Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2006, Síða 10

10 LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók | bækur
Í
þessu veðri væri gott að vera í
frakka. Í þessu reykvíska slag-
viðri og grenjandi rigningu.
Kannski vaxbornum Aquascut-
um-frakka af þeirri gerð sem
Sturla Jón Jónsson, ljóðskáld og
húsvörður, festir sér í upphafi
nýrrar sögu eftir Braga Ólafsson.
Upp frá þeirri stundu hefjast kostuleg vand-
ræði söguhetjunnar með frakka, stutt og löng
ferðalög, ásakanir og yfirhylmingar. Á sama
hátt og enskur lesandi sagði einu sinni að
Sjálfstætt fólk eftir Laxness væri í rauninni
„mjög löng bók um kindur“ mætti kannski
halda því fram að Sendiherrann eftir Braga
Ólafsson sé saga um mann í frakka. En rétt
eins og Sjálfstætt fólk er margslungnari en
lýsingin fjallar Sendiherrann um margt annað
og meira en manninn og frakkann. Að öðrum
kosti væri ekki búið að tilnefna hana til Ís-
lensku bókmenntaverðlaunanna. Þá væri held-
ur ekki verið að senda mann af stað til þess að
taka opnuviðtal við höfundinn. Sér í lagi ekki í
svona veðri.
Efi, innra með manni
Þegar inn er komið á heimili Braga Ólafssonar
og hluta fjölskyldunnar hefur brugðið fyrir í
eldhúsinu bendir Bragi út í slagviðrið.
„Veistu, það er skrýtið, það var snjór í
morgun og þegar ég kom fram sá ég fótspor í
snjónum sem lágu þaðan og í þessa átt,“ segir
hann og við rýnum út í myrkrið. „Dularfullt,
finnst þér ekki? Kannski einhver í leit að, eða á
leið með, þýfi.“
Ég hugsa með mér að hann sé auðvitað far-
inn að þjófkenna alla, í kjölfar þessarar sögu,
en hún fjallar um ýmiss konar stuld, að
minnsta kosti meintan þjófnað, á stórum og
smærri skala. Allt frá því að ræna bita af disk
sessunautar í matsal, til þess að …
Við erum nýsest við borðstofuborðið þegar
bankað er ákveðið á útihurðina. Bragi lítur
spyrjandi upp. Okkur verður hugsað til fót-
sporanna í snjónum. Hann er kallaður til dyr-
anna. Borðstofan er sem snöggvast tóm. Þetta
hefst allt saman fremur undarlega.
Stuttu seinna kemur Bragi glaðlegur til
baka. Í dyrunum voru fulltrúar bóksala og
tökulið frá Kastljósi; Sendiherrann hefur verið
valin besta skáldsaga ársins af starfsfólki
bókabúða. Appelsínugul blóm fylgja heiðrinum
og í skamma stund safnast heimilisfólk saman
í borðstofunni; eiginkonan Sigrún Pálsdóttir
með pínulitla, fagureygða tveggja mánaða
dótturina – og sá unglingur hússins sem í
augnablikinu er heima. „Þú fékkst þessi
verðlaun líka í hitteðfyrra,“ rifjar Sigrún upp
kát. Og kollum er kinkað. Bragi skiptir blóm-
unum á borðinu út fyrir kaffi og aftur kemst
kyrrð á.
Jæja, þá liggur beint við að spyrja þig fyrst
um vegtyllur. Tilnefning til Íslensku bók-
menntaverðlaunanna og nú þessi verðlaun
bóksala. Hvernig líður þér með þetta?
„Fyrst fer maður svolítið hjá sér, eins og
núna – þetta kom alveg flatt upp á mig – og
maður verður vandræðalegur. Og inni í manni
alltaf þessi efi, og það er engin uppgerð, um
hvort maður eigi þetta skilið,“ segir Bragi.
„En um leið veit ég að þetta hjálpar alltaf bók-
inni. Ég er því mjög þakklátur.“ Hann hefur
sínar skoðanir á stóru bókmenntaverðlaun-
unum, hlynntur þeim sem slíkum en bendir á
að alltaf megi rökræða tilhögunina og bæta
formið. „Ég fer samt ekki að tala nánar um
það, með tilnefningu á bakinu,“ segir hann
kankvís. „En bóksalaverðlaunin eru, ef eitt-
hvað er, best því þau eru ákveðin af ástríðu-
fólkinu sem sýslar með bækurnar.“
Skáldsaga þín á undan þessari, Samkvæm-
isleikir frá 2004, er í hópi „frægra bóka sem
ekki voru tilnefndar“ og um það skapaðist tals-
verð umræða á sínum tíma. Fannst þér það
óþægilegt, að verið væri að tala um þig úti í bæ
og taka upp hanskann fyrir bókina óumbeðið?
