Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.2007, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Sjöunda áratugnum eru gerð góðskil í nýjustu bók Robert
Stone Prime Green: Remembering
the Sixties, en
um er að ræða
minningar Stone
sjálfs frá tíma-
bilinu – og skilar
ritstíll höfund-
arins allt að því
impressjónískri
ljósgeislamynd af
tímabilinu. Og lífi
Stone og eig-
inkonu hans Ja-
nice á sjöunda áratugunum er best
lýst sem ferðalagi eftir ferðalag í
anda Kerouac, þar sem þau hjónin
ferðast frá einni borg til annarrar,
frá einu landi til annars, allt eftir
því sem kenjar og vinnumöguleikar
gefa tækifæri til í hvert sinn.
  
Það er öllu þyngri taktur í skáld-sögu Rachel Seiffert After-
wards, en þar heldur höfundurinn
áfram með sama efnivið og hún
tókst á við í Booker-tilnefningabók-
inni The Dark Room. Sekt, refsi-
næmi og ábyrgð eru líkt og áður í
öndvegi, sem og þekking okkar
hvers á öðru og hversu náin kynni
við getum í raun krafið aðra um.
Spurningarnar sem sagan vekur
eru enda margar áleitnar þótt stíll
Seiffert sé ekki alltaf jafn fágaður
og verið gæti.
  
Fullt hús stiga fær hins vegarsaga Roman Halters af kynn-
um sínum af nasistum í Póllandi á
tímum síðari
heimstyrjald-
arinnar. En bókin,
sem nefnist Rom-
an’s Journey, er
tilfinningarík,
áleitin og áhrifa-
rík lesing. Sagan
hefst á sæld-
ardögum í æsku
sem innrás nas-
ista í Pólland skyggir síðan illilega
á, en Halter var táningur er hann
dvaldi í Auschwitz og hripaði þar
hjá sér í stílabækur það sem þar
fór fram. Skrif hans þar einkennast
af fáskiptni, enda sagði móðir hans
honum að „skrá, ekki dæma“ það
sem fyrir augu bæri. Og líkt og
bókin sýnir lítur út fyrir að þótt
fjöldi æviminninga úr helförinni
hafi litið dagsins ljós sl. áratugi þá
sé sífellt hægt að varpa nýju ljósi á
hana.
  
Ljúfir og bitrir dagar í æskukoma líka fyrir í skáldsögu
Lisbeth Brunm Vejs ende, en þar
segir frá framakonunni Lærke
Holm Larsen sem eftir streituáfall
á kvennaklósetti leitast við að setja
líf sitt saman á ný og takast á við
þau gömlu sárindi sem ollu áfallinu.
Í sögunni flakkar Brun á skemmti-
legan hátt milli fortíðar og nútíðar í
frásögn sem er vel heppnuð, hlýleg
og vel til þess fallin að vekja les-
andann til umhugsunar.
  
Það er ekki ofsögum sagt að þýð-endur njóti ekki alltaf sann-
mælis í íslenskum bókmenntaheimi,
þó starf þeirra
geti svo sann-
arlega verið
átakamikið.
Tímaritið Jón á
Bægisá er þó til-
einkað þessu efni
eingöngu, en í tí-
unda og nýjasta
hefti tímaritisins
er að finna jafnt
fræðilegt efni
sem og þýðingar
fagurbókmennta. Meðal þeirra sem
eiga greinar í tímaritinu að þessu
sinni eru Kristjana Gunnars, Jón
Bjarni Atlason og Franz Gíslason,
einn stofnenda tímaritsins og rit-
nefndarmaður frá upphafi sem lést
í fyrra.
Bækur
Robert Stone
Franz Gíslason
Rachel Seiffert
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
Ég hef nýlokið við að lesa nýja, íslenskaþýðingu á Umskiptunum eftir FranzKafka. Hvaða saga er það nú aftur? Jú,sagan af Gregori Samsa sem vaknar
dag einn sem „skelfilegt skorkvikindi“ (eins og
segir í nýju þýðingunni), sú sem hingað til hefur
heitið Hamskiptin, og kom út undir þeim titli í
þýðingu Hannesar Péturssonar árið 1960 (og end-
ursk. útg. 1983), sumsé Die Verwandlung á frum-
málinu, þýsku.
