Lesbók Morgunblaðsins - 20.01.2007, Blaðsíða 6

Eftir Þór Whitehead
thorw@hi.is
Í
Lesbókinni 11. nóvember sl. færði
ég rök fyrir því að í skrifum Jóns
Ólafssonar um íslenska komm-
únista og Sovétríkin hér í blaðinu
og annars staðar viðhefði hann
iðulega rangar fullyrðingar, skyti
undan heimildum og rangtúlkaði
aðrar með augljósum hætti til að
bera blak af kommúnistahreyfingunni. Sam-
tímis áteldi hann íslensk stjórnvöld fyrir að
hafa gripið til varúðarráðstafana gegn komm-
únistum og tveimur greinum sovésku leyni-
þjónustunnar, sem hér störfuðu að njósnum og
undirróðri í skjóli sovétsendiráðsins. Í verkum
Jóns væri einnig að finna þvílíkar mótsagnir og
þverstæður, að stundum virtust tveir Jónar
með öndverðar skoðanir takast þar á. Jón stað-
hæfði t.d. í Lesbókinni (sjá hér að neðan), að
Sovétríkin hefðu afskrifað Ísland sem banda-
rískt áhrifasvæði 1943, þó að hann hefði sjálfur
lýst því í bókinni Kæru félagar, hvernig þetta
stórveldi (sem hann vill ekki skilgreina sem al-
ræðisríki) seildist hér síðar eftir áhrifum með
hjálp íslenskra samherja sinna fram á sjöunda
áratuginn. Þekki ég engin dæmi þess að fræði-
maður hafi gengið svo langt í að reyna að
hnekkja skrifum annars manns, að hann hafi
ómerkt í því skyni meginniðurstöður í helsta
rannsóknariti sjálfs sín. Sýnir það best í hvers
konar ógöngur Jón hefur ratað í málsvörn
sinni.
Allt í plati
Í svari, sem Jón birti við áðurnefndri Lesbók-
argrein minni 18. nóv. sl., vék hann sér að
mestu undan að svara megingagnrýni minni á
skrif hans. Í staðinn reyndi hann að berja í
brestina með endurtekningum og nýjum spuna,
en lenti sem fyrr í mótsögn við sjálfan sig, svo
sem ég mun rekja. Um sumt verður þó að fjalla
á öðrum vettvangi, svo sem þá ranghugmynd
að stofnun Sósíalistaflokksins hafi verið ein-
hvers konar uppreisn íslenskra kommúnista
gegn valdi Kominterns, alþjóðasambands
kommúnista í Moskvu.
Aðalinntakið í málsvörn Jóns er sem áður að
líta beri á stefnuyfirlýsingar, málflutning og
baráttu kommúnista fyrir byltingu á Íslandi
sem markleysu eða ,,mælsku“ ætlaða m.a. ,,til
að skapa stundaráhrif“. Jón segist hafa fært
fram ,,rök“ fyrir þessari kenningu sinni, en svo
er alls ekki. Í eina dæminu sem hann hefur
nefnt um ,,ýkjutúlkun“ mína á ,,mælsku“, þ.e.
líflátshótun Brynjólfs Bjarnasonar til stuðn-
ingsmanna Nato-aðildar á Alþingi, skaut Jón
undan aðalatriðinu í máli Brynjólfs, eins og ég
hef lýst.
Jón telur það barnaskap að samsinna ekki
mælsku- og markleysukenningu hans. Sumir
mundu ætla að það þyrfti speking með barns-
hjarta til að fullyrða að hreyfing, sem stofnuð
var gagngert og opinberlega í þeim tilgangi að
taka völdin í landinu með ofbeldi undir erlendri
stjórn, hefði hvorki unnið að því markmiði sínu
eða ætlað sér að framkvæma það. En því miður
bera vinnubrögð Jóns ekki vott um neinn
barnaskap í þeim skilningi að meðtaka ekki
vonsku heimsins. Kenning hans hæfir ekki
fræðilegri umræðu, vegna þess að hún eft-
irlætur Jóni að ógilda, eftir því sem hentar
málsvörn hans, óteljandi og fullgildar heimildir
um stefnu og starf stjórnmálahreyfingar í land-
inu um hálfrar aldar skeið. Þetta er enn fárán-
legra fyrir þá sök, að Kommúnistaflokkur Ís-
lands var miklu skyldari alþjóðlegum og
miðstýrðum söfnuðum ofsatrúarfólks, eins og
þeir þekkjast nú á dögum, heldur en nokkrum
íslenskum stjórnmálaflokki fyrr eða síðar.
