Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.2007, Qupperneq 3

Eftir Árna Tómas Ragnarsson
arnit@centrum.is
A
ðsókn að óperusýningum á Ís-
landi hefur minnkað stórkost-
lega á undanförnum árum. Ís-
lenska óperan fær æ minni
hluta tekna sinna af miðasölu
og styrktarfyrirtækjum henn-
ar fækkar. Nú í vetur stefnir í að enn færri
gestir sæki sýningar Óperunnar en nokkru
sinni fyrr – enda gefur verkefnavalið tæplega
ástæðu til annars. Á sama tíma stendur ís-
lenskt tónlistarlíf almennt í miklum blóma, ís-
lenskir einsöngvarar eru fleiri en nokkru sinni
fyrr og opinber framlög til Íslensku óperunnar
hafa verið stórlega aukin. Hvernig má þetta
vera?
Bárubúð og Þjóðleikhúsið
Íslenskir söngvarar hafa alltaf verið í sérstöku
dálæti á meðal þjóðarinnar. Nú eru liðin nær
hundrað ár frá því að fyrstu íslensku einsöngv-
ararnir fóru að halda tónleika á Íslandi í Báru-
búð, Gamla bíói og víðar og alltaf fyrir fullu
húsi …! Pétur Á. Jónsson, María Markan,
Stefán Íslandi, Guðrún Á Símonar …, hver
kannast ekki við þessi nöfn og þessa tíma?! Ís-
lendingar eignuðust undraskjótt fjölda frá-
bærra söngvara, sem gerðu garðinn frægan
úti um allan heim, en þeir vildu þó hvergi
syngja frekar en heima á gamla Fróni.
Það var því ekkert skrýtið að þegar Þjóð-
leikhúsið var opnað árið 1950 var strax farið að
huga að því að koma sönglistinni á fjalir þess.
Og árangurinn lét ekki á sér standa; fólk
flykktist þúsundum saman í Þjóðleikhúsið til
að sjá óperusýningar þótt nær engin hefð væri
fyrir slíkum uppákomum hér á landi. Á fyrstu
óperuuppfærslu hússins, Rigoletto, urðu sýn-
ingar 29 og óperugestir 18.605. Ári síðar var
það Leðurblakan, sýningar 35 og gestir 20.174.
Íslendingar voru þá aðeins um 200 þúsund
talsins! Þegar Carmen var sýnd 1975 var sett
nýtt aðsóknarmet, 51 sýning og 27.266 óp-
erugestir!
Það hjálpaði framsýnum stjórnendum Þjóð-
leikhússins að engin þurrð var á frábærum ís-
lenskum söngvurum – þar má t.d. nefna Guð-
mund Jónsson, Kristin Hallsson, Magnús
Jónsson, Þuríði Pálsdóttur …! Fólk bók-
staflega streymdi á óperusýningar Þjóðleik-
hússins enda var þess að jafnaði vel gætt að
sýna verk sem höfðuðu til þess íslenska al-
múgafólks sem alltaf hefur sótt leikhús og óp-
erusýningar á Íslandi. Ekkert snobb þar!
Íslenska óperan stofnuð
Með nýrri kynslóð söngvara var Íslenska
óperan stofnuð um 1980 og þar komu enn fram
frábærir íslenskir söngvarar á borð við Garðar
Cortes, Ólöfu Kolbrúnu, Sigríði Ellu, Kristin
Sigmundsson og Viðar Gunnarsson. Þá varð
endurvakning í íslensku óperulífi. Fyrsta upp-
færsla Íslensku óperunnar, Sígaunabaróninn,
gaf tóninn – 22.952 áhorfendur á 49 sýningum!
Opinberir styrkir voru litlir sem engir til að
byrja með en þrátt fyrir mjög knöpp fjárráð
hélt Óperan sínu striki næsta áratuginn og
sýndi helstu og vinsælustu meistarastykki óp-
erunnar við bullandi aðsókn. Um 1990 tók að
fækka í áhorfendahópi Óperunnar, en þó var
góð aðsókn að Rigoletto árið 1990 (23 sýningar
og 10.348 gestir) og Töfraflautunni 1991 (35
sýningar og 14.660 gestir). Á þessum árum
voru rúmlega eitt þúsund félagar í öflugu
Styrktarfélagi Íslensku óperunnar, sem gaf út
veglegt Óperublað tvisvar á ári, stóð fyrir tón-
leikum og fékk fjölda styrktarfyrirtækja til að
veita Óperunni öflugan fjárhagslegan stuðn-
ing, en stjórn Óperunnar var árlega kjörin á
fundi félagsins.
Margföld heimsmet
Það voru ekki margir sem gerðu sér grein fyr-
ir því að hér voru aftur og aftur sett heimsmet
í óperuheiminum! Aðsóknin var slík að marg-
endurtaka þurfti tölu óperugesta fyrir útlend-
ingum, sem reyndist erfitt að skilja að nær
10% þjóðarinnar kæmu á eina óperuuppfærslu
þrátt fyrir það að óperuhefð væri lítil sem eng-
in í landinu. Sú skýring fylgdi líka að Íslend-
ingar elskuðu söngvara sína umfram aðra
menn, en að auðvitað væri þess gætt líka að
velja vinsæl verk til sýninga til að ná til sem
allra flestra, bæði Jóns og Gunnu og líka til
Palla og Siggu.
Reglan í Íslensku óperunni var einföld – ár-
lega voru settar upp tvær nýjar uppfærslur;
vor og haust, valin voru vinsæl stykki og bestu
söngvarar sem völ var á. Inn á milli var laumað
einstaka minna þekktum óperum til að víkka
sjóndeildarhringinn. Þær fengu minni aðsókn
eins og við var að búast, en Jóni og Gunnu var
haldið við efnið með Rigoletto og Carmen og
öðrum vinsælum meistarastykkjum þar sem
íslenskir söngvarar fengu kærkomin tækifæri
til að syngja fyrir samlanda sína.
Undir lok síðasta áratugar aldarinnar
breyttist þetta einhvern veginn, uppfærslur
urðu framúrstefnulegri og verkefnavalið tók
ekki lengur sama mið af Jóni og Gunnu, að-
sókn minnkaði og fjárhagur Óperunnar versn-
aði.
Ný stjórn Óperunnar
Árið 2000 urðu skipti í forystu Íslensku óp-
erunnar. Ný stjórn og óperustjórar mörkuðu
strax stefnuna með fyrstu uppfærslunni, sem
var Lucretia svívirt eftir Benjamin Britten, en
það er verk sem er sjaldan sett upp í óp-
eruhúsum og hlýtur að jafnaði ekki mikla að-
sókn. Aðsóknin varð heldur ekki mikil hér, Jón
og Gunna komu ekki og breytti þá engu þótt
uppfærslan væri að mörgu leyti vel gerð og
fallega sungin. Svipað hefur átt við um margar
uppfærslur Íslensku óperunnar æ síðan – valin
hafa verið verkefni sem höfða til fremur fárra
og aðsóknin verið eftir því. Ýmislegt hefur þó
verið faglega vel gert, t.d. Macbeth eftir Verdi,
Tökin hert eftir Britten, Öskubuska eftir
Rossini og Brottnámið úr kvennabúrinu eftir
Mozart, en þessi verk eru hvergi meðal þeirra
fjölsóttustu og lítil aðsókn að þeim hér á landi
var því fyrirsjáanleg eins og að svo mörgum
öðrum verkefnum síðustu ára. Óperur fyrir
Jón og Gunnu á þessum tíma hafa aðeins verið
fjórar: La boheme 2001, Töfraflautan 2001,
Rakarinn í Sevilla 2002 og Tosca 2005. Meira
að segja þessi klassastykki hafa aðeins verið
sýnd um eða innan við 10 sinnum og áhorf-
endafjöldinn þegar best lætur því verið innan
við fimm þúsund, sem er nær þreföld fækkun á
óperusýningum og áhorfendafjölda fyrri tíma.
Og nú stendur fyrir dyrum að sýna óperuna
The Rakés Progress eftir Stravinsky, sem
verður annað af tveimur aðalverkefnum óp-
erunnar í vetur. Sú ópera er sjaldan sýnd í öðr-
um óperuhúsum, fær litla aðsókn og telst ekki
til helstu stórvirkja óperusögunnar hvað sem
annars má um verkið segja. Jón og Gunna
munu varla mæta á það frekar en á Ariadne
auf Naxos eftir Richard Strauss sem mun vera
fyrirhugað að setja á svið næsta vetur.
Það gefur auga leið að bæði íslenskir ein-
söngvarar og íslenskt óperuáhugafólk hafa
ekki fengið úr miklu að moða fyrir sinn smekk
síðustu árin. Íslenskt óperulíf blómstrar ekki
lengur! Framtíð Íslensku óperunnar er óviss.
Styrktarfélag hennar, sem áður átti Óperuna
og bar ábyrgð á rekstri hennar, hefur verið
lagt niður og Óperan er orðin sjálfseign-
arstofnun, sem ræður sér sjálf – eins og sjá
má. Stjórn stofnunarinnar hefur samþykkt að
starfsemi Óperunnar verði flutt úr miðbæ
Reykjavíkur í Kópavog (!) á þeim forsendum
að húsnæði Óperunnar sé of lítið, jafnvel þótt
augljóst sé að fyrir þá aðsókn og starfsemi sem
þar hefur verið í gangi undanfarin ár nægir
núverandi salur Óperunnar í raun ágætlega!
Aftur til fortíðarinnar
Hvað á þá að gera til að bæta stöðu óp-
erunnar? Einfaldast er að hverfa til fyrri
stefnu sem löngum gafst svo vel. Íslenskt sam-
félag er einfaldlega ekki nógu fjölmennt til að
halda uppi óperustarfsemi með því að sýna að-
allega fágæti; í þeim flokki ber þá tvímæla-
laust að velja nýjar íslenskar óperur.
Hvað varðar aðalstarfsemi Íslensku óp-
erunnar, þá á að halda áfram að setja upp tvær
fullburða óperur á ári en breyta áherslum í
verkefnavali. Við eigum að sýna bæði Carmen
og Rigoletto með okkar bestu söngvurum og
líka Töfraflautuna og La boheme. Þessi meist-
araverk og fleiri þola það að vera sýnd í
Reykjavík á 5–10 ára fresti. Íslenskir söngv-
arar syngja í þessum vinsælu óperum úti um
allan heim en fá ekki mörg tækifæri til að gera
hið sama hér.
Staðreyndin er að það eru aðeins um 20–30
óperur sem njóta alþjóðlegra vinsælda og það
hefur sýnt sig að þær njóta sömu vinsælda hér
á landi. Það er því afar líklegt að þessar óperur
myndu draga að þúsundir óperugesta hér eftir
sem hingað til. Að sjálfsögðu á svo að setja
þessar óperur upp með reisn í væntanlegu
Tónlistarhúsi í Reykjavík og hætta við áform
um að flytja Íslensku óperuna til Kópavogs
gegn hagsmunum og vilja mikils meirihluta al-
mennings.
Óperur fyrir æ færri
Lúkretía svívirt „Ný stjórn og óperustjórar mörkuðu strax stefnuna með fyrstu uppfærslunni, sem var Lucretia svívirt eftir Benjamin Britten, en það er verk sem er sjaldan sett upp í óp-
eruhúsum og hlýtur að jafnaði ekki mikla aðsókn,“ segir Árni Tómas Ragnarsson og er ekki ánægður með nýja stefnu Óperunnar. Árni Tómas segir að Óperan eigi að sýna vinsæl verk.
Er staða Íslensku óperunnar slæm? Að mati
greinarhöfundar er hún að minnsta kosti ekki
góð. Hann rifjar upp ótrúlegar aðsóknartölur
á þeirri tíð þegar 10% þjóðarinnar sáu upp-
færslur á mörgum frægustu óperum sögunnar
hérlendis. Nú segir hann Íslensku óperuna
setja upp fágæti sem fái litla aðsókn. Ráðlegt
sé að hverfa til fyrri stefnu og sýna þekktar
óperur sem almenningur hafi áhuga á að sjá.
»Við eigum að sýna bæði Carmen og Rigoletto með okkar bestu
söngvurum og líka Töfraflautuna og La boheme. Þessi meist-
araverk og fleiri þola það að vera sýnd í Reykjavík á 5–10 ára
fresti. Íslenskir söngvarar syngja í þessum vinsælu óperum úti um
allan heim en fá ekki mörg tækifæri til að gera hið sama hér.
Höfundur er læknir.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2007 3
lesbók