Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.2006, Síða 11

mér er mikilvæg. Þetta eru mestmegnis svo
realískar sögur, sem ég skrifa, að ég verð að
hafa í þeim einhver skrýtin element.“
Til sönnunar realismanum bendir hann á að
í tveimur síðustu bókum hafi hann tiltekið
mjög nákvæmlega númer húsa. „Ég læt Sam-
kvæmisleiki gerast í íbúð Þórbergs Þórðar-
sonar [við Hringbraut 45] og í Sendiherranum
nota ég hús þar sem annar þekktur íslenskur
rithöfundur býr.“
Lífs?
„Já.“
Hér er komið rannsóknarefni fyrir lesendur.
Ekki síst pólitíkusarnir …
Sturla Jón er í raun menningarlegur sendi-
herra Íslands, eins og hann þreytist ekki á að
minna á. Sendur af íslenska ríkinu til þátttöku
í alþjóðlegri, opinberri samkomu. Má taka sér
það bessaleyfi að álykta að hann sé íslenska
þjóðin, í samfélagi þjóðanna?
„Já, það er kannski hugsunin á bakvið, því ef
maður bara endursegir söguna hljómar hún
fremur léttvæg. Að baki liggja stærri hug-
myndir. Á hátíð sem þessari representerar
maður sitt land. En það sem gerir hlutverkið
neyðarlegt fyrir þennan karakter er að það fer
svo margt úrskeiðis. Í augum annarra fer það
þó ekki bara úrskeiðis fyrir hann sem ein-
stakling – hann er með heila þjóð á bakinu. Ef
þessi bók vekur til umhugsunar um eitthvað,
þá getur það verið það að fleiri en skáldin
representera Ísland, það eru íþróttamenn, við-
skiptafólk og … ég hafði kannski ekki síst í
huga pólitíkusana – maður verður oft skrýtinn
á svipinn yfir fréttum af því sem þeir segja í
útlöndum.“
Bragi skenkir meira kaffi og við erum komin
innundir kápu bókarinnar, hér er ekki lengur
slagveður heldur kalt og sólríkt eins og á göt-
um Vilníusar. „Fyrir utan þetta er bókin líka
svolítil hugleiðing um ljóðlistina, sem ég ber
óendanlega virðingu fyrir, en finnst um leið í
lagi að sparka í. Því hún lifir það alltaf af.“
En hversu boðlegt skáld er Sturla, er hann
ekki meðalmennskan uppmáluð?
Bragi svarar því til að Sturla Jón hafi
kannski ekki alveg þorað að einhenda sér í
skáldskapinn, hann vinni fyrir sér með öðru
starfi og sé því í raun „hálf-amatör“. En hann
játar að hafa tekið fyrir meðalskáldið, svipað
og Kundera í bók sinni Lífið er annars staðar.
Hins vegar séu íslensk skáld í veruleikanum,
þegar þau mæta á viðburði eins og alþjóðlegar
ljóðahátíðir, síst síðri en önnur þau skáld sem
þar komi fram.
Þetta þýðir þá ekki að Ísland sé meðal-
mennskuþjóð?
„Nei, því ég er ekki að draga upp mynd af
„Íslandi“, heldur einum Íslendingi sem er
fulltrúi þjóðarinnar í þessu tilviki. Um ófarir
Sturlu má annars segja að hann geti sjálfum
sér um kennt, því hann hegðar sér þannig í
listinni að hlýtur að koma í bakið á honum.“
Frakkinn er kápa
Mikið er októberveðrið kalt í Vilníus, maður
fer hálfpartinn að vona að Bragi bjóði upp á
kirsuberjabrandí, sem söguhetjur hans sveifla
óspart að vörum sínum. Það er kominn tími til
að spyrja um frakkann. Bragi bíður átekta.
En hvað er málið með frakkann? Eða frakk-
ana, þessa útlensku frakka sem koma við sögu.
Ef við segjum aftur að Sturla sé Ísland, sem
hann er ekki, eru stolnir og keyptir útlenskir
frakkar þá kannski leit okkar að menningar-
legu ídentíteti, sem við teljum okkur þurfa að
fá lánað annars staðar frá? Og, til að ganga
fram af höfundinum: Var ameríski herinn
kannski okkar frakki í 50 ár?
