Tíminn - 15.08.1996, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 15. ágúst 1996
fMm
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1700 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Málaflokkar á
heljarþröm
Stundum kann að orka tvímælis hvort hér eru efni
til að reka það velferðarþjóðfélag sem flestir eða
allir eru sammála um að við lýði sé á íslandi. Lang-
varandi hallarekstur og skuldasöfnum ríkissjóðs
og margra sveitarsjóða bendir til þess að lítil aðgát
sé höfð þegar efnt er til framkvæmda eða kostnað-
arsams reksturs. Þá er ávallt álitamál hver eru for-
gagnsverkefni og hvaða útgjaldaliðir mega mæta
afgangi.
Fjárfrekustu liðir velferðarinnar eru heilbrigðis-
og tryggingamál og menntamál. Innan hvoru
tveggja málaflokkanna eru sífelld vandræði uppi.
Hagræðingar- og sparnaðartal yfirgnæfir alla um-
ræðu um stefnumörkun og árangur þeirra mikil-
vægu greina sem falla undir menntun og heil-
brigði.
Þessa dagana er heilbrigðiskerfið í uppnámi og
er ástandið sýnu alvarlegra en oftast áður þegar
deilt er um kaup og kjör heilbrigðisstétta. Læknar
hafa sagt upp störfum í stórum stíl og sagt skilið
við launakerfi ríkis og Tryggingastofnunar. Um-
önnun sjúkra færist á færri hendur og neyðar-
ástand er skollið á.
Samtímis tilkynnir rektor Háskóla íslands að
ekki sé hægt að halda uppi lögboðinni kennslu
vegna fjárskorts og skuldasöfnunar. Menntamála-
ráðherra segir stofnunina sjálfa verða að ráða fram
úr sínum vandræðum eftir einhverjum tiltækum
leiðum.
Málið er aðkallandi og lausn ekki í sjónmáli.
Sveitarstjórnir um allt land bera sig illa vegna
flutnings grunnskóla frá ríki til sveitarfélaga og
telja fjárskort hamla eðlilegum breytingum á
rekstri skólana.
En það er læknadeilan og Háskólinn sem hæst
ber í vandamálaumræðu um þessar mundir og
hriktir í stoðum bæði heilbrigðisþjónustu og æðri
menntunnar ef heldur sem horfir.
Enn og aftur vaknar spurningin um forgangs-
röðun þegar mikilvægustu málaflokkar þjóðarinn-
ar eru að komast á heljarþröm. Útgjöld vegna for-
setaembættisins mega taka út yfir allan jijófabálk
og eru greidd umyrðalaust en Háskóla Islands er
sagt að éta það sem úti frýs ef hann getur ekki
skattlagt nemendur til að mæta nauðsynlegum út-
gjöldum, eða draga úr kennslu ella.
Rekstur sjúkrahúsa og laun lækna eru að sliga
rekstur ríkisins, ef marka má umræðuna, en hvert
fyrirtækið af öðru tilkynnir stórgróða og hluta-
bréfaeigendur maka krókinn sem aldrei fyrr. Og
þjóðhagsstjóri varar við spennu og verðbólgu
vegna góðærisins þar sem ærið margir eru farnir
að taka sér forskot á sæluna með óhóflegri skulda-
söfnun.
Ef þjóðin hefur ekki efni á góðri heilbrigðisþjón-
ustu og staðgóðri menntun þar sem Háskóli ís-
lands gegnir lykilhlutverki, er réttast að segja það
upphátt og miða stefnumörkun og rekstur ríkisins
við það. Ef gæluverkefni stjórnmálamanna og
bruðl embættismanna eiga að hafa forgang er rétt-
ast að það sé hin opinbera stefna stjórnvalda. Þá
verður enginn blekktur.
Þenslu forðaö
Mikil vá steöjar nú að íslenskum þjóðarbúskap
vegna þess að of mikil umsvif virðast vera í uppsigl-
ingu í efnahagslífinu. Þessi vá gengur undir nafninu
þensla. Þenslan felst í því að allir ætla að gera allt á
sama tíma, þó svo að allir viti raunar aö einugis sé
framkvæmanlegt að sumir geri sumt. En vegna þess
að allir vita að allir geta ekki gert allt, eru allir tilbún-
ir til að bjóða betur í allt en allir hinir. Og þá kemur
þensla.
Hugtakið þensla var í eina tíb nokkuð algengt í ís-
lensku máli og stjórnmálin gengu út á þab heilu
misserinn að forðast „þensluhvetjandi aðgerbir".