Heitið Hamskiptin er samslungið hugmyndum
Íslendinga um söguna, það hefur verið notað um
söguna og afdrif hennar úti í heimi – þótt íslensk
útgáfa bókarinnar hafi ekki komið þar nærri – nú
síðast setti Vesturport upp leikgerð í London á
ensku, sem Metamorphosis, og í íslenskum miðl-
um kom fram að Gísli Örn Garðarsson léki aðal-
hlutverkið í Hamskiptunum. Því má teljast djarft
af þýðendunum Ástráði Eysteinssyni og Eysteini
Þorvaldssyni að velja sögunni nýtt heiti í útgáfu
sinni. Eða hvað? Er það kannski ekki einmitt
nauðsynlegt, og jafnvel sjálfsögð krafa, að þýð-
endur nýrra tíma hafi eitthvað nýtt til málanna (í
bókstaflegri merkingu) að leggja?
Það var að sögn hinna þrautreyndu Kafka-
þýðenda vissulega freistandi að nota sama titil og
Hannes „enda er „hamskipti“ fallegra og „ljóð-
rænna“ orð en „umskipti“ og felur jafnframt í sér
vísun til hins forna norræna sagnaheims og þeirra
hamskipta sem frá er greint þar“, skrifa Ástráður
og Eysteinn í inngangi (1–0 fyrir Hannes!). Hins
vegar færa þeir um leið allsannfærandi rök fyrir
notkun „umskipta“, t.a.m. á þeirri forsendu að
fleiri en Gregor einn taki róttækum breytingum í
sögunni og að á hamskiptasögum og um-
skiptasögum sé mikilvægur munur; sá sem skipti
um ham eigi gjarnan afturkvæmt í sitt fyrra
sköpulag, en harmur sögunnar felist ekki síst í því
að umskipti Gregors eru endanleg (1–1). Já, þann-
ig eru rökræður um þýðingar meira spennandi en
kappleikur, menn byggja upp taktík og fylg-
ismenn liða sækja í sig veðrið á víxl. Og oft snýst
spurningin um menningarlega dagsformið.
Fleiri spennandi leikir hafa að undanförnu
varpað ljósi á líflega deild þýðinga. Skemmst er að
minnast íslenskunar Silju Aðalsteinsdóttur á
klassíkinni Wuthering Heights eftir Emily
Brontë, sem í manna minnum hét lengi Fýkur yfir
hæðir, bæði bókin í þýðingu Sigurlaugar Björns-
dóttur og sjónvarpsþættir hvers kyns í kjölfarið.
Viðbrögð við þeirri ákvörðun Silju að halda frum-
titlinum óbreyttum voru svo sterk að hún og út-
gefandinn Bjartur sáu ástæðu til að senda frá sér
yfirlýsingu í fjölmiðla. Þar var vísuninni í ljóð Jón-
asar Hallgrímssonar hafnað og með ýmsum rök-
um bent á að heitið á býlinu, vettvangi sögunnar,
sé „Wuthering Heights“ og engin tillaga að nýju
bæjarheiti, svo sem Vindheimar eða Alviðra, hafi
þótt nægilega góð.
Þegar dagskrá Borgarleikhússins var auglýst í
haust var meðal leikverka Fagra veröld eftir Bret-
ann Anthony Neilson. Ég brá mér á þá (frábæru)
sýningu um daginn, þá hét hún allt í einu Ófagra
veröld. Sennilega hefur einhverjum þótt misvís-
andi tengslin við Tómas Guðmundsson, djassdisk
Sunnu Gunnlaugsdóttur, og aðrar fagrar veraldir,
óheppileg. Og skeytt Ó-i fyrir framan. (Verkið
heitir á frummálinu The Wonderful World of Dis-
socia – reynið að þýða það beint). Þannig eru
áskoranir þýðandans sífelldar – og vitna alltaf um
túlkun, nýjar uppgötvanir, tíðaranda, dirfsku.
