi benda þau
á aö hér hafa veriö seldar vör-
ur sem fullnægja ekki eölileg-
um lágmarkskröfum um ör-
yggi, jafnvel dæmi um stór-
hættulegar vörur, útrunnar
vörur og vanmerktar, þ.e.
skortur á upplýsingum um ör-
yggisatriöi, þá benda þau á aö
allt eftirlit meö merkingum á
matvörum frá löndum utan
evrópska efnahagssvæöisins
sé í lamasessi.
Matvælamerkingar og
útrunnar matvörur
Um umbúöamerkingar á mat-
vælum, þ.e. upplýsingar um
innihald, næringargildi, neyslu-
dagsetningar og fleira, gildir
samræmt merkingarkerfi í EES
ríkjunum enda um eitt efna-
hagssæöi að ræöa með frjálsu
vöruflæði. íslensk stjórnvöld
hafa ekki enn tekið ákvörðun
um það hvort umræddar reglur
eigi einnig við um matvörur
sem framleiddar eru utan svæð-
isins en Neytendasamtökin telja
að einu og sömu reglurnar eigi
að gilda um allar vörur hvaöan
sem þær koma, annað sé brot á
EES-samningum. Á meðan þetta
óvissuástand ríkir þá geta eftir-
litsaðilar ekki sinnt hlutverki
sínu þar sem þeir vita ekki eftir
hvaða reglum þeir eiga að fara.
Þetta staðfesti starfsmaður hjá
Hollustuvernd ríkisins, „merk-
ingarreglurnar eru í uppnámi,
það er erfitt um vik þegar menn
vita ekki eftir hvaöa reglum á að
fara en þetta er í rauninni pólit-
ískt mál, menn bíða endalaust
eftir ákvörðun frá ráðherra,
þangað til erum við og þeir hjá
Heilbrigðiseftirlitunum í bið-
stöðu." í flestum öðrum EES
löndum taka evrópsku merking-
arreglurnar til allra vara hvaðan
sem þær eru upprunnar en „á ís-
landi hafa hagsmunaaðilar og
aðrir fengið sitt fram með þess-
um hætti." í þessu samhengi er
rétt aö geta þess að á íslandi er
flutt tiltölulega meira inn af
vörum frá löndum utan EES-
svæðisins, einkum Bandaríkj-
unum, en í flestum öðrum EES
ríkjum. Margir þessara framleið-
enda og innflytjenda hafa hins
vegar sýnt það frumkvæði þrátt
fyrir að reglurnar séu óljósar hér
á landi að merkja vörur sínar
með evrópska kerfinu.
Hjá Félagi íslenskra stórkaup-
manna segja menn þessi mál í
ágætum farvegi hjá íslenskum
stjórnvöldum. Þaö kunni vel að
vera að evrópska merkingarkerf-
ið gildi um allar matvörur
hvaða sem þær koma í flestum
öðrum EES ríkjunum en það sé
bara í orði en ekki á borði.
„Kollegar mínir í Brussel segja
að evrópskum reglunum sé ekki
fylgt eftir í framkvæmd," segir
Stefán S. Guðjónsson, fram-
kvæmdarstjóri félagsins. Þá seg-
ir Stefán að menn deili um það
hvort evrópska kerfið sé betra
en það hið bandaríska og bend-
ir á að neytendasamtökin þar í
landi telja sig vera með besta
merkingarkerfið í heimninum.
Jóhannes Gunnarsson, fram-
kvæmdarstjóri Neytendasam-
takanna, svarar því til að þaö sé
algert lykilatriði að hafa eitt og
hið sama merkingarkerfi fyrir
allar matvörur. „Við viljum að
merkingar séu settar fram með
ítarlegum en jafnframt einföld-
um hætti og samræmdum auð-
vitaö, þannig að neytandinn
geti skilið þær og lært að lesa úr
þeim."
Það er ekki bara eftirlit með
merkingum matvæla sem er í
ólestri heldur fullyrða Neyt-
endasamtökin einnig að alltof
oft sé boðið upp á útrunnar
matvörur, þ.e. vörur sem eru
komnar fram yfir síðasta besta
neysludag eða síðasta söludag.
Þau benda á tilvik þar sem inn-
flytjandi, Rydenskaffi, hafi
reynt að flytja til landsins út-
runnið kaffi og annað tilviki þar
sem vöru, Marínó kaffi frá Rolf
Joahansen og co ehf., hafi verið
dreift þótt þaö væri komið ár
fram yfir síðasta söludag. Þá
segja samtökin að allt of algengt
sé að verslanir, sérstkalega úti á
landsbyggðinni, séu með út-
runnar vörur í hillum sínum.
Að sögn Drífu Sigfúsdóttur, for-
mans Neytendasamtakanna,
bera neytendur iðullega fram
kvartanir vegna þessa við sam-
tökin en þau telji tilvikin miklu
fleiri, að einungis fréttist af litl-
um hluta þessara tilvika.
Hún segir Neytendasamtökin
ekki hafa burði til þess að halda
uppi eftirliti í þessum efnum en
að þaö sé skylda þeirra að vekja
athygli á þeim tilvikum sem þó
komast upp.
Það eru heilbrigðiseftirlit
sveitarfélaganna sem hafa það
hlutverk að fylgjast með dag-
setningum á matvörum í verls-
Jóhannes Cunnarsson.
unum. „Við erum fámennir og
getum ekki einbeitt okkur að
öllu á sama tíma," sagði yfir-
maður matvælasviðs hjá Heil-
brigðiseftirliti Reykjavíkur,
Rögnvaldur Ingólfsson, að-
spurður um það hvernig eftirlit-
inu væri háttað í Reykjavík.