Eftir því sem Garri man þessa tíma best voru hættu-
legustu aðgerðirnar og þær sem voru mest þenslu-
hvetjandi einmitt aðgerðir sem líklegar voru til ab
hækka kaupið hjá mönnum. Þess vegna var alltaf
verið að reyna ab halda aftur af kauphækkunum og
þegar þab tókst ekki einhentu menn sér í að hækka
vextina af lánunum launamanna til
þess að sporna vib þenslunni og til
að verja gengið. Og alltaf endaði
þetta einhvern veginn þannig að það
kom í hlut launamanna að berjast gegn þenslunni,
ýmist með því að missa af kjarabótum sem hefbu
haft þensluhvetjandi áhrif eða þá ab þeir borguðu
hærri vexti af lánum sínum til þess að sporna gegn
þenslunni sem augljóslega rýrbi allan ávinninginn
af hinum þensluhvetjandi kjarabótum sem menn
höfbu fengið skömmu áður.
Þenslan kemur aftur
Þjóðhagsstjóri tilkynnti landsmönnum á fundi
hjá Verslunarráðinu í gær þenslan væri að koma í ís-
lenskt samfélag og skyndilega var eins og þenslu-
hvetjandi sorg úr gömlu glasi lifnabi öðru sinni fyr-
ir hugskotssjónum Garra. Við erum að eyða um efni
fram og verðbólgan er komin af stað, segir þjóðhag-
stjóri og það er afskaplega hættulegt mál. Garri er
þegar kominn samviskubit yfir því að hafa splæst
málningu á barnaherbergin og nýtt skrifborð í eitt
þeirra fyrir helgina. Auðvitað voru þetta kannski
ekki bráðnauðsynleg útgjöld og í sjálfu sér rétt hjá
þjóðhagstjóra að auðvitað var Garri að eyða um efni
fram með því að nota krítarkortið við þetta!
Og ef marka má orð landsfeöranna eru aðeins tvær
leiðir til að forðast þensluna.
Álver og ríkisútgjöld
Annars vegar ab launamenn eba við alþýðan hætti
þessari endemis eybslu en láti sér lynda kalvíníska
fábreytni rétt eins og allt væri enn í bullandi niður-
sveiflu. Hitt er að ríkið söðli algerlega um og dragi
svo saman seglin að það nái að vega upp á mót vexti
og þenslunni annars staðar í þjóðfélaginu. Það fæli
þá væntanlega í sér að draga úr opinberri þjónustu,
fækka starfsmönnum hjá ríkinu og reyna að koma
því þannig fyrir að í heildina hefði einkageirinn eitt-
hvað svigrúm til ab starfa eftir. Sú
stabreynd að opinberir abilar og
hálfopinberir abilar eru þessa dag-
ana að semja um ab fá hingað enn
eitt álverið með fjárfestingu upp á milljarða króna í
mannvirkjum því tengt og í virkjunum til að geta
komið slíku veri í gagnið kalla því á enn meiri hættu
á þenslu. Þar af leiðandi er brýnt ab vegna bygging-
ar nýs álvers dragi ríkið enn meira saman seglin en
annars hefði verið og að launamenn í landinu leggi
enn frekar sitt af mörkum í sparnaði og aðhaldi til
þess að ekki fari nú allt í bál og brand vegna þensl-
unnar.
Eitt er víst, að Garri mun leggja sitt af mörkum til
að halda efnahagslífi þjóðarinnar á floti og er tilbú-
inn til að gera hvað hann getur til að bæta fyrir
syndir sínar vegna barnaherbergjanna.
Þab eina sem hægt er að gera í málinu er að spara
og vinna á móti þessari umframeyöslu með því að
minnka annaö. Það má til dæmis nýta skólaúlpur
barnanna frá í fyrra einn vetur enn, þau hafa ekki
vaxið svo rosalega. Það má jú ýmislegt leggja á sig til
ab forða þjóðfélaginu frá að lenda í þenslu.
Garri
GARRI
Perlur Reykjavíkur
Perla Reykjavíkur á Öskjuhlíðinni
er orbin eitt af vandræðabörnum
borgarinnar vegna hárra meðlags-
greiðslna. Þar sýnist öllu vera of-
aukið, geymarnir of stórir og hef-
ur heitt vatn aldrei komið í tvo
þeirra eða fleiri og hafa lengi verið
uppi ráðagerðir um til hvers er
hægt ab nýta þá. Komið hefur til
tals ab setja þar upp spilavíti og
hljómleikasali, rábstefnumiðstöð
og nú síðast dettur Hitaveitunni
helst í hug að setja upp tívolí í gal-
tómum hitaveitugeymum.