„Nei, mér fannst það bara gott. Það er betra
en ekki að verið sé að ræða bækurnar manns.
Reyndar finnst mér að fjölmiðlar mættu nota
þetta frenetíska bókaflóð meira, sem efni, því
það er fjöldi fólks sem hefur áhuga á að lesa og
heyra um bókmenntir – eða við höfundarnir
stöndum í það minnsta í þeirri trú!“
Söguhetja stelur grein
Já, það er mikið af stöffi í heilu bókaflóði. En
áður en fram er haldið grípur Bragi aftur orð-
ið, því verðlaunatalið er ekki tæmt. „Það er
reyndar ekki rétt hjá gagnrýnanda Kastljóss
að Samkvæmisleikir sé frægasta ótilnefnda
bókin. Það er náttúrlega Englar alheimsins,“
bendir hann á, en sú bók Einars Más Guð-
mundssonar hlaut engar tilnefningar hér við
útkomuna árið 1993, en gerði sér svo lítið fyrir
og hreppti Bókmenntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs tveimur árum síðar. Og er ein af ástsæl-
ustu íslenskum skáldsögum síðari tíma.
Bragi, aftur: „En í sambandi við þetta vil ég
bæta við, að af bókunum sem ég hef lesið fyrir
þessi jól, þá finnst mér að Eiríkur Guðmunds-
son hefði átt að fá tilnefningu núna. Og Óskar
Árni.“ Bækur þeirra eru Undir himninum og
Loftskip. „En það er sjálfsagt ekkert að
marka, þetta eru menn sem ég þekki.“
Þá er rétt að hefja spjallið um Sendiherr-
ann, þessa lúmsku bók sem fjallar m.a. um
baráttu söguhetjunnar „við glæpamanninn
sem býr í okkur öllum“, eins og segir á kápu.
Byrjum þetta þá eins og yfirheyrslu:
Ég hef öruggar heimildir fyrir því að þú,
Bragi Ólafsson, hafir verið á ljóðahátíðinni í
Druskininkai 5.–9. október í fyrra. Og enn-
fremur hefurðu játað að hafa fengið hugmynd-
ina að Sendiherranum þar. Bókin var prentuð
innan við ári síðar, og er næstum 400 síður.
Ertu svona snöggur að vinna?
„Ég var bara svona snöggur að skrifa þessa
bók,“ svarar hann, eins og saklaus maður.
„Hún kom einhvern veginn þannig til mín.
Reyndar var ég búinn að skrifa einn kafla áð-
ur, það var grein Sturlu Jóns um hátíðina, áð-
ur en hann fer þangað. Hún er nánast óbreytt
– ég átti að skrifa grein fyrir Tímarit Máls og
menningar og datt í hug að skrifa um þessa há-
tíð, sem ég var ekki búinn að fara á.“
Þannig að Sturla stal henni frá þér?
„Já, það má segja það,“ svarar Bragi og lýs-
ir því hvernig önugi karakterinn, sem var höf-
undarrödd greinarinnar, hafi orðið kveikjan að
Sturlu Jóni. Svo hafi hann sjálfur, Bragi, séð
blautan blett á teppi hótelherbergis síns, þeg-
ar hann tékkaði sig inn á Ambassador Hotel í
Vilníus, á leið á hátíðina, og það hafi endanlega
startað sögunni. „Það hefur stundum gerst að
eitt ákveðið atriði verður kveikjan að sögu.
Eins og Samkvæmisleikir, hún kviknaði þegar
ég sá skópar fyrir utan dyr. Þá er eins og
kjarninn komi.“
Sendiherrann raðaðist fljótt niður í kafla,
Bragi bjó til skema og átti tiltölulega auðvelt
með að skrifa inn í það. „Kannski af því ég var
að skrifa um ljóðskáld, sem ég er sjálfur,“
íhugar hann. „Það er náttúrlega margt stolið
frá mér, í þessari sögu, þótt ég reyni að fela
mig. Þegar maður samsamar sig karakternum
að slíku marki rennur frásögnin mjúklega.“
Hann skilaði fyrsta hluta sögunnar til útgef-
anda síns snemma í sumar, svo næsta hluta og
koll af kolli. „Ég gerði alltaf ráð fyrir að ég
yrði sendur heim með söguna og sagt að vinna
meira í henni, en það gerðist ekki. Þannig að
seinni hluta sumars var ég bara að fínpússa.“
En þú ert ánægður með bókina?
