Lesbók Morgunblaðsins - 01.07.2006, Blaðsíða 5

var til innkaupa 234 þúsund dalir (bækur,
kvikmyndir, tímarit og tónlist) og þar af voru
180 þúsund dalir settir sérstaklega í bókakaup
sem jafngildir 13 milljónum og 320 þúsundum
íslenskra króna (á genginu 74 krónur fyrir
hvern dal).8 Það er ansi lítið hægt að gera fyrir
rúmar 13 milljónir króna. Sú upphæð hrykki
a.m.k. skammt á ýmsum afmörkuðum fræða-
sviðum, hvað þá ef hún yrði látin duga fyrir
þau sem almennari eru, s.s. í verkfræði eða
hinum yfirgripsmiklu sviðum hugvísinda og
raunvísinda. Á Kúlu í Kentucky verður aldrei
byggt upp héraðsbókasafn á heimsmælikvarða
með svona framlögum, svo mikið er víst.
En hvað er ég svo sem að gera mér rellu út
af því þó að sveitavarginn á Kúlu svíði í budd-
una þegar kemur að bókasafnsútgjöldum?
Málum er án efa öðruvísi háttað hjá bókaþjóð-
inni miklu, Íslendingum.
Sannleikurinn um Ísland,
eða HÍ á Bullit-kvarða
Hugvísindadeild er næststærsta deild Háskóla
Íslands. Undanfarin ár hefur fjöldi nemenda
við deildina verið í kringum 2000, en flestir
voru nemendurnir 2003–2004, eða alls 2149.
Vorið 2006 voru fastir kennarar við deildina 86
auk 78 stundakennara (en samanlagt kennslu-
framlag þeirra svarar til 32 ársverka fastra
kennara). Það er til marks um mikla uppbygg-
ingu framhaldsstigsins (MA- og doktorsnáms)
að núna eru 234 nemendur skráðir í fram-
haldsnám í deildinni og þar af eru 19 í dokt-
orsnámi. Við hugvísindadeild er hægt að velja
um 100 námsleiðir á nálægt 50 fræðasviðum og
það gefur því augaleið að viðfangsefni deild-
arinnar eru gríðarlega margbreytileg. Að
sama skapi er afskaplega kostnaðarsamt að
viða að sér fræðilegu efni fyrir svo margskipta
deild. Ætla má að upphæðirnar hlaupi á tugum
milljóna.
Á fjárhagsáætlun 2006 var gert ráð fyrir að
hugvísindadeild myndi verja 1,6 milljónum
króna til innkaupa fræðilegs efnis en sú upp-
hæð hrökk ekki til tímaritakaupa fyrir deildina
alla, þó að verulega hafi dregið úr þeim á síð-
ustu árum. Deildin fékk því aukafjárveitingu
upp á 1,5 milljónir og eftir að kostnaðurinn
vegna tímaritanna hafði verið dreginn frá
stóðu eftir 900 þúsund krónur til bókakaupa
(og þá er ekki gert ráð fyrir þeim kostnaði sem
t.a.m. fer í kaup á kvikmyndum, en kvik-
myndafræði er sérstök kennslugrein við deild-
ina). Hugvísindadeild er næststærsta deildin
við Háskóla Íslands eins og áður sagði og inn-
an hennar eru tugir fræðasviða. Í deildinni eru
234 nemendur í meistara- og doktorsnámi og
þó getur hún aðeins varið um 900 þúsund
krónum til bókakaupa. Við héraðsbókasafnið á
Kúlu í Kentucky eyða menn sem sagt tæplega
fimmtán sinnum hærri fjárhæð til bókakaupa
en hugvísindadeild Háskóla Íslands hefur tök
á að gera.9 Tölurnar tala skýru máli. Háskóli
Íslands hefur ekkert að gera meðal 100 bestu
háskóla í heiminum meðan ekki er betur staðið
að bókasafnsmálum þessarar æðstu mennta-
stofnunar í landinu.