Það sem stendur Perlunni helst
fyrir þrifum er að þangað koma
helst til fáir og eyða litlu. Enda er
skipulega unnið að því að halda fólki frá staðnum.
Höfuðtromp milljarðaframkvæmda var og er veit-
ingahús á skopparakringlu. Þar eru haldnar fínar og
dýrar veislur á tyllidögum, en passað vel upp á að
hafa þar helst alltaf lokað þar fyrir utan og að gestir
verði sem fæstir.
Enga gesti, takk!
Þannig er skopparakringlan lokuð flesta eða alla
daga þegar helst er von á ab ferðalangar leggi þang-
að leib sína. Reykvíkingar og aðrir gestir voru svikn-
ir um vetrargarbinn sem vera átti milli geymanna og
heföi getað verið svipmikill og notalegur áningar-
staður langa og dimma vetrarmánuöi. Einstaka helg-
ar fer þarna fram einhvers konar
kynningarstarfsemi en yfirleitt er
rýmib allt heldur nöturlegt og frá-
hrindandi.
Sú hugmynd að setja þarna einnig safn um beislun
og nýtingu heita vatnsins var andvana fædd, þar
sem enginn áhugi er á ab kynna rækilega þá miklu
sérstöðu íslendinga sem eru frumkvöðlar á því sviði
meðal þjóða.
Lokuð skopparakringla og snarbrjálaöar hug-
myndir um hvernig halda á gestum og gangandi
sem lengst burtu frá Perlunni skila þeim einstaka ár-
angri að stórfelldur taprekstur en innbyggður í fyrir-
tækið, sem neytendur heita vatnsins borga.
Og nú gæla borgaryfirvöld við þá hugmynd að
selja Perluna sína með enn meira tapi til að losna við
tapreksturinn. Því fólki er ekki fisjab saman sem
Reykvíkingar kjósa fyrr og síðar til að fara með sam-
eiginlega hagsmuni sína.
En vonandi er hagsmunum leigutaka Perlunnar
samt vel borgið.
Gefum allt klabbið
Það er ágæt hugmynd að setja tívóli í einn af þeim
gríðarmiklu geymum, sem þjóna ekki öbrum til-
gangi en að halda skopparakringlunni og öðrum
taprekstri uppi. Sjálfsagt er ab byrja á því að flytja
sjálfa skopparakringluna í geyminn og láta hana
snúast þar því litlu skiptir hvort hún er lokuð eða
innilokuð.
Þá mætti hleypa öllum gestum Perlunnar upp
undir glerhvolfið án þess að það kosti þá vikulaun að
rúlla þar einn eba tvo hringi og njóta einhvers glæsi-
legasta útsýnis sem nokkur höfuðborg getur bobið
upp á.
Nú á að bæta Perlunni við öll þau borgarfyrirtæki
sem fara á að selja fyrir slikk.
Frjálshyggjulið R- listans er orðið
svo samdauna íhaldsminnihlut-
anum og stjórnarstefnunni að
það er orðin höfuönauðsyn að gefa eigur borgarinn-
ar og kalla sölu að þau mál þola enga bib. Enda er hið
opinbera einstaklega lagið að reisa og reka fyrirtæki
með stórtapi.
En taka mætti fleiri bagga af bökum skattgreið-
enda. Hvernig standa skuldaskil og rekstur ráðhúss-
ins? Gæti það ekki orðið stórgróði fyrir borgarsjóð að
gefa einhverjum allan þann steinsteypuhnall og
setja yfirstjórn borgarinnar í ódýarara og hagkvæm-
ara húsnæði? Þar kæmi vel til greina að setja upp
annað tívóli, eða þá nokkrar krár til að lífga upp á
miðborgarlífið.
Og mikill léttir yrði það fyrir stórskuldugan borg-
arsjób ef einhverjir vildu þiggja dagvistunarheimilin
að gjöf eins og önnur fyrirtæki borgarinnar.
Vel á minnst, mundi ekki Perlan og ráðhúsið
henta vel til að passa krakka í, sérstaklega þegar búið
verður að byggja tívolíin inn í húsin. OÓ
Á víbavangi