„Ég hef góða tilfinningu fyrir sögunni, þeg-
ar ég les hana. En eftir á sér maður alltaf
ýmislegt sem hefði mátt hnykkja á, svona
smærri atriði, en mér finnst að það megi vera
hnökrar á texta, líka í ljóðum.“
Þú hneigist t.a.m. til þess að klára ekki tákn
eða vísanir, að skilja alltaf eitthvað eftir.
„Já, en það geri ég hins vegar mjög með-
vitað, að skilja eftir lausa enda,“ segir hann og
rifjar upp að lausu endarnir hafi verið jafnvel
enn fleiri í síðustu sögu, títtnefndum Sam-
kvæmisleikjum. Og hér skilur hann eftir laus-
an enda, því talið hefur allt í einu borist að stað
Sendiherrans í samhengi hlutanna.
Bragísk landafræði
„Þessi bók er í raun númer tvö í seríu sem mig
langar til að skrifa, sem ég kalla í bili Handri-
takvartettinn. Jafnvel Handritakvintettinn.
Ég var nefnilega byrjaður á bók um föður
Sturlu Jóns, Jón Magnússon, og vin hans Örn
Featherby, en gerði hlé á henni þegar hug-
myndin að Sendiherranum kviknaði. Nú er ég
að hlaða utan á þá bók. Svo verða hugsanlega
tvær í viðbót með þessum karakterum og
sögusviði.“ Téður Jón Magnússon er menntað-
ur kvikmyndaleikstjóri, og í Sendiherranum er
stuttlega sagt frá kvikmyndahandriti sem
hann vinnur að ásamt vini sínum Erni. „Bæk-
urnar sem ég sé fyrir mér fjalla allar um fólk
um og yfir fimmtugt sem vinnur með texta eða
myndir. Einn þráðurinn í Sendiherranum er
ljóðahandrit, sagan um Jón og Örn hverfist þá
um kvikmyndahandrit.“
Þannig að lesendur geta strax farið að
hlakka til?
Bragi yppir öxlum. „Ég sé samt af reynslu
annarra höfunda að það er varasamt að tala
um trílógíur sem kannski aldrei verða og gera
ekki annað en íþyngja manni. Svo þetta er allt
opið hjá mér. Sendiherrann nægir í bili.“
En þótt það virki íþyngjandi getur samt ver-
ið gott að vita hvert maður er að fara?
„Já, einmitt. Síðasti kaflinn í Sendiherran-
um kom til dæmis snemma og þá var fremur
þægilegt að spinna þráðinn að honum,“ lýsir
hann. Því textinn sé eins og vefnaður: „Til þess
að geta leyft þér að vera frjáls þarftu að
þekkja fasta formið, stóru myndina.“
Talandi um vefnað og uppdrætti. Endur-
tekið þema í textum hjá þér eru götuheiti,
skipan og borgarkort. Mér dettur í hug ljóðið
um stystu leiðina frá Ingólfsstræti að Nönnu-
götu og annað sem hefst á horni Bayswater
Road og Lækjargötu. Og á einum stað í Sendi-
herranum er engu líkara en götukort af Vil-
níus sé lagt ofan á götukort af Reykjavík. Vís-
ar þetta í stærra samhengi, að rata í
tilverunni, eða ertu haldinn þráhyggju í garð
gatnakerfa?
Hann kinkar kolli. „Ég held að þetta götutal
sé leiðarvísir fyrir mig, og þá væntanlega les-
andann líka, í gegnum söguna – til þess að gefa
okkur betri festu. Þetta er ekki endilega með-
vitað, en það er rétt að íslenskur og erlendur
veruleiki mætast í mörgum af bókum mínum.
Líklega er þetta hugarfar eyjarskeggjans, að
hugsa mikið yfir hafið.“ Hann íhugar málið.
„Og þetta með göturnar, þú nefndir ljóðið Blue
Hawaii, þar sem gata í London mætir götu í
Reykjavík. Það er í því einhver ljóðlist sem
Maður í frakka
Realisminn „Þú nefndir ljóðið Blue Hawaii, þar sem gata í London mætir götu í Reykjavík. Það er í því einhver ljóðlist sem mér er mikilvæg.
Þetta eru mestmegnis svo realískar sögur, sem ég skrifa, að ég verð að hafa í þeim einhver skrýtin element.“
„Sumir eru svo brattir að þeir segjast hvorki
taka mark á gagnrýnendum né mið af les-
endum, en ég tel mig ekki í þeim hópi,“ segir
Bragi Ólafsson, höfundur Sendiherrans.
Skáldsögur Braga hafa notið umtalsverðrar
lýðhylli og það gleður hann mjög.
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is