Hann sagði að gert hefði verið
átak í þessum málum fyrir
nokkrum misserum en nú væri
kastljósinu beint að innra eftir-
liti hjá framleiðslufyrirtækjun-
um sjálfum, með því vonuðust
menn að þörfin fyrir opinbert
eftirlit yrði minni. Ennfremur
sagði Rögnvaldur það mikilvægt
að neytendur sjálfir væru vak-
andi, fylgdust með dagsetning-
um á matvörum og tilkynntu
um útrunnar vörur.
Hættulegar vörur og
vanmerktar vörur
í gegnum tíðina hafa Neyt-
endasamtökin oft vakið athygli
á varningi sem uppfyllir ekki
eblilegar lágmarkskröfur um ör-
yggi. Þessi tilvik hafi meðal ann-
ars varðað vörur sem sérstaklega
eru ætlaðar börnum, t.d bentu
samtökin fyrir nokkru á göngu-
grind meb áföstu hættulegu
Drífa Sigfúsdóttir.
leikfangi og reiðhjólabarnastól
sem gat verið varasamur. Drífa
Sigfúsdóttir telur ab tengsl
kunni að vera á milli óeðlilegrar
hárrar slysatíðni á börnum hér á
landi og þess ab vörur fullnægi
ekki eðlilegum öryggiskröfum,
t.d. hafi barn beöiö varanlega
skaða af á vélinda eftir að hafa
komist í þvottaefni fyrir upp-
þvottavélar sem var án viðeig-
andi barnalæsingar. Gamall lag-
er af þvottaefni í þess háttar
umbúðum var fluttur inn til
landsins fyrir fáum árum þegar
Finnar gerbu slíkar barnalæs-
ingar að lögbundu skilyrði.
Þá benda Neytendasamtökin
á að neytendum sé veitt minni
vernd á íslandi en annars staðar
á evrópska efnahagssvæðinu
þar sem íslensk stjórnvöld hafa
vanrækt ab aðlaga reglur um
reiðhjólahjálma og barnabíla-
stóla að íslenskum rétti.
Ákveðnar lágmarkskröfur um
barnabílstóla hafi ekki verið
teknar upp í umferðarlögin
heldur sé einungis kveðib á um
að nota skuli „viðeigandi bún-
ab" og þau fullyrða ab eftirlit
með þessum vörum sé nánast
ekkert. Vanmerktir reiðhjóla-
hjálmar eru, að því er samtökin
segja, seldir hér landi. Á þá
hjálma vanti upplýsingar um að
þeir fullnægi lágmarkskröfum
um öryggi. Sala slíkra hjálma á
að vera bönnuð á evrópska
efnahagssvæðinu en vegna van-
rækslu íslenskra stjórnvalda þá
sé hún enn heimil á íslandi.
Samtökin vekja athygli á ab í
reiöhjólahjálmum eru notuð
efni sem tapa gæðum meb tím-
anum, þess vegna sé nauðsyn-
legt að á hjálmum sé bæbi getið
um dagsetningu framleibslunn-
ar og áætlaöan líftíma út frá
notkun og aldri. Og þau hvetja
neytendur til að kaupa ekki
hjálma sem vantar á slíkar
merkingar, þ.e. svo kallaðar CE
merkingar.
Að lokum geta Neytendasam-
tökin um vöru sem stendur ekki
undir eðlilegum öryggiskröfum,
heldur þvert á móti er stór-
hættuleg ef reynt er að láta
hana þjóna hlutverki sínu. Um
er að ræða kertastjaka sem hefur
kertastæöið á snúningsöxl sem
getur oltið til beggja hliða þann-
ig ab kertið fer úr jafnvægi og á
hvolf við minnstu snertingu.
Ástæður
Neytendasamtökin segja að af _
öllu þessu sé ljóst að til landsins
séu seldar hættulegar og/eða
gallaðar vörur sem ekki er hægt
að selja í nágrannalöndum okk-
ar. Ástæburnar séu einkum þær
að hér á landi sé neytendum
veitt lélegri vernd og neytenda-
aðhald sé langtum minna en í
nágrannalöndunum. íslensk
stjórnvöld styrki ekki neytenda-
starf sem skyldi, þau laga ekki ís-
lenskan rétt að þeim lágmarks-
reglum sem eiga ab gilda á evr-
ópska efnahagssvæðinu en hin
Norðurlöndin veiti sínum neyt-
endum jafnvel vernd umfram
þessar lágmarksreglur, og þau
veita ekki nægu fjármagni til
eftirlitsþáttarins.
Stjórnvöld í nágrannaríkjun-
um, s.s. Norðurlöndunum,
Þýskalandi og meira ab segja í
Bretlandi, véita hlutfallslega
miklu meira fjármagni til neyt-
endamála en íslensk stjórnvöld.
„íslensk stjórnvöld setja 20
krónur á íbúa til neytendamála
á sama tíma og þau norsku fara
meb 120 krónur." Jóhannes
Gunnarsson segir að í Dan-
mörku og Noregi hafi menn tal-
ib að vegna fámennis þurfi að
koma til verulegt fjármagn frá
hinu opinbera til þess ab neyt-
endaabhald geti verið meb eðli-
legum hætti, „hvað þá á ís-
landi?" Það er sannfæring hans
og þeirra hjá Neytendasamtök-
unum að þjóðarbúið í heild
hagnist á öflugu neytendastarfi,
þ.e. virku aðhaldi og eftirliti.
„Því ríkari kröfur sem við gerum
á innanlands markaði þeim
mun meiri vöruvöndun á sér
stað, bæði hjá framleiðendum
og innflutningsaðilum og með
aukinni vöruvöndun skapast
aftur betri sóknarfæri á erlend-
um mörkuðum."
-gos