Bragi tekur hreint ekki ólíklega í þessar
pælingar, hann dregur jafnvel fram leyniveit-
ingar, líkt og í staðinn fyrir brandíið. „Ef við
viljum tákngera frakkann,“ segir hann, „þá er
fyrsta og augljósasta meiningin sú að hann sé
bókarkápa. Kápa ver innihald bókarinnar fyrir
bleytu, en tæpast fyrir gagnrýni.“ En það er
meira. „Í bókinni nefni ég líka til sögunnar
Pétursborgarsögur Gogols, þar er sagan Káp-
an, en það er meira svona til gamans …“
Þar er nú aldeilis fjallað um frakkastuld –
þú semsagt stelur honum þaðan?
„Já, ég er að stela frakkastuldi frá einum af
mínum uppáhaldshöfundum,“ samþykkir
Bragi og brosir breitt, en í Kápunni verður
sögupersónan Akakí Akakíevitsj fyrir því að af
honum er stolið dýrindis, nýrri kápu, en sjálfur
hefur hann í sögunni þann athyglisverða starfa
að afrita skjöl. „Sturla Jón tekur þá stóru
ákvörðun að kaupa sér dýrari yfirhöfn en hann
er vanur. Jú, hann er að skreyta sig, í og með
vegna þess að hann er að fara þarna út að sýna
sig,“ heldur Bragi áfram og bætir við: „Ís-
lenska þjóðin er að verða meira og meira am-
erísk, við fylgjumst með Bandaríkjunum dag-
lega í sjónvarpi, það er að segja sauðsvartur
almúginn sem hefur allt sitt úr sjónvarpi, sem
er í raun bara Kanasjónvarpið,“ segir hann,
gott ef glottir ekki. „Við skáldin og mennta-
mennirnir skreytum okkur hins vegar með
evrópskri menningu,“ klykkir hann út, „eins
og Sturla Jón; hann vitnar sífellt í evrópska
ljóð- og sagnalist.“ Hér þarf að taka fram að
frakkarnir tveir sem koma við sögu í Sendi-
herranum eru annars vegar evrópskur og hins
vegar amerískur. „Maður á kannski ekki að
vera að leggja á borð táknin sín, en frakk-
inn … já. Hvatinn að þessari sögu er í og með
hvað hlutir geta komið manni úr jafnvægi.“
Þú átt svona frakka sjálfur, skilst mér?
„Já. Eins og annað í þessari sögu er hann
tekinn úr mínu lífi. Ekki allt, samt. Sumt. Svo
er ýmislegt sem ég myndi hvort eð er ekki við-
urkenna.“ Hann hlær, honum lætur vel að tala
um bókina sína, hann er til í að gefa lesand-
anum ýmislegt með henni.
En ef við geymum Sturlu Jón eitt augnablik,
hvernig var ljóðahátíðin í Druskininkai í raun,
eins og þú upplifðir hana?
„Já, ég verð að koma því að, að þessi hátíð
var ein af þeim best heppnuðu sem ég hef sótt.
Ég hefði heldur aldrei farið að skrifa texta þar
sem hallaði á hana, ef hún hefði í verunni verið
vond. En af því að allir voru svo skemmtilegir
og allt vel heppnað, þá fannst mér það í lagi.“
Kannski eins og með ljóðlistina, það sé í lagi
að sparka í hana því hún lifi það alltaf af?
„Akkúrat. Ég veit hins vegar ekki hvort
skipuleggjendur hátíðarinnar hefðu húmor
fyrir þessu, ef þeir læsu söguna. Og þó. Jú.“
Bragi segist sjálfur hlynntur slíkum hátíð-
um, að hitta aðra kollega en maður hefur í
kringum sig hér heima – jafnvel þótt Sturla
Jón tali önugur um þann „misskilning að ljóð-
listinni sé einhver greiði gerður með því að
gera hana að hópíþrótt“. „Ég segi fyrir mig að
þetta er ekki í fysta sinn sem svona hátíð vek-
ur ýmsar hugmyndir hjá mér og er hvetjandi,“
ítrekar Bragi. „Og mér fannst sérlega gaman
að koma aftur til Litháens, ég kom þangað líka
árið 1989 og ótrúlegt að sjá algera breytingu á
einni borg. Nú eru þetta ljósum prýddar alls-
nægtir, en áður var hún bókstaflega grá og
ekkert fékkst.“ Hann afsakar sig: „Eins og það
sé takmarkið – að geta keypt.“
Er það ekki rétt að upplestrar séu sögulega
vel sóttir í Litháen og fólk lifi sig inn í ljóðlist-
ina, jafnvel meira en hér. Að þeir hafi ljóðlist-
ina eins og í æðunum?
„Jú, mér finnst eins og ljóðlistin sé tekin al-
varlegar þar, líkt og í öðrum fyrrum sósíalísk-
um ríkjum sem ég hef kynnst, þar sem bók-
menntir og ljóð voru lengi pukur og bannvara.
Á slíkum stöðum skiptir ljóðlistin svo svaka-
legu máli. Ljóðlistin hefur ekki haft þessa
breytandi virkni hér, að minnsta kosti ekki
mjög lengi. Þetta verður Sturla Jón einmitt
var við í Litháen, hann er sífellt að hitta fólk
sem segist yrkja. Menn halda að það sé bara
hér, að annar hver maður sé skáld, en svo er
ekki,“ segir Bragi. Ljóðlistin í æðunum, já, og í
slagæðunum áfengi, staðfestir hann.
Ég er enginn grínisti
Í bókinni vísa margir til ljóðasmíða Sturlu sem
„áhugamáls“. Varðst þú, ljóðskáldið, tekinn al-
varlegar sem rithöfundur eftir að þú fórst að
skrifa skáldsögur?
„Já, absalútt. En maður reynir ekkert endi-
lega að streitast á móti því, þetta er svo inn-
gróið. Misskilningurinn sprettur af fínleika
ljóðsins, auk þess sem það gefur af sér færri
krónur. En þetta er náttúrlega ömurlegt.“
Bragi segist leita jafnmikið og fyrr í ljóðlist,
en hafi hins vegar ekki fundist sér takast að
endurnýja sig í ljóðinu um hríð. „Reyndar
gerði ég litla tilraun fyrr á þessu ári, það var
kannski máttlaus tilraun til að búa til eitthvað
nýtt … órímaðar ferskeytlur, ekki samt hækur
og ekki tönkur …“ segir hann og leiðist út í
vandræði. Bókin hét Fjórar línur og titill og
var fyrsta ljóðabók Braga í ellefu ár.
„En ég er alltaf að gera mér betur grein fyr-
ir því hvað það skiptir miklu máli að hafa lifað í
ljóðinu og lesið þau stöðugt. Ég sé þetta hjá
öðrum höfundum, líka hvar þetta vantar, sem
er víða. Kannski er þetta yfirlæti í okkur sem
erum kunnug ljóðinu, en ljóðið er móðurstöðin
– hvernig getur maður orðað þetta – grunnur-
inn fyrir aðrar greinar.“
Undirtitill Sendiherrans er Ljóð í óbundnu
máli, höfundurinn skýrir það þannig að sagan
öll sé eitt hetjuljóð, ballaða. Að auki fjalli hún, í
óbundnu máli, um ljóð.
Sögum Braga hefur verið lýst með ýmsu
móti, s.s. „hárfínn húmor“, „ísmeygilegur
stíll“. Ertu ekkert þreyttur á þessu, hvernig
myndirðu sjálfur lýsa þínum stíl?
Þögn. Bragi segist aldrei hafa hugsað út í
orð yfir stíl sinn. „Það tók mig langan tíma að
finna tón sem ég sætti mig við í prósa,“ segir
hann og kaupir tíma. „Það gerðist fyrst þegar
ég skrifaði smásögu, sem síðar varð fyrsti kafl-
inn í Hvíldardögum.“ Svo svarar hann spurn-
ingunni: „Tafsamur realismi, kannski það sé
skásta lýsingin.“ Svo hlær hann, blaðamaður
líka, og það er aftur komið slagviðri á glugg-
ann. „Það kemur mér oft á óvart, ef ég er að
lesa úr bókunum mínum, þegar fólk hlær,“
segir hann allt í einu, hann er enn að svara
spurningunni, hann er að svara þessu með hár-
fína húmorinn. „Það gerist fremur sjaldan að
ég hlæi upphátt þegar ég er að skrifa, það ger-
ist kannski tvisvar í bók. Auðvitað lætur mað-
ur flakka það sem manni dettur í hug að kunni
að vera sniðugt, en ég er enginn grínisti. Og ég
er ekki mikill sögumaður.“
Hvað meinarðu? Í samkvæmum, þá.
„Já, svona í boðum.“
Þarna rataði hann kannski aftur á rétta
sjálfslýsingu, Bragi er nefnilega læðupoki,
hann er kurteis en lúmskur og …
Rekið á reiðanum
Förum aftur um rúman mánuð, til 17. nóvem-
ber í Laugardalshöllinni. Þar stóðstu á sviði
með Sykurmolabassann, eins þú hafðir fyrir
venju tæpum tuttugu árum fyrr. Það hlýtur að
hafa blossað fyrir þér einhvers konar, ja,
kannski skurðpunktur, milli þess sem þú hugs-
aðir um framtíðina þá, og hvert þú ert kominn
núna?
„Ja. Það átti enginn von á því í Sykurmol-
unum að við myndum stíga aftur saman á svið,
það stóð ekki til að hreyfa við einhverju líki.
En svo fékk karlkyns söngvari sveitarinnar
þessa frábæru hugmynd, að halda upp á …“
Hann hættir við að fara út í forsöguna. „Árið
1986 ætlaði ég bara að halda áfram að gefa út
ljóðabækur,“ heldur hann áfram, en þá var
komin út fyrsta bókin, Dragsúgur. „Svo urðu
Sykurmolarnir til, undu upp á sig og tóku
mestallan tíma minn í sex ár, þótt ég hafi að
vísu haldið áfram að skrifa meðfram.“
Hann bætir við að endurfundir Sykurmol-
anna, þessa einu kvöldstund eftir 14 ára hlé,
hafi verið öllum í hljómsveitinni mikið gleði-
efni. „Við höfum auðvitað haldið áfram að hitt-
ast í Smekkleysu og sem vinir. En það reynd-
ist ennþá dýnamík í músíkinni, við fundum að
það var líf í líkinu.“
Þið rædduð oft mikið um skáldskap, í
Smekkleysu. Björk hefur t.a.m. greint frá því
sem happi sínu að hafa verið mikið innan um
orðsins fólk eins og þig, Þór Eldon, Sjón,
Diddu og fleiri. Sækirðu enn í kreðsur sem
tala um skáldskap?
„Áður var þessi hópur meira og minna alltaf
saman en núna er fólk orðið ráðsettara og
meira inni á sínum heimilum. En þegar þetta
fólk hittist, þá er þetta umræðuefnið, já,“ segir
hann. „Það er kannski ekki eins mikil gerjun
og debatt,“ bætir hann við „en kannski því
meiri úrvinnsla.“
Bragi starfaði aðallega sem tónlistarmaður
árin 1981–92 og síðan tóku við önnur störf,
m.a. í plötubúð og á auglýsingastofu. Nú er
hann orðinn rithöfundur í fullu starfi. „Mér
sýnist ég vera svona náungi sem lætur … læt-
ur hlutina koma fyrir sig …“ segir hann.
Hljómar eins og karakter úr bókum Braga
Ólafssonar.
„Kannski. En ég held ég fari ekkert að
skipta um prófessjón í bráð. Þetta er ágætt.“
Morgunblaðið/Einar Falur
»Reyndar finnst mér að fjölmiðlar mættu nota þetta frene-
tíska bókaflóð meira, sem efni, því það er fjöldi fólks sem
hefur áhuga á að lesa og heyra um bókmenntir.
Lengri gerð þessa viðtals er aðgengileg í
Fólkinu á mbl.is.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 2006 11