Ég sagði hér að framan að 13 milljónir
myndu hrökkva skammt ef sú upphæð yrði lát-
in nægja á ýmsum afmörkuðum fræðasviðum,
hvað þá ef hún yrði látin duga á þeim sem al-
mennari eru. Hvernig reiðir hinum ólíku há-
skóladeildum af á Bullitt-kvarðanum?10 Sam-
kvæmt fjárhagsáætlun um ritakaupafé
Háskóla Íslands á árinu 2006 hefur guð-
fræðideild staðfest að hún geti varið 230 þús-
und krónum til ritakaupa á næsta kennsluári,
eða 1,3% á Bullitt-kvarðanum. Læknadeildin
getur lagt fram 5,5 milljónir eða 31,7% á Bul-
litt. Laga- og raunvísindadeildirnar verja
sömu upphæð, 4,5 milljónum, eða 29,3% á Bul-
litt. Sá einstaklingur sem ekki sér geggjunina í
því að geta aðeins varið 4,5 milljónum króna til
ritakaupa í raunvísindum á ekki að skipta sér
af menntamálum.11 Lyfjafræðideild hefur til
ráðstöfunar 300 þúsund krónur til ritakaupa
(1,7% á Bullitt), sem er 46% af þeirri upphæð
sem Róbert Wessmann, forstjóri lyfjafyr-
irtækisins Actavis, fær í laun á degi hverjum.
Segir þessi munur okkur eitthvað um íslenskt
verðmætamat? Verkfræðideildin og viðskipta-
og hagfræðideildin verja sömu upphæð (3
milljónum eða 17% á Bullitt) og félagsvís-
indadeildin, sem reyndar er stærsta deild HÍ,
trónir ein langefst á toppnum með 9,7 millj-
ónir. Þó er hún rétt hálfdrættingur á við hér-
aðsbókasafnið á Kúlu (mælist með 56% á Bul-
litt).
Þar sem Háskóli Íslands er varla samkeppn-
isfær á Bullitt-kvarðanum er vart þorandi að
varpa fram þeirri spurningu hvernig honum
farnist í samanburði við Harvard-háskóla?
Heildarupphæðin til ritakaupa á árinu 2006 er
samkvæmt fjárhagsáætlun deilda tæpar 36
milljónir króna. Til viðbótar þessari upphæð
má bæta þeim kostnaði sem fer í að greiða fyr-
ir landsaðgang að ýmsum rafrænum tímarit-
um, en hann er tæplega 13 milljónir. Framlag
Háskóla Íslands er því alls tæpar 49 milljónir
króna.12 HÍ ver þannig tæplega 0,65% af fram-
lagi Harvard-háskóla til ritakaupa. Á meðan
rúmlega 300 þúsund titlar voru keyptir á bóka-
safnið í Harvard á árinu 2004 keypti Lands-
bókasafn – Háskólabókasafn aðeins 3000 bæk-
ur á árunum 2003 og 2004. Sá fjöldi fór niður í
2750 bækur á árinu 2005.13 Hvað segir þetta
okkur um hugsjónir og gildi þeirra kynslóða
Íslendinga sem búa í landinu? Hvað segir
þetta okkur um þekkingarþorsta landsmanna?
Stórhug okkar í menntamálum? Eða bara ást
Íslendinga á bókum? Eflaust ekki neitt – en
ráðamenn þjóðarinnar mega ekki draga það
lengur að bregðast við þessu ástandi.
Texas-leiðin í menntamálum
„Í Texas er allt stórt“ er frasi sem flestir
Bandaríkjamenn þekkja þó að hann tapi
nokkru af ljóma sínum þegar haldið er út fyrir
fylkismörkin. Ég bjó í Texas í nokkur ár og
þekki íbúana aðeins af góðu. Þeir eru um
margt líkir Íslendingum, líkar vel að hjóla í
hlutina og láta verkin tala. Líkt og Íslendingar
eru Texasbúar ekki langkvaldir af minnimátt-
arkennd og þeir eru ekki vanir því að reka lest-
ina í hverju því sem þeir taka sér fyrir hendur.
Austin-háskóli er í höfuðborg Texas-fylkis.
Hann var á árunum 1997 til 2003 stærsti há-
skóli Bandaríkjanna með um 50.000 nemendur
og 20.000 starfsmenn, en er nú í fimmta sæti.14
Skólinn er aðeins 30 árum eldri en Háskóli Ís-
lands, en UT-Austin var stofnsettur árið 1881.
Skólanum vegnar vel á þeim metorðalistum
sem fjallað var um hér að framan. Hann er
venjulega í 30. til 40. sæti á Shanghai-listanum
og á nýjasta THES-listanum (frá 2005) er
hann álitinn 15. besti háskóli í heiminum. Á
listanum yfir rannsóknabókasöfn er Austin-
háskóli nánast alltaf meðal þeirra 10 bestu í
Bandaríkjunum og Kanada (árið 2002 lenti
hann í ellefta sæti), en á síðustu fimm árum
hefur skólinn eytt um 2,5 milljörðum króna í
safnið á ári.
Þetta var ekki alltaf svo. Árið 1952 náði
Austin-háskóli þeim áfangasigri að ná milljón
binda markinu (með sama áframhaldi er ekki
líklegt að Landsbókasafn Íslands – Háskóla-
bókasafn nái því marki fyrir 2020). Árið 1968
var svo tveggja milljón binda markmiðinu náð.
Þá varð algjör sprenging í ritainnkaupum
skólans eins og sést glögglega á því að á 36 ár-
um stækkaði safnið um 6,5 milljónir binda, en
árið 2004 voru 8,5 milljónir binda í bókasafni
háskólans. Markmið háskólayfirvalda var ein-
falt: Koma átti Austin-háskóla í hóp bestu há-
skóla í heiminum og það strax. „Instant Ivy“
var eina ásættanlega viðmiðið.15 Skólinn tak-
markaði ekki innkaupastefnuna við það nýj-
asta í fræðaheiminum, því að í Texas vissu
menn að á ýmsum sviðum vísinda skipti ekki
síður máli að safna eldra efni. Í The Harry
þjóð
Morgunblaðið/Kristinn
’Lyfjafræðideild hefur til ráðstöfunar 300 þúsundkrónur til ritakaupa (1,7% á Bullitt), sem er 46% af
þeirri upphæð sem Róbert Wessmann, forstjóri lyfja-
fyrrtækisins Actavis, fær í laun á degi hverjum. Segir
þessi munur okkur eitthvað um íslenskt verðmæta-
mat?‘
Ráðamönnum finnst sjálfsagt að setja 7 milljarða í að
grafa göng í gegnum fjall til þess að tengja eitt þorp við
annað. Stjórnvöld tóku líka raunhæfa ákvörðun um
að verja 100 milljörðum íslenskra króna í að byggja
píramída við Kárahnjúka, svo notuð sé líking frá
Andra Snæ Magnasyni.17 Fyrir þessa 100 milljarða
hefði verið hægt að keppa við Harvard-háskóla í upp-
byggingu rannsóknabókasafns um árabil án þess svo
mikið sem að hreyfa við höfuðstólnum.‘
Ekki vaxin úr grasi „Samkvæmt upplýsingum sem ég hef fengið frá Landsbókasafni Íslands – Há-
skólabókasafni er rita- og gagnakostur safnsins nú nálægt 660-670 þúsund titlar og eru bækur
þar af um 630 þúsund. Ef við keyptum um 300 þúsund titla á ári tæki það Íslendinga a.m.k. 10
ár að verða vel samkeppnisfærir við góð erlend háskólabókasöfn (með tæplega 4 milljónir
binda) en stóru rannsóknabókasöfnin í Bandaríkjunum eru flest með yfir 8 milljónir binda. Seg-
ir þetta ekki allt um það hversu langt við eigum í land? Segir þetta ekki allt um hina miklu van-
rækslusynd okkar þegar kemur að æðri menntamálum þjóðarinnar?“
Lesbók Morgunblaðsins ˜ 1. júlí 2006 | 5
c a r n e g i e
a r t
a w a r d
2 0 0 6
hafnarhús | tryggvagötu 17
8. júní – 20. agúst | opið daglega 10 – 17
leiðsögn sunnudaga kl. 15
ókeypis aðgangur á mánudögum
ein stærstu myndlistarverðlaun í heimi
kynna 21 norrænan myndlistarmann