Byltingin var ófrávíkjanleg trúarsetning og
köllun kommúnista en ekki stefnumið í venju-
legum skilningi. Í þessari trúarsetningu krist-
allaðist allt kenningarkerfi lærimeistara þeirra,
vegna þess að byltingin ein átti að geta frelsað
verklýðinn undan ofurvaldi auðvaldsins og fært
honum sæluríkið stéttlausa. Það er því hjákát-
legt að sjá Jón Ólafsson taka upp vörn fyrir
hina sanntrúuðu á annarri öld og úrskurða að
þetta hafi nú eiginlega allt verið í plati hjá
þeim! Sú aðferð minnir óneitanlega á Holly-
woodkvikmyndir um stjörnulögfræðinga, sem
fullyrða í nauðvörn að skjólstæðingar þeirra
hafi verið haldnir ,,stundarbrjálæði“, þegar
þeir brutu lög. Ég tel það ekki þjóna neinum til-
gangi að rökræða við Jón um það, hvort komm-
únistar hafi í raun verið kommúnistar. Lág-
markskrafa lesenda hlýtur hins vegar að vera
sú, að hann geri þeim grein fyrir því, hvers
vegna kommúnistar voru sífellt að geipa um
valdatöku með ofbeldi, þegar þeir meintu ekk-
ert með því, en fengu þó ekkert fylgi að ráði
fyrr en þeir létu að mestu af þessum ,,mælsku-
brögðum“ sínum.
Með sama hætti og Jón úrskurðar komm-
únista marklausa menn, sem sætt hafi óþarfa
tortryggni og jafnvel glæpsamlegum ofsóknum
íslenskra stjórnvalda, virðist hann telja að sov-
éska leynilögreglan, KGB, og herleyniþjón-
ustan, GRU, hafi mátt búa hér við álíka rang-
læti. Þessar stofnanir hefðu átt að fá að leika
lausum hala í landinu. Jón viðurkennir a.m.k.
ekki að íslenska ríkið hafi haft neina raunveru-
lega ástæðu til að verja öryggi sitt inn á við,
enda segist hann í nýlegum ritdómi hafa spurt
rússneskar leyniþjónustur um umsvif þeirra
hér á fyrri tíð og fengið þau svör að engin
,,,,óeðlileg“ starfsemi hefði verið stunduð á veg-
um þeirra á Íslandi!“ Kalda stríðið, þar sem
vestrænt lýðræði tókst m.a. á við austrænt al-
ræði, var líka að mati Jóns ,,ímyndað stríð“.
Skiljanlegt er að Jón skuli komast að slíkri nið-
urstöðu með því að hann hefur lýst því yfir að í
Sovétríkjunum hafi ekki verið alræðisstjórn.
En mundu nýfrjálsar þjóðir Mið- og Austur-
Evrópu telja að kalda stríðið hefði verið sýnd-
arveruleiki, þar sem engu máli skipti, hver
hefði betur, Vesturlönd eða Sovétríkin? Svarið
liggur í augum uppi, en um leið blasir það við, í
hve veikum tengslum Jón Ólafsson sýnist vera
við raunveruleikann, hvort sem hann heldur
uppi vörnum fyrir íslenska kommúnista eða
KGB-menn á Íslandi. Hann tekur jafnvel svo til
orða að í kalda stríðinu hafi verið fyrir hendi
,,möguleiki stríðsátaka“, þegar staðreyndin er
sú, að áratugum saman geisuðu styrjaldir, sem
rekja mátti til átaka austurs og vesturs, millj-
ónir manna féllu og hætta á heimsstyrjöld vofði
hvað eftir annað yfir.1
Ofbeldi í orði og verki
Í áðurnefndri svargrein sinni í Lesbók reynir
Jón að styðja mælsku- og markleysiskenningu
sína með því að íslenskir kommúnistar hafi að-
eins blandast hér tvisvar sinnum inn í óeirðir,
svo orð sé á gerandi: þ.e. í Gúttóslagnum 1932
(áður höfðu kommúnistar raunar ráðist tvisvar
sinnum á meirihluta bæjarstjórnar í Gúttó og
slasað lögreglumenn) og 30. mars 1949, þegar
Alþingi varð fyrir árás.
