Lesbók Morgunblaðsins - 01.07.2006, Blaðsíða 11

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 1. júlí 2006 | 11
Í nýjustu bók sinni, The War ofthe World, leitast Niall Fergu-
son við að útskýra eina helstu ráð-
gátu nútíma-
mannkynssögu:
Af hverju var 20.
öldin jafnofbeld-
isfull og raun ber
vitni? Ferguson
beinir athyglinni
í skrifum sínum
aðallega að tíma-
bilinu frá 1904, er
stríðið milli
Rússa og Japana
skall á, og til ársins 1953, endalokum
Kóreustríðsins, þó lokakaflinn taki
einnig á blóðsúthell-
ingunum í Rúanda
sem og Bosníu- og Ví-
etnamstríðunum. Á
köflum minnir bókin, að sögn gagn-
rýnanda Daily Telegraph, mest á
hefðbundna stjórnmála- og styrjald-
arsögu, en stóra spurningin um hví
þetta tímabil varð svona ofbeldis-
fullt gleymist þó aldrei. Þrír þættir
virðist spila stóra rullu hvað þetta
varðar að mati Fergusons – efna-
hagslegur óstöðugleiki, hrun heims-
velda og þjóðernisdeilur – en hann
hefði engu að síður að mati blaðsins
að ósekju mátt beina athygli sinni í
meira mæli að stjórnmálamönnum,
hugmyndafræði þeirra og þeim ósk-
unda sem þeir geta valdið.
  
Fyrsta bók Knud Romer er af-burðalesning að sögn gagnrýn-
anda Information, þó hann telji mis-
vísandi að kalla bókina skáldsögu.
Til þess sé hún allt of persónuleg og
byggi um of á upplifunum höfund-
arins sjálfs. Bókin nefnist Den som
blinker er bange for døden. Sögu-
sviðið er Nykøbing Falster og fer
Romer þar ekki fögrum orðum um
bæinn í bók þar sem hann dregur
upp mynd af fordómafullum smábæ
þar sem allir vita allt um alla.
  
Eftir sjö ára hlé sendi HugoWilliams nýlega frá sér ljóða-
bókina Dear Room, sem líkt og for-
veri hennar Billy’s Rain fjallar um
eftirleik ástarsambands. Hér flakk-
ar Williams milli fortíðar og sam-
tíðar í frásögn sinni og er að mati
gagnrýnanda Guardian fullfjörmikill
þó enginn geti sakað hann um að
skort á alvöru í skrifum sínum.
  
Það er erfitt að útskýra húmor oggóðir brandarar storka öllum
skilgreiningum. Nýjasta saga
George Saund-
ers, The Brief
and Frightening
Reign of Phil, og
smásagnasafnið
In Persuasion
Nation, sem
bundið er inn aft-
ast í bókinni, eru
uppfull af góðum
bröndurum. Fjöl-
margar sagnanna
eru sannkölluð fantasíurússíb-
anareið að mati gagnrýnanda New
York Times, sem segir Saunders svo
sannarlega kitla hláturtaugarnar á
sama tíma og hann nýti sér að við
erum ekki alltaf sátt við það sem við
hlæjum að.
  