Minnt er á málþing um þýðingar – Frá Kölska
til kynlífs – í Menningarmiðstöðinni Gerðubergi á
morgun kl. 13:30. Það verður meira spennandi en
handboltaleikurinn gegn Úkraínu kl. 17:00.
Hvað á þetta að þýða?
» Þannig eru áskoranir þýðand-
ans sífelldar – og vitna alltaf
um túlkun, nýjar uppgötvanir,
tíðaranda, dirfsku.
ERINDI
Eftir Þormóð Dagsson
þorri@mbl.is
S
másagnasafnið Stranger than Fict-
ion eftir Palahniuk, sem kom út
árið 2004, geymir einmitt ótrúlegri
sögur en margar þær sem heyra
undir skáldskap en engu að síður
er hér á ferðinni sannsögulegt
verk og í rauninni það fyrsta slíka sem kemur
frá þessum rithöfundi. Þarna er að finna safn
ritgerða, viðtala og sagna sem Palahniuk hefur
sankað að sér í gegnum tíðina sem lausráðinn
blaðamaður við hin og þessi tímarit.
Palahniuk hefur í nokkurn tíma verið í hópi
þeirra samtímahöfunda sem hafa fengið á sig
„költ“-stimpilinn en hann varð heimsfrægur
fyrir skáldsöguna Fight Club sem síðar var
kvikmynduð í leikstjórn Davids Finchers. Þá
virðist Palahniuk einkum hafa náð hylli hinnar
svokölluðu X-kynslóðar með snjöllum lýsingum
á persónusnauðu neyslusamfélagi og mannlegri
krísu á þessum síðustu og verstu.
Frjósemishátíð
Smásagnasafnið sem hér um ræðir sam-
anstendur af tuttugu og þremur sögum sem
síðan er skipt niður í þrjá kafla. „People To-
gether“ heitir fyrsti kaflinn og inniheldur hann
sögur af fólki sem fer sérstakar og oft mjög
óvenjulegar leiðir til að tengjast öðru fólki. Það
er einmitt viðfangsefni sem Palahniuk virðist
afar hugfanginn af í skrifum sínum en hann
framreiddi það á afar skemmtilegan hátt í
Fight Club. En ólíkt Fight Club þá eru sög-
urnar hér allar sannsögulegar.
Ein sagan segir frá einhvers konar frjósem-
ishátíð sem nefnist „Testical Festival“ og er
haldin í Missoula í Montana-ríki þar sem al-
menningur fylgist með fólki hafa samfarir á
þartilgerðum útisviðum. Þar er einnig nartað í
nautshreðjar og allir barir bæjarins bjóða upp
á alls konar kynlífssýningar.
Um mannleg tengsl
Í næstu sögu tekur Palahniuk fyrir glímuí-
þróttina en frásögnin samanstendur af viðtals-
brotum við hina og þessa glímukappa þar sem
þeir reyna að koma fólki í skilning um allar dá-
semdir íþróttarinnar. Í annarri sögu erum við
stödd á einhvers konar ráðstefnu þar sem fólk
keppist við að selja sjálfsævisöguleg handrit til
bókaútgefenda og kvikmyndaframleiðanda. Þar
virðist gilda sú regla að ef ævi viðkomandi
inniheldur nægan sársauka, niðurlægingu og
erfiði, þá eru meiri líkur á að handritið seljist.
Undirliggjandi í sögum þessa fyrsta kafla,
„People Together“, er þessi mannlega þrá að
tengjast öðru fólki þó svo að aðferðirnar til
þess kunni að teljast óvenjulegar og jafnvel af-
brigðilegar. Þá setur Palahniuk spurning-
armerki aftan við orðið „óvenjulegt“ í þessu
samhengi.
Játningaklefinn
Palahniuk segir að fólk sé ætíð á höttunum eft-
ir leiðum til að tengjast og hann vill meina að
það sé jafnvel erfiðara fyrir nútímakarlmann-
inn að finna þessar leiðir. Það séu í rauninni
bara íþróttir og barinn sem geta fallið undir
viðurkennda vettvanga fyrir karlmannleg
tengsl. Því neyðist karlinn á tíðum til að leita
annað og sækja á óvenjulegri mið og Pala-
hnniuk nefnir sem dæmi ýmiss konar stuðn-
ings- og meðferðarhópa og vill meina að á viss-
an hátt hafi slíkir hópar tekið við hlutverki
sem trúarbrögðin eru vön að þjóna. Í kirkjum
getur einstaklingurinn afhjúpað allt það versta
sem varðar hans persónu. Þar getur hann
einnig sagt sínar sögur, fengið viðurkenningu
og ekki síst; fengið fyrirgefningu. Hann hlýtur
endurlausn og getur snúið aftur til samfélags-
ins bættur maður.
Palahniuk segir að þessi siður hafi þjónað
sem meðal fyrir manneskjuna og átti að vinna
gegn kvíða og andlegum áhyggjum áður en
slíkr myndi endanlega gera út af við hana. Þá
segist Palahniuk hvergi hafa fundið „sannari“
sögur en hjá fyrrnefndum stuðningshópum og
sömuleiðis á sjúkrahúsum. Þar sem fólk hafði
engu að tapa virtust vera þeir staðir þar sem
fólk sagði mestan sannleika.
Auga fyrir smáatriðum
Annar kafli smásagnaheftisins nefnist „Portra-
its“ og geymir hann viðtöl og stuttar ritgerðir.
Viðfangsefni þessa kafla er yfirleitt frægt fólk
og þarna er til að mynda viðtal við tónlistar-
manninn Marilyn Manson og leikkonuna Juli-
ette Lewis. Á öðrum stað í þessum kafla er síð-
an fjallað um konu og hunda-teymi sem hjálpa
til við að finna fólk sem komist hefur lífs af
eftir ýmiss konar stórslys. Palahniuk má eiga
það að hann er ansi lunkinn við að hafa uppi á
forvitnilegu umfjöllunarefni.
Í þessum frásögum er Palahniuk nánast al-
veg ósýnilegur en þess í stað er viðfangið allt-
umlykjandi. Oft á tíðum verða frásagnirnar hér
mjög persónulegar og á sama tíma sýna þær
hversu næmt auga Palahniuk hefur fyrir sma-
átriðum. Þriðji og síðasti kafli bókarinnar nefn-
ist „Personal“ og að þessu sinni er höfundurinn
alltumlykjandi en þarna getur að líta sjálfs-
ævisöguleg brot úr ævi Palahniuks.
Þótt bókin sé eina eiginlega sannsögulega
verkið sem komið hefur frá Palahniuk þá sver
hún sig mjög í ætt við skáldsögur hans og þá
heima sem þær lýsa – sama hversu óraunsæir
þeir kunna að vera. Enda segir Palahniuk það
sjálfur að hann eigi oft erfitt með að líta skáld-
sögur sínar sem skáldskap. Þá má réttilega
halda því fram að margar sögurnar í smá-
sagnaheftinu séu mun ótrúlegri en sérhvert
skáldverk höfundarins. En eins og flestir geta
verið sammála um þá eru mörk veruleikans
gjarnan óljós.
Á þessum síðustu og verstu
Einmana sálir í úrkynjuðu samfélagi eru al-
gengt viðfangsefni hjá bandaríska rithöfund-
inum Chuck Palahniuk. Þá er hann gjarn á að
varpa fram óhreinum og oft truflandi myndum
af ákveðnum afkimum samfélags þar sem lítið
virðist fara fyrir siðferðislegum þankagangi.
Hann skoðar ýmsar óvenjulegar hliðar á mann-
skepnunni og sérstaklega hvað varðar ýmis
konar afbrigðilegt athæfi, skaðlaust eða ekki.
Að vissu leyti er um að ræða nokkurs konar at-
hugun á mannlegri hegðun þegar hún tekur
óvænta beygju og verður ótrúlegri en hvers
kyns skáldskapur.
Stranger than Fiction 23 sannsögulegar sögur,
lygilegri en skáldskapur.
Chuck Palahniuk „Költ“-höfundur sem varð
heimsfrægur fyrir skáldsöguna Fight Club.