Þetta er enn eitt dæmi um það, hvernig Jón
skýtur markvisst undan heimildum og afneitar
staðreyndum. Í Þjóðmálagrein minni nefndi ég
fjórtán mismunandi dæmi um óeirðir og átök,
sem kommúnistar stóðu fyrir (þ. á m. ítrekaðan
aðsúg að ráðherrum, þingmönnum og borg-
arstjórum), án þess að hafa gert nokkra skipu-
lega rannsókn á ofbeldi þeirra. Þessir menn
voru óneitanlega sjálfum sér samkvæmir í orði
og æði, þegar þeir réðust hér með grófu ofbeldi
á lýðræðislegar stofnanir og einstaklinga.
Um leið og Jón fullyrðir að átök, þar sem of-
beldi var beitt, hafi verið ,,minni en víða annars
staðar“, reynir hann að breiða yfir ábyrgð
kommúnista og þátttöku í þessum átökum; þau
hafi staðið á milli ,,verkalýðs og yfirvalda“ og
,,almennings og lögreglu“. Jón lítur komm-
únista því sömu augum og þeir sjálfir, þ.e. að
þeir hafi verið holdgervingar verkalýðsins og
sjálfrar þjóðarinnar. Þá hafi enginn verið
,,drepinn í pólitískum átökum“ á Íslandi.
Ég hygg að ofbeldi, sem íslenskir komm-
únistar beittu, megi teljast verulegt miðað við
það, sem gerðist annars staðar á Norð-
urlöndum, sannarlega óvenjumikið sé litið á
hlutfallslegan fjölda slasaðra lögreglumanna,
og einstætt að því leyti, hvernig kommúnistar
réðust þrisvar sinnum á bæjarstjórn höf-
uðstaðar, tóku meirihluta hennar í gíslingu með
morðhótunum og stóðu loks fyrir atlögu gegn
sjálfu löggjafarþinginu. Að enginn skyldi missa
lífið í þessum árásum er hvorki mælikvarði á
umfang ofbeldisverka né ofsa þeirra, sem þau
unnu. Hending ein réð því að barsmíðar ofbeld-
ismanna og grjótkast skyldu valda mönnum ör-
kuml fremur en dauða. Sjálfur forseti Alþingis
slapp naumlega við banvæna grjótsendingu frá
þeim 1949.
Hernaðarnám án markmiðs?
Í Lesbókargrein minni benti ég á að Jón Ólafs-
son væri orðinn margsaga um hernaðarnám í
leyniskólum Kominterns og gæti ekki snúið sig
út úr því með því að afgreiða skotæfingarnar
sem sovéskan barnalærdóm óháðan bylting-
arnáminu. Í svari sínu minnist Jón ekki lengur
á barnalærdóminn, en afneitar þó enn þessum
hluta byltingarnámsins:
Þýðir þetta að Andrés [íslenskur byltingarnemi, sem
nefndi hernaðarnámið í dagbók sinni] hafi fengið
þjálfun sem miðaði að því að hann gæti tekið þátt í
vopnuðum sveitum kommúnista eins og Þór virðist
halda? Heldur Þór að almenn skotþjálfun, sem gera
má ráð fyrir að allir nemendur flokksskólanna hafi
fengið, segi eitthvað um eðli námsins . . . . Ég sé ekki
að hún geri það . . . nám hans í Moskvu [var] fyrst og
fremst hugmyndafræðilegt. . . . Hún [dagbókin, eins
og raunar tvær aðrar heimildir] segir okkur ekkert
um það hlutverk sem nemendunum var ætlað eftir
að námi þeirra lauk.
Þetta er einkennileg röksemdafærsla. Ef það
var svo, að allir nemendur leyniskólanna voru
látnir stunda skotæfingar (og raunar einnig
hernaðarlist), hljóta æfingarnar að hafa talist
nauðsynlegur hluti af skólanáminu.