Það er mismikið sem rithöfundarleggja á sig fyrir ritstörf sín, en
fæstir leggja þó líklega á sig sams-
konar erfiði og Rory Stewart gerði
fyrir bók sína The Places in Bet-
ween. Hann lagði í gönguferð yfir
Afganistan í janúar 2002 í ískulda og
yfir land þar sem enn var mjög
ótryggt ástand. Stewart var líka
varaður ítrekað við áður en hann
lagði upp í gönguna. „Þú ert fyrsti
túristinn í Afganistan,“ segir liðs-
maður afgönsku öryggissveitanna
við hann. „Það er hávetur. Snjólagið
nær þriggja metra hæð í giljum, hér
eru úlfar og það stendur yfir stríð.
Þú munt deyja, ég get ábyrgst það.“
Ferðabókin sem för Stewart gat af
sér er þó frábær lesning að mati
gagnrýnanda New York Times sem
segir hana búa yfir hæfilegri lotn-
ingu fyrir náttúrunni, stílbrigðum
skáldsins og tímasetningu gam-
anleikarans.
Erlendar
bækur
Niall Ferguson
George Saunders
V
on er á nýrri skáldsögu eftir
bandaríska rithöfundinn Paul
Auster 2. janúar 2007. Bókin heit-
ir Travels in the Scriptorium, sem
mætti þýða Ferðir um skrifstof-
una en þá verðum við að skilja
síðasta orðið bókstaflega, og er í nóvelluformi,
ekki nema 130 síður. Í viðtali við dagblaðið El
Mercurio sagði Auster að þetta væri kannski
skrýtnasta skáldsaga sem
hann hefði nokkru sinni
skrifað. Og það er ekki
fjarri sanni. Bókin er
sennilega tilraunakennd-
asta skáldsaga Austers hingað til, talsvert flókin
sjálfsaga eða metafiksjón þar sem nokkrar per-
sónur úr fyrri bókum hans koma við sögu. Aus-
ter hefur auðvitað áður skrifað sjálfsögur þar
sem persónur úr fyrri bókum hans hljóta fram-
haldslíf en að þessu sinni er fléttan öllu myrkari
og óljósari, þegar bókinni hefur verið lokið á les-
andinn erfitt með að átta sig á því hvað í raun
hefur gerst.
Og það sama á reyndar við um aðalpersónuna
sem heitir því dæmigerða Austeríska nafni Hr.
Blank. Hann er kominn á efri ár og situr í her-
bergi með einum dyrum og glugga, rúmi, borði
og stól. Hann man ekki hvers vegna hann er í
þessu herbergi og veit heldur ekki hvort hann er
læstur inni í því. Þeir fáu hlutir sem eru inni í
herberginu eru merktir með miðum en á þá hef-
ur verið skrifað hvað hluturinn heitir. Á borðinu
eru fjórir staflar af blöðum og svarthvítar mynd-
ir sem Blank finnst hann kannast við. Fáir koma
inn í herbergið nema kona að nafni Anna, sem
Blank finnst hann eiga að kannast við en kemur
ekki fyrir sig. Anna talar við hann um pillur og
meðferð en líka um ást og vonir. Önnur kona og
tveir eða þrír karlmenn – einn þeirra heitir John
Trause eins og persóna í bók Austers Oracle
Night frá 2003 – koma inn í herbergið, allt fólk
sem Blank finnst hann eiga að vita eitthvað um.
Sumir telur hann lækna, aðra lögfræðinga en
málaferli virðast blasa við Blank. Reyndar
greinilegt er að einhverjir vilja hann feigan.
Sjálfur er Blank alveg blankur, hann man ekkert
þótt hann hafi óljósa hugmynd um það hver
hann er. Spurningin er hvort honum endist líf,
eða öllu heldur hvort bókin endist honum til þess
að átta sig á því hver hann er, hvað hann er að
gera í þessu herbergi og hvað bíði hans utan
þess.
En bíðum við. Titill þessarar bókar er kunn-
uglegur. Travels in the Scriptorium var nefni-
lega titillinn á annarri skáldsögu Martins Frost,
aðalpersónunnar í kvikmyndinni The Inner Life
of Martin Frost sem Hector Mann gerði. Og fyr-
ir þá sem muna ekki eftir Hector Mann er sjálf-
sagt að taka það fram að hann var kvikmynda-
gerðarmaðurinn sem hvarf sporlaust í skáldsögu
Austers frá 2002, The Book of Illusions. Og vel
að merkja, The Inner Life of Martin Frost er
eina myndin eftir Mann sem David Zimmer og
Alma Grund, aðalpersónurnar í The Book of Ill-
usions, náðu að horfa á. Og án þess að segja nú
of mikið þá má líka rifja það upp að Zimmer
þessi hafði skrifað bók um Mann og talið hann
dauðan en fékk svo óvænt bréf frá honum þar
sem Mann biður um fund. Og að lokum, Zimmer
er auðvitað einn af þessum mönnum sem koma
við sögu í Travels in the Scriptorium.
Auster lætur ekki að sér hæða. Fáir höfundar
hafa búið til jafnsamofinn og sjálfvísandi sagna-
heim. Afköst hans vekja líka athygli. Það eru
ekki nema örfáir mánuðir síðan skáldsaga hans,
The Brooklyn Follies, kom út. Og um þessar
mundir leikstýrir hann kvikmynd sem hann hef-
ur sjálfur skrifað handrit að og byggir á The Bo-
ok of Illusions. Kvikmyndin heitir auðvitað The
Inner Life of Martin Frost.
Auster á skrifstofunni
Erindi
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
’Bókin er sennilega tilraunakenndasta skáldsaga sem Aus-ter hefur skrifað, talsvert flókin sjálfsaga þar sem nokkrar
persónur úr fyrri bókum hans koma við sögu. ‘
N
ýtt safn norrænna ljóða þýddra
á ensku kom út í Bandaríkj-
unum í vikunni. Ritið nefnist
The Other Side Of Landscape
og inniheldur ljóð eftir sautján
skáld frá Danmörku, Finnlandi,
Svíþjóð, Noregi og Íslandi en öll eru þau fædd
eftir 1962. Útgefandi er Slope Editions sem er
eitt af þessum forlögum sem gera það mögulegt
að bækur sem þessar koma yfirleitt út. Á heima-
síðu útgáfunnar kemur fram að hún var stofnuð
árið 2001 af Ethan Paquin og Christopher Janke
með sama markmið í huga og vefritið Slope, að
koma á framfæri góðum skáldskap. Norrænar
bókmenntir eru auðvitað
jaðarskáldskapur og ekki
mjög áberandi á enskum
málsvæðum og því mikið fagnaðarefni að þetta
veglega ljóðasafn skuli vera komið út.
Hætt að selja norðurljósin
Ritstjórar bókarinnar eru finnska ljóðskáldið
Anni Sumari og danskur skáldbróðir hennar,
Nikolaj Stockholm, en þau eiga bæði kveðskap í
bókinni. Í stuttum inngangi segjast þau við-
urkenna að val þeirra á ljóðskáldum sé mjög per-
sónulegt en það sé hins vegar byggt á miklum
lestri og heitum samræðum. Þau segja norræna
ljóðlist vera undir sterkum áhrifum af bæði am-
erískum og miðevrópskum skáldskap en þó ekki
síður af þúsund ára sambúð hennar við forn-
norrænar bókmenntir svo sem Edduna og Kale-
vala. Sá norræni samtímaskáldskapur sem
kynntur er í þessari bók sé samkrull af nýju og
gömlu, hinu framandi og kunnuga. „Við erum
löngu hætt að reyna að selja norðurljósin. Þau
eru hér – fyrir eitthvert kraftaverk – endurfædd
yfir 7-Eleven-búðinni í hverfinu eða arabasjopp-
unni í bjarmanum af nýjum degi.“
Inngangur þeirra Sumari og Stockholm er
stuttur og veitir í sjálfu sér engar upplýsingar
um innihald bókarinnar eða forsendur vals
þeirra. Það hefði verið æskilegt og kannski nauð-
synlegt fyrir væntanlega lesendur safnsins að fá
ýtarlegan inngang að verkinu sem hefði bæði
kynnt einstök skáld til sögunnar og norræna
ljóðagerð nú um stundir, bakgrunn hennar (sem
er nú kannski einfaldaður talsvert í orðum rit-
stjóranna) og einkenni. Að vísu eru stutt æviá-
grip höfunda birt í lok bókar en það er fjarri því
að vera nóg.
Hvaða mynd?
En hvaða mynd birtir ritið þá af norrænum sam-
tímaskáldskap? Fyrst og fremst hefur ritstjór-
unum tekist að velja mjög fjölbreytt sýnishorn
þó að í sumum tilfellum séu þau kannski ekki
endilega dæmigerð fyrir ljóðagerð í hverju landi.
Fulltrúar Íslands eru til dæmis tvær frábærar
skáldkonur, Didda og Sigurbjörg Þrastardóttir,
en þær eru kannski ekki þver-
skurðurinn af íslenskri ljóðlist
um þessar mundir. Fyrir það
fyrsta hefur Didda ekki gefið
út ljóðabók síðan árið 1995 og í
annan stað eiga bersögul og
Bukowski-leg ljóð hennar
varla sinn líka í íslenskum
skáldskap síðustu ár og jafnvel
áratuga. Didda á hins vegar
eitt af flottustu prósaljóðum
bókarinnar sem heitir Tower í
enskri þýðingu og segir frá því
þegar samnefnt naut brá tung-
unni á milli fóta hennar (ljóð-
mælandans). Og Sigurbjörg er
vissulega sprottin úr íslensk-
um módernisma og þó enn
frekar póstmódernisma níunda
áratugarins, þar sem Gyrðir
Elíasson og Bragi Ólafsson
voru fyrirferðarmestir, en hef-
ur skapað sér sína eigin sterku
rödd.
Það er satt að segja erfitt að greina einhverjar
meginlínur í skáldskap þeirra sautján höfunda
sem eiga efni í bókinni. Form ljóðanna er mjög
fjölbreytt, allt frá hreinni ljóðrænu í mjög
knöppu formi til lausbeislaðra prósaljóða.
Kannski er prósinn þó ráðandi
og meira af breiðum, löngum
bálkum en við höfum átt að venj-
ast hér á landi síðustu ár. Sum
þeirra eru hversdagsleg í orð-
færi og umfjöllunarefnum, eins
og hjá Dananum Lars Skinne-
bach, en önnur og reyndar fleiri
eru mjög alvarleg, jafnvel
þungbúin í frumspekilegum pæl-
ingum sínum um heiminn og
manninn, til dæmis Landscapes
eftir Danann Morten Sønderga-
ard (en úr því ljóði er titill bók-
arinnar fenginn) og kannski enn
frekar Time and Space eftir Sví-
ann Håkan Sandell eða A
Theory of Evolution (The United
States of Amnesia) eftir landa
hans Jörgen Lind.
Ýtarlegur inngangur hefði
sannarlega gert sitt gagn, jafn-
vel fyrir norrænan lesanda sem
fylgist bærilega með. Og þá
hefði ekki skemmt fyrir að hafa ljóðin á frum-
málinu með ensku þýðingunum. Hvort tveggja
hefði aukið gildi bókarinnar og notkunarmögu-
leika, til dæmis í kennslu. Þýðingarnar eru hins
vegar mjög læsilegar.
Norræn ljóð á enskri tungu
Safn norrænna ljóða í enskum þýðingum var
gefið út í Bandaríkjunum í vikunni. Sautján
skáld fædd eftir 1962 eiga efni í ritinu sem gefur
fjölbreytta mynd af skáldskap á Norðurlönd-
unum um þessar myndir.
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Didda og Sigurbjörg Þrastardóttir Eru fulltrúar íslenskrar ljóðlistar í The Other Side Of Landscape.
Morgunblaðið/Golli
The other Side Of Landscape Bókin
er falleg og vel brotin um.