Jón Ólafsson fær þessu ekki breytt með því
að benda á að til hafi verið sérstakir herskólar
kommúnista og hugmyndafræði hafi verið aðal-
námsgrein leyniskólanna. Skotæfingar og
hernaðarlist voru hinar hagnýtu hliðar hug-
myndafræðinámsins og segja ljóslega sína sögu
um eðli námsins í heild og væntanlegt hlutverk
brautskráðra nemenda. Námið þjónaði að sjálf-
sögðu allt einum og sama tilganginum: Að búa
menn undir það lokatakmark Kominterns og
kommúnistaflokkanna að taka völdin af ,,auð-
valdinu“ með byltingu og vera trúir sovétvald-
inu, sem þá var tilbeðið í mynd leiðtogans
mikla, Jósefs Stalíns. Á þeim árum, þegar Jón
þagði yfir skotæfingunum í ritverkum sínum,
kallaði hann það ,,hugsunarvillu“ að íslenskir
kommúnistar hefðu hlotið slíka hagnýta bylt-
ingarþjálfun.2 Hugsunarvillan felst hins vegar
bersýnilega í því að fullyrða að Komintern,
,,herráð heimsbyltingarinnar“, hafi kvatt menn
til strangleynilegs náms í Moskvu til að þjálfa
þá í félagsstörfum innan reglna lýðræð-
isskipulagsins, sem kommúnistar sögðust op-
inberlega ætla að steypa með valdi. Þar að auki
þarf að hafa í huga að þrír íslenskir komm-
únistar hlutu fulla herþjálfun í Alþjóða-
herdeildinni, sem þátt tók í borgarastríðinu á
Spáni, en Komintern ætlaði henni að vera
kjarni byltingarliðs í vestrænum komm-
únistaflokkum.
Var byltingarsveitin draumur?
Jón Ólafsson reynir enn að neita því að Komm-
únistaflokkurinn hafi komið sér upp vopnaðri
byltingarsveit, þó að hún hafi þrammað um göt-
ur Reykjavíkur einkennisbúin með barefli og
sagst vera eftirmynd af Rauða her þýska
,,bræðraflokksins“ og heita Varnarlið verka-
lýðsins. Forveri þessarar sveitar var leynilegt
,,byltinga bardagalið“ undir forystu Jafets Ott-
óssonar, sem hafði hrakist úr skóla Kominterns
vegna pólitísks þroskaleysis, en hafði þó greini-
lega lært þar eitthvað, sem gerði hann öðrum
færari að stjórna bardagaliði að mati flokksfor-
ystunnar. Í Lesbókinni rangtúlkar Jón aftur
heimildina um stofnun liðsins og þróun þess:
Eitt af því sem virðist hafa verið tekið til marks um
það sem nefnt var ,,pólitískt þroskaleysi“ Jafets, var
sú hugmynd hans að kommúnistar ættu að stofna
vopnaðar sveitir. Að þessu vann hann eftir að hann
kom heim, Íslendingum í Moskvu til mikillar skap-
raunar þar sem þeir töldu aðgerðir af því tagi ekki
þjóna málstaðnum hér heima. Þessi afstaða þeirra
stafaði ekki af því að þeir höfnuðu ofbeldi, heldur af
hinu að þeir eins og langflestir íslenskir komm-
únistar, töldu að á Íslandi væru friðsamlegar aðgerð-
ir og þátttaka í pólitík vænlegri til árangurs heldur
en ofbeldisaðgerðir og því kölluðu þeir hugmyndir
Jafets ,,sport radikalismus“. . . .
Hér verður aftur að vitna til frumheimildar,
svo að lesendur geti séð, hvernig Jón Ólafsson
afbakar hana. Heimildin er bréf frá bylting-
arnemum í Moskvu, sem skrifuðu Komm-
únistaflokknum íslenska líklega í umboði Kom-
interns:
Í fyrsta lagi er maðurinn sem stendur fyrir þessum
félagsskap óhæfur til þess. . . . Í öðru lagi er þetta fé-
lag eins og það er í pottinn búið fyrirfram dæmt til
dauða og tilvera þess getur aðeins orðið til skaða
fyrir flokkinn. Markmið félagsins er að gera félagana
hæfari í hinni teknisku baráttu [svo sem skotfimi og
bardögum], íþróttum &c. Hvers vegna er þá ekki slíkt
Af ávöxtunum skulið
Svar til Jóns Ólafssonar
» Orð hans sjálfs (Jóns Ólafssonar) sanna að það var ekki að
ósekju að íslensk stjórnvöld létu tvo til þrjá lögreglumenn
reyna að fylgjast með því, jafnframt ýmsum öðrum störfum,
hvað óvinir lýðræðisins hefðu hér fyrir stafni á válegum tímum.
6 LAUGARDAGUR 20. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók